Tokoferole, czyli związki zaliczane do witaminy E, to jedne z najważniejszych naturalnych antyoksydantów wspierających zdrowie człowieka. Ich rola obejmuje zarówno ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym, jak i wsparcie układu odpornościowego, a także mają zastosowania w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. Z artykułu dowiesz się, czym dokładnie są tokoferole, jakie są ich rodzaje, gdzie można je znaleźć w diecie oraz jak wpływają na organizm człowieka. Przeczytaj i odkryj, dlaczego warto zwrócić uwagę na ich obecność w codziennym jadłospisie.
Spis treści:
- Co to są tokoferole?
- Zastosowanie tokoferoli
- Niedobór tokoferoli
- Gdzie występują tokoferole w jedzeniu?
- Tokoferole w kosmetykach
- Czy tokoferole są szkodliwe?
- Podsumowanie
Co to są tokoferole?
Tokoferole to grupa związków należących do tocochromanoli, które razem z tokotrienolami tworzą rodziny związków witaminy E. Są to związki rozpuszczalne w tłuszczach, obecne przede wszystkim w roślinach (olejach, nasionach, zielonych częściach roślin). Pełnią rolę przeciwutleniacza – chronią lipidy (np. błony komórkowe) przed peroksydacją i działaniem reaktywnych form tlenu.
Strukturalnie mają pierścień chromanolu z grupą hydroksylową, która może oddać atom wodoru (działanie przeciwutleniające), oraz hydrofobowy łańcuch boczny (u tokoferoli – nasycony), co pozwala im wbudowywać się w struktury lipidowe.
Rodzaje tokoferoli
Tokoferole różnią się między sobą przede wszystkim liczbą i położeniem grup metylowych na pierścieniu chromanolu oraz konfiguracją stereochemiczną (chiralność). Wyróżniamy cztery główne formy: α-, β-, γ- i δ-tokoferol. Najbardziej znaną i najczęściej badaną jest α-tokoferol.
Poza tym istnieją tokoferole naturalne (np. w roślinach) oraz syntetyczne mieszanki tokoferolu α, które zawierają różne izomery.
Tokoferole a witamina E
Witamina E to pojęcie zbiorcze odnoszące się głównie do zdolności do działania antyoksydacyjnego i wspierania organizmu, jakie wykazują tokoferole i tokotrienole. W praktyce jednak pod tym mianem przede wszystkim rozumiany jest α-tokoferol (zwłaszcza jego naturalna forma) jako najaktywniejszy izomer u ludzi.
>> Warto przeczytać też: Witamina E (tokoferol) – właściwości, źródła, niedobór i nadmiar
Tokoferole naturalne a syntetyczne
Naturalne tokoferole, zwłaszcza naturalny α-tokoferol, są lepiej wchłaniane i lepiej wykorzystane przez organizm niż syntetyczne formy. Amerykańskie i inne instytucje (np. NIH, Linus Pauling Institute) wskazują, że syntetyczna forma α-tokoferolu zawiera mieszaninę izomerów, z czego tylko część jest efektywna. To oznacza, że w przeliczeniu na aktywność biologiczną naturalna forma wykazuje lepszy efekt.
Zastosowanie tokoferoli
Tokoferole mają wiele zastosowań:
- Funkcja biologiczna w organizmie – działanie antyoksydacyjne, ochrona lipidów przed peroksydacją, ochrona błon komórkowych i lipoprotein, wsparcie układu odpornościowego.
- Suplementy diety – by wyrównać niedobory, w chorobach zaburzających wchłanianie tłuszczów, lub w formach farmaceutycznych.
- Jako przeciwutleniacz w produktach spożywczych – pomagają przedłużać trwałość tłuszczów i produktów zawierających lipidy, zapobiegają jełczeniu, degradacji chemicznej.
- Przemysł kosmetyczny – tokoferol (lub jego estry) jest dodawany do kosmetyków jako składnik odżywczy, przeciwutleniacz chroniący składniki kosmetyków i skórę przed stresem oksydacyjnym i działaniem promieni UV.
Niedobór tokoferoli
Niedobór tokoferoli (czyli witaminy E) u ludzi jest stosunkowo rzadki, ponieważ tokoferole są szeroko dostępne w diecie i są magazynowane w tkance tłuszczowej. Jednak niedobory mogą wystąpić w stanach, gdy wchłanianie tłuszczów jest zaburzone, np. w chorobach wątroby, dróg żółciowych, trzustki, w zespole złego wchłaniania, mukowiscydozie.
Objawy niedoboru obejmują:
- osłabienie mięśni,
- zaburzenia motoryczne, np. ataksja – kłopoty z koordynacją,
- neuropatia obwodowa,
- problemy ze wzrokiem (uszkodzenie siatkówki).
