Nerw wzrokowy to jedna z najważniejszych struktur w układzie wzrokowym. Odpowiada za przesyłanie impulsów nerwowych z siatkówki oka do odpowiednich ośrodków w mózgu, gdzie następnie są przetwarzane na obraz. Jego uszkodzenie może prowadzić do poważnych zaburzeń widzenia, a nawet całkowitej utraty wzroku. Poznaj budowę, funkcje i przebieg nerwu wzrokowego oraz dowiedz się, jakie objawy wymagają konsultacji z lekarzem i szczegółowej diagnostyki.
Spis treści:
- Gdzie jest nerw wzrokowy?
- Budowa nerwu wzrokowego
- Przebieg nerwu wzrokowego
- Jaką funkcję pełni nerw wzrokowy?
- Uszkodzony nerw wzrokowy – objawy
- Badanie nerwu wzrokowego
- Nerw wzrokowy – podsumowanie
Gdzie jest nerw wzrokowy?
Nerw wzrokowy jest II nerwem czaszkowym. Stanowi część drogi wzrokowej, która przenosi bodźce wzrokowe z siatkówki gałki ocznej do pierwszorzędowej kory wzrokowej w płacie potylicznym mózgu.
| Nerw wzrokowy nie jest typowym nerwem obwodowym, ale częścią ośrodkowego układu nerwowego. Powstaje w rozwoju płodowym jako wypustka międzymózgowia (części mózgu), a nie z grzebieni nerwowych, z których formują się nerwy obwodowe. Jest więc przedłużeniem tkanki mózgowej. Ma to istotne konsekwencje kliniczne – uszkodzenia nerwu wzrokowego są zwykle nieodwracalne. |
Nerw wzrokowy rozpoczyna się w gałce ocznej – a dokładniej w warstwie komórek zwojowych siatkówki. Ich aksony zbiegają się w jednym miejscu, tworząc tarczę nerwu wzrokowego. To właśnie w tym miejscu nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i kieruje się ku tyłowi oczodołu, a następnie do mózgu.
Budowa nerwu wzrokowego
Nerw wzrokowy składa się z pęczków licznych włókien nerwowych, które tworzą wypustki komórek siatkówki. Jest otoczony pochewkami, które odpowiadają oponom mózgowia (opona twarda, pajęczynówka, opona miękka) oraz płynem mózgowo-rdzeniowym.
Aksony komórek nerwowych nerwu wzrokowego są otoczone przez osłonki mielinowe. Jednak nie są one wytwarzane przez komórki Schwanna (jak to ma miejsce w przypadku nerwów obwodowych), ale oligodendrocyty. Jest to typ komórek ośrodkowego układu nerwowego.
W budowie nerwu wzrokowego wyróżnia się następujące odcinki:
- wewnątrzgałkowy – długość 0,07 cm,
- wewnątrzoczodołowy – długość 2–3 cm,
- wewnątrzkanałowy – długość 1 cm,
- wewnątrzczaszkowy – długość 0,4–1,5 cm.
Część wewnątrzoczodołowa nerwu wzrokowego jest unaczyniona przez tętnicę środkową siatkówki. Natomiast część wewnątrzczaszkową zaopatrują gałęzie tętnicy szyjnej wewnętrznej – tętnica przednia mózgu i tętnica oczna.
Przebieg nerwu wzrokowego
Nerw wzrokowy rozpoczyna się w siatkówce, a jego włókna łączą się w tarczy nerwu wzrokowego. Po wyjściu z gałki ocznej nerw wzrokowy przechodzi przez oczodół, gdzie jest otoczony przez tkankę tłuszczową, mięśnie gałkoruchowe oraz naczynia krwionośne. Następnie wnika do kanału wzrokowego w kości klinowej – wąskiego tunelu kostnego, który prowadzi do jamy czaszki.
| Część nerwu wzrokowego biegnąca przez kanał wzrokowy jest szczególnie narażona na uszkodzenia w przypadku urazów głowy lub wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego. |
Po przejściu przez kanał wzrokowy nerw dociera do podstawy mózgowia, gdzie łączy się z nerwem wzrokowym przeciwnej strony, tworząc skrzyżowanie wzrokowe. Włókna przyśrodkowe krzyżują się, a boczne pozostają po tej samej stronie. Dzięki temu obie półkule mózgu otrzymują informacje z obu oczu, co pozwala na widzenie przestrzenne i szerokie pole widzenia.
