Grzyby chorobotwórcze są istotnym zagrożeniem dla zdrowia człowieka. Cechuje je powszechność występowania na całym świecie i łatwość przenoszenia na inne osoby. Infekcje grzybicze mogą dotyczyć różnych obszarów ciała: skóry, błon śluzowych, narządów wewnętrznych. Diagnostyka mykologiczna pomaga odróżnić grzybicę od innych chorób i ułatwia dobranie właściwej terapii.
| Z artykułu dowiesz się: >> czym są badania mykologiczne, >> jak odróżnić grzybicę od innych chorób o podobnych objawach, >> kiedy należy wykonać badania w kierunku grzybicy, >> czy do badania mykologicznego należy się przygotować, >> jaki materiał jest pobierany do diagnostyki mykologicznej, >> z jakich są etapów składa się badanie laboratoryjne w kierunku grzybicy, >> jak interpretować wyniki badania, >> jakie pożytki płyną z diagnostyki mykologicznej. |
Spis treści:
- Czym są badania mykologiczne?
- Dlaczego badania mykologiczne są ważne?
- Kiedy wykonuje się badanie mykologiczne?
- Jak przygotować się do badania mykologicznego?
- Jak przeprowadza się badania mykologiczne?
- Na czym polega badanie mykologiczne mikroskopowe?
- Mykologia – badania serologiczne
- Mykologia – badania molekularne
- Badania mykologiczne – interpretacja wyników
- Co oznacza ujemny i dodatni wynik posiewu mykologicznego?
- Istota badań mykologicznych w profilaktyce i monitorowaniu leczenia
- Zakończenie
Czym są badania mykologiczne?
Badania mykologiczne mają na celu wykrycie i zidentyfikowanie grzybów chorobotwórczych odpowiedzialnych za infekcję. Czasami dodatkowym elementem badania mykologicznego jest określenie lekowrażliwości wyhodowanych grzybów, czyli wykonanie mykogramu. Rodzaj materiału do badań laboratoryjnych w kierunku grzybów chorobotwórczych zależy od umiejscowienia zakażenia.
Próbką do testowania mogą być włosy, zeskrobiny ze skóry, paznokcie, wymazy z błon śluzowych. A w zakażeniach układowych:
- krew,
- płyn mózgowo-rdzeniowy,
- tkanki,
- plwocina,
- płyn pęcherzykowo-oskrzelowy,
- ropa,
- płyny z jam ciała,
- mocz,
- wydzielina żołądkowo-jelitowa,
- żółć,
- inne.
Dlaczego badania mykologiczne są ważne?
Objawy zakażenia grzybiczego są niejednoznaczne i zależne od umiejscowienia infekcji. Grzybica może wywoływać u pacjenta objawy podobne do symptomów występujących w przebiegu chorób wywoływanych przez inne drobnoustroje (np. bakterie, wirusy) lub w chorobach nieinfekcyjnych (np. łuszczyca, egzema).
Badanie mikologiczne umożliwia odróżnienie grzybicy od innych schorzeń. Wykrycie i precyzyjne zidentyfikowanie chorobotwórczych grzybów ułatwia dobranie właściwych leków oraz ma wpływ na skrócenie procesu terapeutycznego. Badania mykologiczne są pomocne również w kontroli skuteczności leczenia.
>> Może Cię zainteresować: Atopowe zapalenie skóry głowy: objawy, przyczyny i leczenie AZS
Kiedy wykonuje się badanie mykologiczne?
Badanie mykologiczne należy wykonać przy wystąpieniu niepokojących objawów. Symptomami wskazującymi na możliwość grzybicy powierzchownej są:
- zmiany na skórze przebiegające ze złuszczeniem, stanem zapalnym, wysiewem pęcherzyków i grudek nasilenie zmian występuje zazwyczaj na obwodzie ognisk,
- pękanie skóry między palcami,
- nadmierne rogowacenie naskórka,
- ogniska łysienia i złuszczania na skórze głowy,
- zmiany na paznokciach:
- oddzielenie się płytki paznokciowej od jej łożyska,
- rogowacenie podpaznokciowe,
- zmiana zabarwienia płytki paznokciowej,
- kruchość płytki paznokciowej,
- stan zapalny wałów paznokciowych
- zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej – białawe naloty, nadżerki,
- zmiany na narządach płciowych:
- u kobiet – białawe naloty, zaczerwienienie i obrzęk błon śluzowych, uporczywy świąd, serowate upławy, ból przy oddawaniu moczu i podczas stosunku,
- u mężczyzn – świąd, zaczerwienienie, drobne grudki na napletku i żołędziach, ból przy oddawaniu moczu i podczas stosunku, nieprawidłowa wydzielina pod napletkiem,
- zmiany w uchu – świąd, ból, wyciek, uczucie zatkania ucha.
