Zapalenie migdałków jest powszechną przypadłością ludzi na całym świecie i jedną z najczęstszych przyczyn wizyt w gabinecie lekarza. Choroba ma podłoże infekcyjne i jest wywoływana najczęściej przez wirusy, rzadziej przez bakterie, przede wszystkim paciorkowca grupy A (Streptococcus pyogenes). W większości wypadków zapalenie nie wiąże się z poważnymi powikłaniami zdrowotnymi. Infekcja dotyka głównie dzieci, wraz z wiekiem ryzyko wystąpienia zapalenia migdałków zmniejsza się.
Spis treści:
- Zapalenie migdałków – co to za choroba?
- Objawy zapalenia migdałków
- Diagnostyka zapalenia migdałków
- Leczenie zapalenia migdałków
- Zapalenie migdałków – podsumowanie
Zapalenie migdałków – co to za choroba?
Migdałki są częścią układu odpornościowego człowieka. Jest to skupisko tkanki limfatycznej zlokalizowanej w gardle. Migdałki podniebienne wraz z migdałkiem językowym, gardłowym i migdałkami trąbkowymi stanowią element pierścienia Waldeyera, którego zadaniem jest ochrona organizmu przed przedostawaniem się patogennych drobnoustrojów w głąb układu oddechowego i pokarmowego.
>> Sprawdź też: Układ limfatyczny człowieka – budowa, funkcje, najczęstsze choroby
Rola migdałków w przystosowaniu układu odpornościowego do otaczającego środowiska jest szczególnie ważna w pierwszych latach życia. W migdałkach powstają komórki pamięci odpornościowej oraz uczestniczą one w zarządzaniu obiegiem limfocytów. Najbardziej intensywny rozwój migdałków ma miejsce w wieku 3-7 lat. Z czasem, wraz z dojrzewaniem organizmu, migdałki powoli zanikają.
Zapalenie migdałków jest chorobą infekcyjną, a zarażony jest zaraźliwy dla otoczenia. Przyczyną zapalenia migdałków jest wtargnięcie do ich wnętrza wirusów lub bakterii, które przedostają się do gardła wraz z wdychanym powietrzem i spożywanym pokarmem.
Choroba jest bardzo powszechna na całym świecie i dotyczy głównie dzieci względu na nie w pełni ukształtowany układ odpornościowy. Z wiekiem incydenty stanu zapalnego gardła stają się coraz rzadsze. Infekcja ma charakter sezonowy – najwięcej przypadków odnotowuje się w okresie wczesnej wiosny i późnej jesieni.
Czynniki ryzyka sprzyjające zapaleniu migdałków:
- kontakt z chorym (kontakt domowy, przebywanie w dużych skupiskach np. w przedszkolu, szkole, akademikach),
- spadek odporności,
- wiek – dzieci (od 3 r.ż.), młodzież i młodzi dorośli (mononukleoza), dorośli (zakażenia Fusobacterium necrophorum),
- spożywanie zimnych pokarmów,
- nieżyt nosa.
Identyfikacja czynnika wywołującego zapalenie migdałków jest niezwykle istotna ze względu na rozpoznanie choroby i podjęcie odpowiedniej terapii.
Wirusowe zapalenie migdałków
Wirusy są najczęstszą przyczyną zapalenia migdałków. Odpowiadają za 95% przypadków anginy (ostre zapalenie śluzówki gardła i migdałków podniebiennych) u dorosłych i 70-85% przypadków wśród dzieci. Przyczyną infekcji są głównie rinowirusy i koronawirusy (65% przypadków). Stan zapalny migdałków mogą wywoływać również adenowirusy, wirusy grypy, paragrypy, RSV, wirus Epsteina–Barr (wirus wywołujący mononukleozę), rzadziej inne.
Okres wylęgania choroby wynosi 1–6 dni. Okres zakaźności dla otoczenia pojawia się na 1-2 dni przed wystąpieniem objawów chorobowych i kończy do 3 tygodni po ich ustąpieniu. Ryzyko zakażenia anginą wirusową po kontakcie z chorym wśród domowników wynosi ok. 60 %. Czas trwania choroby wynosi zazwyczaj 3-7 dni.