Mogą też pojawić się objawy neurologiczne takie jak brak czucia, problemy z odruchem, trudności w chodzeniu.
Gdzie występują tokoferole w jedzeniu?
| Olejowe i tłuste produkty roślinne | >> olej słonecznikowy (bogaty w α-tokoferol), >> olej z kiełków pszenicy (najwyższe stężenie α-tokoferolu), >> olej rzepakowy, sojowy, kukurydziany, oliwa z oliwek (zwłaszcza extra virgin). |
| Orzechy i nasiona | >> migdały, >> orzechy laskowe, >> nasiona słonecznika, >> orzechy włoskie, ziemne (więcej γ-tokoferolu), >> pestki dyni. |
| Produkty zbożowe i rośliny strączkowe | >> kiełki pszenicy, >> pełnoziarniste pieczywo i kasze, >> soja i jej przetwory. |
| Warzywa i inne źródła | >> zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, brokuły – mniejsze ilości), >> awokado, >> bataty. |
Tokoferole jako konserwanty
Jako przeciwutleniacze, tokoferole są używane w żywności jako naturalna alternatywa dla syntetycznych konserwantów. Chronią składniki tłuszczowe i produkty zawierające tłuszcze przed utlenianiem, jełczeniem (co wpływa na smak, zapach i trwałość produktu). W przeglądach bezpieczeństwa EFSA i innych instytucji stwierdzono, że dodawanie tokoferoli (E-306 do E-309) do żywności w granicach akceptowanych dawek jest bezpieczne.
>> Może Cię zainteresować: Jak czytać składy na etykietach produktów spożywczych?
Tokoferole w kosmetykach
W kosmetykach tokoferol stosuje się przede wszystkim ze względu na jego właściwości antyoksydacyjne – chroni skórę przed stresem oksydacyjnym, opóźnia procesy starzenia, może wspierać regenerację skóry, działać łagodząco. Często stosowany jest w kremach, serum, olejkach, balsamach, filtrach przeciwsłonecznych. Dodatkowo tokoferol może stabilizować sam preparat kosmetyczny (np. chronić inne składniki w formule przed utlenianiem) i przedłużać trwałość produktu.
Czy tokoferole są szkodliwe?
Ogólnie rzecz biorąc, przy umiarkowanym spożyciu naturalnych tokoferoli z diety, nie obserwuje się szkód u zdrowych osób. Badania toksykologiczne pokazują, że ostre i przewlekłe dawki w dość wysokich poziomach nie dają efektów toksycznych aż do pewnych progów.
Jednak przy bardzo wysokiej suplementacji α-tokoferolu mogą pojawić się działania niepożądane, głównie związane z nadmiernym działaniem przeciwzakrzepowym, czyli zwiększonym ryzykiem krwawień (szczególnie u osób przyjmujących leki przeciwzakrzepowe), interakcje z witaminą K.
W kontekście użycia jako konserwant EFSA, w opinii z 2015 roku, stwierdziła, że poziomy stosowania tokoferoli w żywności (np. E 306-309) są bezpieczne, a toksyczność ustalona w badaniach na zwierzętach ma bardzo wysokie progi, zanim pojawią się niepożądane efekty.
Podsumowanie
Tokoferole to związki o szerokim spektrum działania – od ochrony organizmu przed wolnymi rodnikami, przez wspieranie odporności, aż po zastosowanie w suplementach, kosmetykach i przemyśle spożywczym. Najważniejszym i najlepiej przyswajalnym dla człowieka tokoferolem jest α-tokoferol, którego bogatym źródłem są oleje roślinne, orzechy i nasiona. Niedobory zdarzają się rzadko, jednak mogą prowadzić do poważnych problemów neurologicznych i mięśniowych. Dlatego warto dbać o zróżnicowaną dietę oraz świadomie wybierać produkty bogate w witaminę E.
Zadbaj o swoje zdrowie już dziś – sięgaj po naturalne źródła tokoferoli i regularnie wykonuj badania kontrolne, aby mieć pewność, że Twój organizm otrzymuje wszystko, czego potrzebuje.
Opieka merytoryczna: lek. Agata Strukow
Bibliografia
- EFSA; ,,Scientific Opinion on the re-evaluation of tocopherol-rich extract (E 306), α-tocopherol (E 307), γ-tocopherol (E 308) and δ-tocopherol (E 309) as food additives”
- National Institutes of Health; ,,Vitamin E- Health Professional”
- National Library of Medicine; ,,Tocopherols and Tocotrienols—Bioactive Dietary Compounds; What Is Certain, What Is Doubt?”