W przypadku grzybic układowych objawy bywają bardzo niespecyficzne i różnorodne. Może pojawić się gorączka, ogólne osłabienie, duszności.
Jak przygotować się do badania mykologicznego?
Badanie mykologiczne powinno być wykonywane przed rozpoczęciem terapii przeciwgrzybicznej lub po upływie co najmniej 4 tygodni od momentu zakończenia leczenia (w przypadku leczenia ogólnego po upływie 3 miesięcy). Badanie wymaga specjalnego przygotowania pacjenta. Niezastosowanie się do zalecanych procedur może skutkować wynikami fałszywie ujemnymi.
W zależności od przypuszczalnego miejsca infekcji zaleca się:
- w zakażeniach skórnych – nie stosować preparatów miejscowych (kremy, maści, szampony) przez co najmniej 3 dni przed pobraniem materiału,
- nie malować paznokci lakierem lub odżywką przez 1-4 tygodnie przed badaniem,
- nie obcinać paznokci przez co najmniej tydzień przed pobraniem,
- w przypadku pobierania materiału z dróg moczowo-płciowych przed badaniem należy:
- wstrzymać się przez 48h od współżycia, stosowania preparatów dopochwowych, irygacji,
- nie wykonywać przez 24h zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych okolic intymnych,
- wstrzymać się przez co najmniej 4h z oddaniem moczu,
- w przypadku pobierania materiału z jamy ustnej należy zgłosić się na badanie na czczo, bez mycia zębów i płukania jamy ustnej.
>> Warto przeczytać: Wykonywanie badań laboratoryjnych na czczo – fakty i mity
Jak przeprowadza się badania mykologiczne?
Badanie mykologiczne wykonywane jest w placówkach do tego przystosowanych. Przed badaniem pacjent powinien być poinformowany przez lekarza lub personel laboratorium o procedurach przygotowania do badania. Próbką do analizy, w zależności od miejsca infekcji, są zeskrobiny ze skóry, paznokcie, włosy, wymazy z błon śluzowych i inne materiały.
Materiał pobierany jest do odpowiednich podłóż lub pojemników transportowych. Proces diagnostyczny w kierunku grzybów chorobotwórczych trwa od kilku dni do miesiąca w zależności od kierunku badania i rodzaju testu.
Proces wykonania badania mykologicznego obejmuje:
- pobranie materiału przez przeszkolony personel medyczny,
- dostarczenie próbki do laboratorium,
- wykonanie bezpośredniego preparatu mikroskopowego,
- założenie hodowli na pożywkach mikrobiologicznych,
- identyfikację wyhodowanych grzybów,
- określenie lekowrażliwości grzybów (opcjonalnie).
Dodatkowo w zależności od potrzeb, w laboratorium wykonywane są badania serologiczne i badania molekularne.
Na czym polega badanie mykologiczne mikroskopowe?
Mykologiczne badanie mikroskopowe wykonywane jest zazwyczaj w dniu pobrania próbki. Preparaty wykonane z materiału pobranego od pacjenta oceniane są pod kątem obecności w nich elementów grzybów. Stwierdzenie obecności strzępek, pseudostrzępek, zarodników czy komórek grzybów drożdżopodobnych jest istotną informacją dla dalszej diagnostyki i rozpoczęcia leczenia.
O dodatnim wyniku należy jak najszybciej powiadomić lekarza prowadzącego. Na wiarygodną ocenę preparatu bezpośredniego mają wpływ:
- jakość próbki,
- odpowiednia porcja materiału,
- czas oglądania próbki,
- doświadczenie osoby oceniającej preparat.
Niezależnie od wyniku obserwacji z badanej próbki należy wykonać posiew mikrobiologiczny, dzięki któremu możliwa jest izolacja i identyfikacja grzyba.
Mykologia – badania serologiczne
Testy serologiczne stosowane są w diagnostyce grzybic układowych. Wykorzystywane są testy lateksowe i immunoenzymatyczne. Wykrywanie antygenów krążących grzybów (mannan, galaktomannany, glikuronoksylomannan) ma znaczenie pomocnicze i może być przydatne do monitorowania skuteczności leczenia. Materiałem do oznaczania antygenów jest krew, BAL, płyn mózgowo-rdzeniowy.
Mykologia – badania molekularne
Badania molekularne są coraz częściej wykorzystywane w diagnostyce infekcji grzybiczych ze względu na czułość, swoistość i szybkość oznaczenia. Pozwalają one na szybkie wykrycie grzybów (z identyfikacją do gatunku) w minimalnej próbce materiału. Jest to szczególnie cenne przy wykrywaniu grzybów wolnorosnnących i trudnych do hodowli.
