Badanie EMG: na czym polega, co wykrywa i kiedy się je wykonuje?

Elektromiografia, znana szerzej jako EMG, to jedno z kluczowych badań w nowoczesnej medycynie. Jest to metoda elektrofizjologiczna, która pozwala lekarzom obiektywnie ocenić, jak funkcjonuje obwodowy układ nerwowy oraz mięśnie szkieletowe pacjenta. Badanie EMG działa na zasadzie rejestracji i analizy sygnałów elektrycznych, które naturalnie powstają w naszych jednostkach ruchowych. Te jednostki to zespoły składające się z komórek nerwowych (neuronów ruchowych), ich połączeń z mięśniami (złączy nerwowo-mięśniowych) oraz samych włókien mięśniowych. Dzięki EMG specjaliści mogą zidentyfikować problemy, precyzyjnie zlokalizować ich źródło oraz określić charakter różnych procesów chorobowych. Chociaż EMG jest badaniem o technicznym charakterze, dostarcza ono konkretnych danych, które są dużym wsparciem w podejmowaniu decyzji klinicznych. W tym artykule przybliżymy zasady działania EMG, wyjaśnimy, kiedy się je wykonuje, jak przebiega, co oznaczają jego wyniki oraz jakie praktyczne aspekty są z nim związane.

Spis treści:

1. Co to jest badanie EMG i na czym polega elektromiografia?
2. Kiedy wykonuje się badanie EMG? Wskazania i przeciwwskazania
   • Jakie są przeciwwskazania do badania EMG?
3. Co wykrywa badanie EMG?
4. Jak wygląda badanie EMG kończyn dolnych i górnych?
5. Ile trwa badanie EMG i czy jest bolesne?
6. Badanie EMG – przygotowanie pacjenta
   • Jak się ubrać do badania EMG?
   • Czy do EMG trzeba być na czczo?
7. Wyniki badania EMG: interpretacja wyników i kolejne kroki
8. Badanie EMG – najczęstsze pytania pacjentów
   • Czego nie wolno robić przed badaniem EMG?
   • Czy przed EMG można pić kawę?
   • Ile trwa badanie EMG?
   • Czy po badaniu EMG można prowadzić samochód?
   • Czy badanie EMG jest refundowane?
   • Czy można wykonać badanie EMG w ciąży?
9. Badanie EMG: na czym polega i co wykrywa – podsumowanie

Co to jest badanie EMG i na czym polega elektromiografia?

Elektromiografia to badanie oceniające funkcję komórek nerwowych sterujących mięśniami (neuronów ruchowych) oraz samych mięśni szkieletowych. Polega na rejestracji i analizie naturalnie występujących sygnałów elektrycznych, które mięśnie generują podczas skurczu i w spoczynku. EMG pozwala ocenić stan zdrowia mięśni oraz nerwów obwodowych, które je zaopatrują.

Standardowe badanie EMG często obejmuje dwa główne komponenty:

1. Elektroneurografia (ENG lub NCS – badanie przewodnictwa nerwowego): ta część ocenia, jak szybko i efektywnie sygnały elektryczne są przewodzone wzdłuż nerwów. Używa się elektrod powierzchniowych, przyklejanych do skóry nad nerwem i mięśniem. Nerw jest stymulowany krótkimi, bezpiecznymi impulsami elektrycznymi, a mierzona jest prędkość przewodzenia oraz siła (amplituda) odpowiedzi mięśniowej lub nerwowej.
2. Elektromiografia igłowa (EMG właściwe): polega na wprowadzeniu cienkiej, sterylnej elektrody igłowej bezpośrednio do badanego mięśnia. Rejestruje ona aktywność elektryczną mięśnia w spoczynku, podczas niewielkiego skurczu i przy maksymalnym wysiłku. Analizuje się tzw. potencjały czynnościowe jednostki ruchowej (MUAP), czyli sygnały z grupy włókien mięśniowych unerwionych przez jeden neuron.

Istnieje też elektromiografia powierzchniowa (sEMG), mniej inwazyjna, stosowana np. w rehabilitacji, ale w diagnostyce chorób nerwowo-mięśniowych kluczowe jest połączenie ENG i EMG igłowego.