Bakteryjne zapalenie migdałków
Bakteryjne zapalenie migdałków jest znacznie rzadsze od wirusowego i dotyczy głównie dzieci (3-15 lat). Za większość przypadków (ok. 99%) odpowiadają paciorkowce grupy A (Streptococcus pyogenes, inaczej paciorkowiec ropotwórczy). Rzadziej przyczyną infekcji bakteryjnej są paciorkowce grupy C i G, Haemophilus influenzae, a także bakterie atypowe np. chlamydie czy mykoplazmy.
U dorosłych zapalenie migdałków często wywołane jest przez Fusobacterium necrophorum. Okres wylęgania anginy paciorkowcowej wynosi 12h – 4 dni. Okres zakaźności dla otoczenia jest zależny od podjęcia terapii antybiotykowej.
W przypadku zastosowania właściwego antybiotyku zakaźność ustępuje po 1 dobie, w przypadku niepodejmowania terapii okres zakaźności przedłuża się do ok. 1 tygodnia. Ryzyko zakażenia po kontakcie z chorym wśród domowników wynosi ok. 25 %. Czas trwania paciorkowcowego zapalenia migdałków wynosi zazwyczaj 3–4 dni i jest dłuższy u osób nieprzyjmujących antybiotyków.
Zapalenie migdałków – ostre czy przewlekłe?
Podział na ostre i przewlekłe zapalenie migdałków wynika z czasu trwania choroby. W ostrym zapaleniu migdałków objawy infekcji ustępują do dwóch tygodni od momentu zakażenia.
Jeżeli objawy kliniczne choroby trwają dłużej niż dwa tygodnie mamy do czynienia z przewlekłym zapaleniem. Przewlekłe zapalenie migdałków jest najczęściej następstwem zapaleń nawracających.
O nawracającym zapaleniu migdałków podniebiennych mówimy, gdy dochodzi do 4–7 ostrych zapaleń migdałków w ciągu 12 miesięcy, 5 przypadków w ciągu 2 lat lub po 3 przypadki na rok w trakcie 3 lat. W przypadku nawracającego zapalenia migdałka gardłowego o infekcji nawracającej świadczy wystąpienie co najmniej 4 przypadków zapalenia w ciągu pół roku.
Objawy zapalenia migdałków
Podstawowym objawem zapalenia migdałków jest ból gardła, powiększenie migdałków i ich zaczerwienienie. Symptomy choroby mogą różnić się w zależności od drobnoustroju, który jest przyczyną infekcji (tabela 1). Najczęściej dochodzi do obustronnego zapalenia migdałków, ale możliwe jest wystąpienie jednostronnego zapalenia migdałka.
Tabela 1. Objawy ostrego zapalenia migdałków
| Objawy | Wirusowe zapalenie migdałków | Bakteryjne zapalenie migdałków |
| Początek choroby | Stopniowe narastanie objawów | Nagły |
| Ból gardła | Mniej intensywny niż przy zakażeniu paciorkowcowym | Silny, utrudniający przełykanie pokarmów |
| Gorączka | Niewysoka lub brak | Wysoka, > 38°C |
| Migdałki | Powiększone migdałki, zaczerwienione | Powiększone, zaczerwienione, białawo-żółtawy nalot na błonie śluzowej |
| Węzły chłonne | Powiększenie węzłów chłonnych szyjnych tylnych, w mononukleozie – uogólnione powiększenie węzłów chłonnych | Powiększenie i bolesność węzłów chłonnych szyjnych przednich |
| Kaszel | Tak | Nie |
| Nieżyt nosa | Tak | Nie |
| Zapalenie spojówek | Tak | Nie |
| Przebieg infekcji | Zazwyczaj łagodny | Zazwyczaj cięższy niż przy zakażeniach wirusowych |
Objawy przewlekłego zapalenia migdałków są mało specyficzne i mniej nasilone niż w ostrej infekcji. Ból gardła nie jest intensywny, mogą wystąpić:
- przykry zapach z ust,
- zaleganie wydzieliny w kryptach migdałków,
- niewielkie powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych,
- stany podgorączkowe.
Diagnostyka zapalenia migdałków
Diagnozowanie zapalenia migdałków opiera się głównie na ocenie objawów klinicznych. Niezwykle istotne jest rozróżnienie zakażenia o etiologii wirusowej i bakteryjnej, ponieważ choroba o podłożu bakteryjnym wymaga podania antybiotyków.
