Ospa w ciąży – objawy, leczenie i powikłania. Czy jest niebezpieczna?

Ospa wietrzna to schorzenie zakaźne wywoływane przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV), które może dotykać nie tylko dzieci, ale również osoby dorosłe, w tym kobiety ciężarne. Okres ciąży wiąże się ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby i wystąpienia jej powikłań, również u płodu.

Spis treści:

1. Zachorowanie na ospę wietrzną w ciąży: czy jest możliwe?
2. Ryzyko zachorowania na ospę wietrzną w ciąży
3. Ospa u kobiet w ciąży: objawy choroby
4. Diagnostyka ospy u kobiet w ciąży: jakie badania wykonać?
5. Czy ospa jest niebezpieczna w ciąży?
   • Ospa w ciąży: 1. trymestr
   • Ospa w ciąży: 2. trymestr
   • Ospa w ciąży: 3. trymestr
6. Powikłania ospy w ciąży
7. Ospa wietrzna w ciąży: leczenie

Zachorowanie na ospę wietrzną w ciąży: czy jest możliwe?

Ospa wietrzna oznaczona jest w klasyfikacji ICD-10 kodem B01. Na ospę wietrzną można zachorować w każdym wieku, nie tylko w okresie dziecięcym. Schorzenie to może wystąpić zarówno w czasie ciąży, jak i połogu. Dotyczy to zarówno ospy wietrznej, jak i półpaśca. Warto wiedzieć, że po przechorowaniu ospy wietrznej, wirus ospy i półpaśca pozostaje w postaci utajonej w obrębie zwojów korzeni grzbietowych i po latach może dojść do jego reaktywacji w postaci półpaśca.

>> Sprawdź: Szczepienie na półpasiec – jak działa szczepionka i kiedy je zrobić?

Ryzyko zachorowania na ospę wietrzną w ciąży

Czynniki, które zwiększają ryzyko cięższego przebiegu i wystąpienia powikłań w przebiegu ospy wietrznej to przede wszystkim:

• wiek powyżej 20 lat,
• immunosupresja – w tym przyjmowanie leków obniżających odpowiedź układu odpornościowego takich jak glikokortykosteroidy czy metotreksat,
• zachorowanie na ospę w ciągu pięciu dni przed porodem lub do 48 godzin po porodzie – dotyczy do ryzyka wystąpienia zachorowania u noworodka,
• ciąża – a szczególnie II i III trymestr.

Zgodnie z danymi statystycznymi ryzyko zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca u kobiet będących w wieku rozrodczym to około 5%.

Ospa u kobiet w ciąży: objawy choroby

Objawy ospy wietrznej pojawiają się zazwyczaj po 10-21 dniach od zakażenia wirusem VZV. Okres zakaźności rozpoczyna się około dwie doby przed pojawieniem się objawów i trwa aż do momentu, w którym dojdzie do przyschnięcia zmian skórnych (pojawiają się strupki).

Około 48 godzin przed wystąpieniem osutki, pojawiają się objawy zwiastunowe, które przypominają przeziębienie. Obserwuje się wówczas:

• gorączkę,
• ból gardła,
• ból głowy,
• nieżyt nosa,
• osłabienie łaknienia,
• niekiedy ból brzucha,
• rzadziej biegunkę.

Po około 1-2 dniach na skórze pojawia się charakterystyczna osutka skórna. Początkowo obserwuje się wystąpienie płaskich, rumieniowych plamek, które następnie przekształcają się grudki, pęcherzyki i ostatecznie w krostki. Krosty zasychają w postaci strupków, które odpadają po około 3-4 dniach. Zmiany skórne typowo nie pozostawiają po sobie blizn, jednak przez jakiś czas mogą utrzymywać się niewielkie przebarwienia pozapalne.

Powyżej opisano klasyczny przebieg ospy wietrznej, jednak należy mieć świadomość, że okres ciąży wiąże się ze szczególnym ryzykiem komplikacji, o czym więcej będzie można przeczytać w kolejnych akapitach tego artykułu.

>> Przeczytaj: Półpasiec rozsiany – co to jest i jakie daje objawy? Diagnostyka i leczenie

Diagnostyka ospy u kobiet w ciąży: jakie badania wykonać?

Kluczową rolę odgrywa wnikliwie przeprowadzony wywiad chorobowy, a także badanie przedmiotowe, w tym ocena skóry i śluzówek. W diagnostyce ospy wietrznej w ciąży wykorzystuje się takie badania jak:

• hodowla komórkowa lub wykrywanie DNA wirusa metodą PCR – w tym przypadku materiałem do badania jest płyn pochodzący z pęcherzyka,
• wykrywanie antygenów wirusa w komórkach naskórka z wykorzystaniem immunofluorescencji bezpośredniej – materiałem są zeskrobiny z dna pęcherzyka,
• oznaczenie swoistych przeciwciał IgG – jest to badanie wykonywane z próbki krwi żylnej, wykorzystywane do potwierdzenia przebytego zakażenia i oceny nabytej odporności.