Jaką funkcję pełni nerw wzrokowy?
Funkcją nerwu wzrokowego jest przewodzenie impulsów nerwowych z gałki ocznej do mózgu. Fale świetlne przechodzą kolejno przez rogówkę, komorę przednią oka, źrenicę, soczewkę, ciałko szkliste i ostatecznie trafiają na siatkówkę. Powstaje na niej obraz rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony.
Fotoreceptory siatkówki zawierają barwniki wzrokowe, które pochłaniają światło i pod jego wpływem ulegają przemianom biochemicznym, czego skutkiem jest powstanie impulsu nerwowego. Jest on przekazywany przez nerw wzrokowy do ośrodków w mózgu, gdzie obraz jest dalej przetwarzany i interpretowany.
Uszkodzony nerw wzrokowy – objawy
Do uszkodzenia nerwu wzrokowego może dojść na skutek:
- procesów zapalnych,
- urazów,
- niedokrwienia,
- ucisku,
- działania czynników toksycznych,
- zmian spowodowanych chorobami (np. wrodzonymi, nowotworowymi, autoimmunologicznymi).
| Główną przyczyną ślepoty w krajach rozwiniętych jest jaskra powodująca postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego. Początkowo większość chorych nie zdaje sobie sprawy z ubytków w polu widzenia, przez co choroba jest wykrywana zbyt późno, gdy nie można już uratować wzroku. |
Objawy wskazujące na uszkodzenie nerwu wzrokowego to m.in.:
- zaburzenia ostrości wzroku,
- zaburzenia widzenia barwnego,
- ubytek pola widzenia,
- ból podczas ruchów gałki ocznej,
- tkliwość gałki ocznej,
- bóle głowy w okolicy czołowej.
Wystąpienie powyższych objawów jest wskazaniem do konsultacji okulistycznej i przeprowadzenia badania nerwu wzrokowego.
>> Zobacz także: Łzawienie oczu: przyczyny, leczenie nadmiernego łzawienia
Badanie nerwu wzrokowego
Badanie nerwu wzrokowego można przeprowadzić podczas standardowego badania okulistycznego. Jego elementy to:
- badanie ostrości wzroku do dali,
- ocena widzenia z bliska,
- test rozpoznawania barw,
- badanie odruchu źrenic na światło,
- badanie dna oka.
Oprócz tego nerw wzrokowy można ocenić przy pomocy specjalistycznych badań – m.in. optycznej koherentnej tomografii dna oka (OCT) czy skaningowej polarymetrii laserowej (GDX).
Nerw wzrokowy – podsumowanie
- Nerw wzrokowy jest II nerwem czaszkowym, ale należy do ośrodkowego układu nerwowego.
- Funkcją nerwu wzrokowego jest przekazywanie impulsów nerwowych z siatkówki do ośrodków wzrokowych w mózgu, gdzie następnie są one przekształcane na obraz.
- Uszkodzenie nerwu wzrokowego może objawiać się m.in. poprzez zaburzenia ostrości wzroku, ubytki w polu widzenia czy zaburzenia widzenia barw.
- Podstawowe badanie nerwu wzrokowego jest przeprowadzane przez okulistę. Składają się na nie m.in. badanie dna oka, badanie ostrości wzroku do dali i bliży, test rozpoznawania barw.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
- A. Piekarek, M. Sąsiadek, Uszkodzenia drogi wzrokowej w rezonansie magnetycznym, Polski Przegląd Neurologiczny 2015, t. 11, s. 58–67
- M. Latalska, J. Mackiewicz, Choroby nerwu wzrokowego, Okulistyka po Dyplomie 2017
- A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2014
- W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
- https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/lista/96812,uszkodzenie-nerwu-wzrokowego (dostęp 11.05.2025)
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/82733,podstawowe-badania-funkcji-nerwu-wzrokowego (dostęp 11.05.2025)