Do określenia prawdopodobieństwa anginy paciorkowcowej stosowana jest skala punktowa wg Centora/McIsaaca, która oprócz najbardziej charakterystycznych objawów infekcji uwzględnia wiek chorego. W przypadkach wskazujących na zakażenie bakteryjne lub w przypadkach wątpliwych pewnym potwierdzeniem rozpoznania czynnika wywołującego chorobę są badania laboratoryjne. W diagnostyce laboratoryjnej stosowane są szybkie testy antygenowe w kierunku paciorkowca grupy A i posiewy bakteriologiczne. Materiałem do badania są wymazy z gardła.
Leczenie zapalenia migdałków
W przypadku wirusowego zapalenia migdałków infekcja zazwyczaj nie wymaga wizyty u lekarza i wystarczające są domowe sposoby łagodzące przebieg choroby. Stosowane są leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe.
Wskazane są:
- odpoczynek,
- przebywanie w dobrze nawilżonym pomieszczeniu,
- płukanie gardła,
- spożywanie dużej objętości płynów,
- spożywanie pokarmów niedrażniących śluzówki gardła.
>> Przeczytaj też: Dlaczego nie stosujemy antybiotyków na wirusy?
Bakteryjne, inaczej ropne zapalenie migdałków, wymaga podania antybiotyków przepisywanych przez lekarza (internistę, pediatrę, lekarza rodzinnego). Leczenie nie tylko skraca czas trwania choroby i zmniejsza nasilenie objawów, ale również ogranicza czas zakaźności chorego.
Mimo, że poprawę stanu pacjenta można zauważyć już po przyjęciu pierwszych dawek antybiotyku, należy pamiętać o kontynuacji kuracji zgodnie ze wskazówkami lekarza.
Brak właściwego leczenia bakteryjnego zapalenia migdałków zwiększa również prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań zdrowotnych. Angina paciorkowcowa może prowadzić do:
- przewlekłego zapalenia migdałków,
- ropnia okołomigdałkowego,
- kłębuszkowego zapalenia nerek,
- gorączki reumatycznej.
Wspomożeniem kuracji antybiotykowej ropnego zapalenia migdałków jest leczenie objawowe, podobne jak w zapaleniu wirusowym.
>> Zobacz także: Antybiotyki – czy nadal są skuteczne?
Nawracające i przewlekłe zapalenia migdałków wymagają konsultacji laryngologa.
Zapalenie migdałków – podsumowanie
- Zapalenie migdałków jest powszechnie występującą chorobą infekcyjną, zaraźliwą dla otoczenia.
- Najczęstszą przyczyną zapalenia migdałków są wirusy.
- Najczęstszą bakteryjną przyczyną zapalenia migdałków jest paciorkowiec grupy A (Streptococcus pyogenes), a infekcja bakteryjna dotyczy głównie dzieci.
- Rozróżnienie bakteryjnego i wirusowego zapalenia migdałków ma istotne znaczenie dla podjęcia właściwego leczenia choroby.
- Pewnym potwierdzeniem bakteryjnej etiologii zapalenia migdałków są wyniki testów laboratoryjnych.
- Bakteryjne zapalenie migdałków wymaga podania antybiotyków, które skracają czas trwania choroby, zmniejszają nasilenie objawów, ograniczają czas zakaźności chorego oraz zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań zdrowotnych.
- Nie należy stosować antybiotyków w przypadku wirusowej etiologii zapalenia migdałków – antybiotyki nie działają na wirusy.
Piśmiennictwo
- dr n. med. Mariola Zagor Zapalenie gardła i migdałków https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/show.html?id=106167 (dostęp 09.05.2025 r.)
- Leszek Szenborn, Piotr Sawiec, Jacek Mrukowicz Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina) https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.3. (dostęp 10.05.2025 r.)
- dr hab. med. Bożena Skotnicka Angina – objawy, przyczyny, leczenie https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/78438,angina-objawy-przyczyny-leczenie (dostęp 10.05.2025 r.)
- dr hab. med. Bożena Skotnicka Przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/78432,przewlekle-zapalenie-migdalkow-podniebiennych (dostęp 11.05.2025 r.)