Najbardziej powszechną techniką analizy genetycznej jest metoda PCR (ang. Polymerase Chain Reaction). Stosowane są testy w kierunku grzybów konkretnego gatunku lub testy multipleksowe, które pozwalają na jednoczasowe wykrywanie różnych grzybów.
>> Warto sprawdzić również: Badanie PCR – czym jest, kiedy się je wykonuje i jak przebiega?
Badania mykologiczne – interpretacja wyników
Wyniki badań laboratoryjnych w kierunku grzybów wymagają wnikliwej analizy i są pomocne do postawienia diagnozy przez lekarza.
Obecność elementów grzybów w preparacie i ich wyhodowanie na pożywkach bakteryjnych, przy istniejących objawach klinicznych, może wskazywać na grzybicę. Przyczyną dodatniego wyniku preparatu przy ujemnym wyniku hodowli mogą być np. martwe elementy w materiale. Brak grzybów w preparacie nie wyklucza grzybicy. Ujemny wynik badania mikroskopowego może być spowodowany zbyt małą liczbą komórek grzyba w pobranym materiale (niska czułość metody), zbyt krótkim oglądaniem preparatu, brakiem odpowiedniego doświadczenia diagnosty.
Niezwykle istotna jest interpretacja badań molekularnych w kierunku grzybów. Fałszywie dodatnie wyniki mogą być spowodowane zanieczyszczeniem próbki przez grzyby powszechnie bytujące w otaczającym nas środowisku lub wykryciem kwasu nukleinowego martwych komórek. Wykrycie materiału genetycznego grzyba musi być skorelowane z objawami klinicznymi, dobrze jest również przy wyniku dodatnim powtórzyć badanie.
Co oznacza ujemny i dodatni wynik posiewu mykologicznego?
Ujemny wynik badania mykologicznego może wskazywać na inną niż grzyby przyczyną zmian chorobowych. Lekarz interpretujący sprawozdanie z badania musi jednak rozważyć możliwość wystąpienia fałszywie ujemnego wyniku. Brak wzrostu grzybów, przy istniejących objawach klinicznych, może być spowodowany:
- złym przygotowaniem do badania (bez zachowania odpowiednich zaleceń),
- zbyt małą czułością badania (mała liczba komórek grzybów w próbce),
- źle pobranym materiałem,
- właściwościami grzyba odpowiedzialnego za infekcję.
Przy wystąpieniu wątpliwości wskazane jest powtórzenie badania.
Wynik dodatni posiewu, przy współistniejących objawach, jest zazwyczaj potwierdzeniem infekcji. Nie w każdym wypadku koreluje to z obrazem mikroskopowym preparatu bezpośredniego – mikroskopia jest mniej czułą metodą niż posiew i może być ujemna.
Istota badań mykologicznych w profilaktyce i monitorowaniu leczenia
Główną przesłanką upoważniającą do rozpoczęcia terapii przeciwgrzybicznej jest wykrycie i zidentyfikowanie grzyba odpowiedzialnego za infekcję. Jest to możliwe dzięki prawidłowo przeprowadzonej diagnostyce mykologicznej. Leczenie grzybicy w oparciu wyłącznie o obraz kliniczny jest jednym z podstawowych błędów terapeutycznych, ponieważ podobne symptomy mogą być spowodowane przez inne czynniki chorobotwórcze.
Wynik badania mykologicznego może wykluczyć grzybicę lub pomóc w dobraniu odpowiedniego leku w przypadku jej potwierdzenia. Dzięki właściwej terapii możliwe jest skrócenie czasu choroby, całkowite wyleczenie, zmniejszenie prawdopodobieństwa jej nawrotów.
Podstawowe zalety diagnostyki mykologicznej:
- wykrycie/wykluczenie infekcji grzybiczej,
- precyzyjne zidentyfikowanie czynnika etiologicznego odpowiedzialnego za grzybicę,
- zapobieganie błędom diagnostycznym,
- możliwość dobrania właściwej terapii (zwiększona skuteczność i skrócenie czasu leczenia),
- możliwość monitorowania skuteczności leczenia.
Zakończenie
Badania mykologiczne potwierdzają infekcję grzybiczą i mają bezpośrednie przełożenie na wdrożenie właściwego leczenia. Wykonanie testów po leczeniu umożliwia kontrolę skuteczności terapii.
Bibliografia
- Elżbieta Ochman „Zakażenia grzybicze – przewodnik dla diagnostów laboratoryjnych” Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego Warszawa 2016
- R. Maleszka, Z. Adamski, J. Szepietowski, E. Baran „Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa dermatologicznego” Przegl. Dermatol. 2015. 102. 305-315
- G. Midgley, R. J. Hay, Y. M. Clayton „Mikologia lekarska” Czelej 1997
- dr I. Netsvyetayeva i inni „Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka zakażeń grzybiczych” materiały z Kursu Specjalizacyjnego 2014