Kiedy wykonuje się badanie EMG? Wskazania i przeciwwskazania

Lekarz zleca badanie EMG/ENG przy podejrzeniu uszkodzenia nerwów obwodowych, mięśni lub transmisji sygnałów między nerwem a mięśniem. Główne wskazania obejmują objawy takie jak:

• osłabienie siły mięśni, niedowłady,
• zaburzenia czucia: drętwienie, mrowienie, ból neuropatyczny,
• bóle i kurcze mięśni, drżenia, zaniki mięśniowe,
• nadmierna męczliwość mięśni.

EMG pomaga diagnozować m.in.: neuropatie (np. cukrzycową, zespół cieśni nadgarstka), radikulopatie (np. rwa kulszowa), miopatie (choroby mięśni, np. dystrofie, zapalenia mięśni), choroby złącza nerwowo-mięśniowego (np. miastenia) oraz choroby neuronu ruchowego (np. SLA). Wykorzystuje się je również do oceny urazów nerwów i monitorowania leczenia. Specjalistyczne formy, jak EMG zwieraczy, mają zastosowanie w diagnostyce zaburzeń autonomicznych.

Jakie są przeciwwskazania do badania EMG?

Bezwzględne przeciwwskazania są rzadkie. Należy jednak poinformować lekarza o:

• Zaburzeniach krzepnięcia lub leczeniu przeciwzakrzepowym: Istnieje ryzyko krwiaka przy EMG igłowym.
• Rozruszniku serca lub kardiowerterze-defibrylatorze (ICD): ENG może teoretycznie wpłynąć na te urządzenia, choć ryzyko jest minimalne przy nowoczesnych modelach. EMG igłowe jest bezpieczne.
• Aktywnej infekcji skóry w miejscu planowanego wkłucia.
• Znacznym obrzęku kończyny.

Co wykrywa badanie EMG?

EMG/ENG ocenia lokalizację, charakter, nasilenie i dynamikę uszkodzeń w układzie nerwowo-mięśniowym.

• Uszkodzenia nerwów: ENG wykrywa zwolnienie przewodzenia (uszkodzenie osłonki mielinowej) lub spadek amplitudy odpowiedzi (uszkodzenie aksonów). EMG igłowe w mięśniach może pokazać cechy odnerwienia (czyli utraty połączenia nerwowego z mięśniem, co prowadzi do jego osłabienia i zaniku) oraz reinerwacji (czyli prób odtworzenia tego połączenia przez inne, zdrowe nerwy, co jest sygnałem regeneracji lub kompensacji uszkodzenia).
• Choroby mięśni (nazywane miopatiami): w tych schorzeniach badanie przewodnictwa nerwowego (ENG) zwykle nie wykazuje nieprawidłowości, ponieważ problem leży w samych mięśniach, a nie w nerwach. Natomiast badanie EMG igłowe jest tu kluczowe – pokazuje ono, że sygnały elektryczne generowane przez chore włókna mięśniowe są osłabione i zmienione.
• Choroby złącza nerwowo-mięśniowego (miejsca, gdzie nerw łączy się z mięśniem): w tych przypadkach problem dotyczy przekazywania sygnału z nerwu do mięśnia. Aby to zbadać, wykonuje się specjalny rodzaj badania przewodnictwa nerwowego (ENG), nazywany 'próbą miasteniczną’. Polega ona na wielokrotnym stymulowaniu nerwu krótkimi impulsami elektrycznymi. U osób chorych, np. na miastenię, siła odpowiedzi mięśnia na kolejne impulsy stopniowo słabnie. W innej chorobie, zespole Lamberta-Eatona, odpowiedź mięśnia może początkowo rosnąć.
• Choroby neuronu ruchowego (dotyczące komórek nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym, które kontrolują ruchy): w tych schorzeniach, takich jak stwardnienie zanikowe boczne (SLA), badanie EMG wykazuje rozległe zmiany w wielu mięśniach. Są to sygnały świadczące o tym, że mięśnie utraciły prawidłowe połączenie z uszkodzonymi neuronami ruchowymi oraz że organizm podejmuje próby naprawy tych połączeń.

Jak wygląda badanie EMG kończyn dolnych i górnych?

Pacjent leży lub siedzi. Skóra jest odkażana.