U kobiety z podejrzeniem ospy wietrznej konieczne jest jak najszybsze oznaczenie przeciwciał IgG, a także specyficznych przeciwciał przeciwko wirusowi ospy wietrznej i półpaśca. Wyniki tychże badań decydują bowiem o dalszych krokach diagnostyczno-leczniczych. Do postawienia diagnozy ospy wietrznej u kobiety ciężarnej wymagane jest również wykrycie wirusa VZV z wykorzystaniem metod opisanych powyżej (hodowla, PCR, immunofluorescencja bezpośrednia). Nie powinno to jednak opóźniać włączenia leczenia przeciwwirusowego.

>> To może Cię zainteresować:

• Ospa wietrzna u dzieci. Objawy, diagnostyka i leczenie
• Bostonka u dzieci – objawy, przyczyny, przebieg choroby i leczenie

Czy ospa jest niebezpieczna w ciąży?

Zakażenie wirusem ospy wietrznej i półpaśca w czasie ciąży wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia groźnych powikłań, zarówno w odniesieniu do płodu, jak i organizmu kobiety. Nie można zapominać o ryzyku wystąpienia wad wrodzonych. Ryzyko wystąpienia wad i powikłań zależy między innymi od okresu, w którym doszło do wystąpienia zakażenia VZV.

Ospa w ciąży: 1. trymestr

Zakażenie ospą wietrzną w pierwszym trymestrze ciąży wiąże się z najwyższym ryzykiem wystąpienia ospy wietrznej wrodzonej, a nawet ryzykiem obumarcia płodu. Wady typowe dla zakażenia tym wirusem to przede wszystkim:

• deformacje kończyn,
• małogłowie,
• wodogłowie
• nieprawidłowości okulistyczne (w tym zaćma, zapalenie siatkówki i zapalenie naczyniówki),
• wady układu moczowego.

>> Sprawdź: Wady letalne – czym są? Przyczyny, rodzaje, diagnostyka

Ospa w ciąży: 2. trymestr

Wystąpienie zakażenia w późniejszych okresach, w tym po 20. tygodniu ciąży, niesie ze sobą ryzyko wystąpienia półpaśca w pierwszych latach życia dziecka. Wynika to z reaktywacji zakażenia VZV, do którego doszło jeszcze w trakcie życia płodowego.

Ospa w ciąży: 3. trymestr

Zarówno w III., jak i w II. trymestrze ciąży istnieje również wysokie ryzyko wystąpienia zapalenia płuc u kobiety ciężarnej. Jest to tak zwane ospowe zapalenie płuc. Za powikłanie to mogą odpowiadać również wtórnie bakterie, najczęściej S. aureus, S. pneumoniae, ale również H. influenzae.

Powikłania ospy w ciąży

W tym akapicie zostaną omówione powikłania ospy wietrznej w odniesieniu do kobiety ciężarnej. Najczęstsze komplikacje w przebiegu tego schorzenia to:

• nadkażenie bakteryjne wykwitów skórnych (wiążące się z ryzykiem pozostawienia blizn),
• zapalenie płuc (najczęściej rozwija się w 3-5 dobie zakażenia),
• zapalenie opon mózgowych i mózgu,
• poprzeczne zapalenie rdzenia,
• porażenie nerwów czaszkowych,
• zapalenie siatkówki,
• rzadziej zapalenie mięśnia sercowego, nerek czy pęcherza moczowego.

>> Przeczytaj: Ospa wietrzna a ospa małpia. Czy mają ze sobą coś wspólnego?

Ospa wietrzna w ciąży: leczenie

Ospa wietrzna u kobiety ciężarnej jest bezwzględnym wskazaniem do włączenia leczenia przeciwwirusowego, bez względu na zaawansowanie choroby. Wynika to z faktu, że leczenie to może zmniejszać ryzyko transmisji wirusa przez łożysko, a tym samym ryzyko wystąpienia wad u rozwijającego się płodu. Substancją, którą stosuje się w tym celu jest acyklowir. W ciężkich przypadkach może być konieczne podawanie dożylne tego leku. W leczeniu objawowym stosuje się natomiast leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (paracetamol), a także substancje przeciwświądowe.

Warto podkreślić, że zgodnie z aktualnymi wytycznymi nie powinno się stosować papek i pudrów na zmiany skórne w przebiegu ospy wietrznej, ponieważ zwiększa to ryzyko wtórnego nadkażenia bakteryjnego, a co za tym idzie – bliznowacenia.

Bibliografia

1. G. Bręborowicz i inni, Położnictwo i Ginekologia. Repetytorium, 2010,
2. J. Cianciara i inni, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Lublin 2007, s. 515–516,3.
3. Ł. Wysoczański i inni, Ospa wietrzna i półpasiec u kobiet w ciąży i połogu, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2019, tom 4/1, s. 8–15.4.
4. J. Tatoń, A. Czech, Diagnostyka internistyczna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2005,
5. A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.