Elektroneurografia (ENG/NCS): elektrody powierzchniowe przykleja się na skórę nad nerwem i mięśniem. Nerw jest stymulowany krótkimi impulsami elektrycznymi (odczuwalne jako mrowienie lub „puknięcie”). Komputer rejestruje odpowiedzi.

Elektromiografia igłowa (EMG): cienka, sterylna elektroda igłowa jest wprowadzana do wybranych mięśni. Pacjent może poczuć ukłucie podobne do zastrzyku. Rejestruje się aktywność mięśnia w spoczynku, przy lekkim i maksymalnym skurczu. Lekarz słucha też charakterystycznych dźwięków z aparatu EMG, odzwierciedlających aktywność mięśni. Bada się kilka mięśni.

Ile trwa badanie EMG i czy jest bolesne?

Całe badanie trwa zwykle 30-90 minut, zależnie od zakresu. Kwestia bolesności jest indywidualna:

• ENG: Stymulacja elektryczna może powodować chwilowe mrowienie lub skurcz mięśnia, co niektórzy uznają za nieprzyjemne.
• EMG igłowe: Wkłucie igły to niewielki, krótkotrwały ból. Może wystąpić lekka tkliwość mięśni po badaniu.

Badanie EMG – przygotowanie pacjenta

Przygotowanie do badania EMG nie jest skomplikowane, ale warto pamiętać o kilku zasadach:

• Należy poinformować lekarza kierującego oraz osobę wykonującą badanie o wszystkich przyjmowanych lekach (szczególnie lekach wpływających na krzepnięcie krwi, np. acenokumarol, warfaryna, heparyna, nowe doustne antykoagulanty, a także aspiryna czy inne leki przeciwpłytkowe). Należy również zgłosić przyjmowanie leków wpływających na funkcje mięśni, np. leków stosowanych w miastenii (np. Mestinon – jego odstawienie przed badaniem może być konieczne, ale tylko na wyraźne zalecenie lekarza).
• Należy poinformować o posiadaniu rozrusznika serca, kardiowertera-defibrylatora, implantów metalowych lub innych urządzeń elektronicznych w ciele.
• Należy zgłosić skłonność do krwawień, łatwego siniaczenia się, a także o ewentualnych zakażeniach wirusowych przenoszonych przez krew (np. WZW B, WZW C, HIV) ze względu na użycie elektrod igłowych.
• W dniu badania należy umyć skórę w obszarze, który ma być badany (np. ręce, nogi). Nie należy używać żadnych kremów, balsamów ani olejków na skórę w dniu badania, ponieważ mogą one utrudniać prawidłowe przyleganie elektrod powierzchniowych i przewodzenie sygnałów elektrycznych.

Jak się ubrać do badania EMG?

Zaleca się założenie luźnego, wygodnego ubrania, które nie krępuje ruchów i umożliwia łatwy dostęp do badanych kończyn. W niektórych przypadkach pacjent może zostać poproszony o przebranie się w jednorazową koszulę szpitalną. Należy zdjąć biżuterię z badanych obszarów.

Czy do EMG trzeba być na czczo?

Nie, do badania EMG nie trzeba być na czczo. Można normalnie jeść i pić przed badaniem, chyba że lekarz zaleci inaczej z innych powodów.

Wyniki badania EMG: interpretacja wyników i kolejne kroki

Lekarz specjalista analizuje zapisy EMG/ENG i przygotowuje raport. Opisuje on prawidłowe i nieprawidłowe znaleziska oraz zawiera wniosek diagnostyczny (np. „cechy polineuropatii”, „zapis miogenny”). Raport trafia do lekarza kierującego, który omawia go z pacjentem w kontekście całokształtu objawów i decyduje o dalszych krokach: postawieniu diagnozy, zleceniu dodatkowych badań, wdrożeniu leczenia lub rehabilitacji.

Badanie EMG – najczęstsze pytania pacjentów

Każde badanie, szczególnie jeśli jest wykonywane po raz pierwszy lub wiąże się z użyciem specjalistycznej aparatury, może budzić naturalne pytania i pewne obawy. Aby przybliżyć praktyczne aspekty elektromiografii i rozwiać ewentualne wątpliwości, poniżej zebraliśmy odpowiedzi na niektóre z najczęściej zadawanych pytań przez pacjentów kierowanych na badanie EMG.

Czego nie wolno robić przed badaniem EMG?

Przede wszystkim nie należy stosować kremów/balsamów na skórę w dniu badania. Zwykle nie ma potrzeby odstawiania leków, chyba że lekarz zaleci inaczej (np. leków na miastenię).

Czy przed EMG można pić kawę?

Umiarkowane spożycie kawy zazwyczaj nie jest problemem. Niektóre placówki mogą jednak zalecać unikanie kofeiny na kilka godzin przed badaniem.

Ile trwa badanie EMG?

Zazwyczaj 30-90 minut, w zależności od zakresu badania.

Czy po badaniu EMG można prowadzić samochód?

Tak, w większości przypadków można. Nie stosuje się znieczulenia ogólnego. Lekka tkliwość mięśni zwykle nie upośledza zdolności prowadzenia pojazdu.

Czy badanie EMG jest refundowane?

W Polsce badanie EMG/ENG jest często refundowane przez NFZ na podstawie skierowania od lekarza specjalisty. Można je również wykonać prywatnie.

Czy można wykonać badanie EMG w ciąży?

Tak, badanie EMG jest generalnie uważane za bezpieczne w ciąży, jeśli jest medycznie uzasadnione. Zawsze należy poinformować lekarza o ciąży.

Badanie EMG: na czym polega i co wykrywa – podsumowanie

Badanie EMG z elektroneurografią to cenne narzędzie diagnostyczne, które, mimo iż może wiązać się z pewnym dyskomfortem, dostarcza kluczowych informacji o stanie układu nerwowo-mięśniowego.

• EMG rejestruje aktywność elektryczną mięśni; ENG (NCS) ocenia przewodnictwo nerwowe.
• Pomaga diagnozować choroby mięśni (miopatie), nerwów (neuropatie, radikulopatie) i złącza nerwowo-mięśniowego.
• Badanie obejmuje stymulację nerwów prądem (ENG) i badanie mięśni cienką igłą (EMG).
• Dyskomfort jest zazwyczaj niewielki i przejściowy.
• Przygotowanie jest proste: czysta skóra bez kosmetyków, informacja o lekach.
• Wynik interpretuje specjalista; jest podstawą do dalszych decyzji terapeutycznych.

Badanie EMG, często uzupełniane elektroneurografią, stanowi zaawansowaną metodę diagnostyczną, która dostarcza kluczowych informacji o stanie obwodowego układu nerwowego oraz mięśni. Jego zdolność do obiektywnego wykazywania nawet subtelnych nieprawidłowości, precyzyjnego lokalizowania uszkodzeń oraz wspierania różnicowania między rozmaitymi jednostkami chorobowymi czyni je niezastąpionym narzędziem w praktyce klinicznej. Chociaż perspektywa badania może wiązać się z pewnym, zazwyczaj niewielkim i przejściowym dyskomfortem, jego wartość dla procesu diagnostycznego i określenia rokowania jest znacząca. Bezpośrednio przekłada się to na trafność stawianych rozpoznań, co z kolei umożliwia wdrożenie terapii adekwatnej do specyfiki schorzenia i, co najważniejsze, przyczynia się do poprawy jakości życia pacjentów.

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/140530,elektromiografia
2. https://www.mp.pl/interna/chapter/B01.VII.C.5.1.
3. Feinberg J. EMG: myths and facts. HSS J. 2006 Feb;2(1):19-21.
4. Sakakibara R., Uchiyama T., Yamanishi T. et al. Sphincter EMG as a diagnostic tool in autonomic disorders. Clin Auton Res 19, 20–31 (2009).
5. Ibrahim, A.F.T., Gannapathy, V.R., Chong, L.W., Isa, I.S.M. (2016).Analysis of Electromyography (EMG) Signal for Human Arm Muscle: A Review. In: Sulaiman, H., Othman, M., Othman, M., Rahim, Y., Pee, N. (eds) Advanced Computer and Communication Engineering Technology. Lecture Notes in Electrical Engineering, vol 362. Springer, Cham.
6. Fuglsang-Frederiksen A. The role of different EMG methods in evaluating myopathy. Clin Neurophysiol. 2006 Jun;117(6):1173-89.