Glejak mózgu to jeden z najczęściej występujących nowotworów ośrodkowego układu nerwowego, wywodzący się z komórek glejowych, które pełnią funkcję podporową dla neuronów. Choroba ta może mieć różny stopień złośliwości, a jej objawy zależą od lokalizacji guza. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla poprawy rokowania pacjenta. Gotowi na zastrzyk wiedzy? Zaczynamy!
Spis treści:
- Czym jest glejak mózgu?
- Jakie są rodzaje glejaków mózgu?
- Glejak mózgu – przyczyny
- Objawy glejaka mózgu
- Jak diagnozuje się glejaka mózgu?
- Jak przebiega leczenie glejaka mózgu?
- Glejak mózgu – podsumowanie
- Glejak mózgu – często zadawane pytania
Czym jest glejak mózgu?
Glejak mózgu to nowotwór rozwijający się z tzw. komórek glejowych (astrocytów, oligodendrocytów, komórek wyściółki lub komórek progenitorowych). Nie przewodzą one impulsów elektrycznych, jednak pełnią funkcje podporowe, odżywcze, izolacyjne i obronne dla neuronów.
Glejaki stanowią około 30% wszystkich guzów mózgu i mogą występować w różnych postaciach – od łagodnych po wysoce złośliwe. Ta grupa nowotworów jest klasyfikowana, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w skali od I do IV – gdzie stopień IV (glejak wielopostaciowy, GBM) charakteryzuje się największą agresywnością.
Nowotwory te rozwijają się w obrębie mózgu, naciekając zdrowe tkanki, co utrudnia ich całkowite usunięcie chirurgiczne. Glejaki mogą występować u osób w każdym wieku, jednak niektóre typy (np. glejaki wielopostaciowe) częściej rozpoznawane są u dorosłych po 50. roku życia.
>> O nowotworach przeczytasz więcej w artykule: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn
Jakie są rodzaje glejaków mózgu?
Glejaki dzielą się na kilka typów, w zależności od rodzaju komórek, z których się wywodzą, oraz stopnia ich złośliwości. Do najczęstszych należą:
- Astrocytomy – wywodzą się z astrocytów, stanowią najczęstszą grupę glejaków; dzielą się na:
- stopień I (np. gwiaździak włókienkowy) – łagodne, rosną powoli,
- stopień II (gwiaździak rozlany) – nowotwory o niskiej złośliwości, ale mogą przekształcić się w wyższe stopnie,
- stopień III (gwiaździak anaplastyczny) – nowotwory o pośredniej złośliwości,
- stopień IV (glejak wielopostaciowy, GBM) – najbardziej agresywny, szybko rosnący.
- Oligodendroglioma – wywodzą się z oligodendrocytów, charakteryzują się lepszym rokowaniem niż astrocytomy wysokiego stopnia.
- Ependymoma – pochodzą z komórek wyściółki komór mózgu, częściej występują u dzieci.
- Glejak mieszany (np. oligoastrocytoma) – zawiera komórki zarówno astrocytarne, jak i oligodendroglialne.
Stopień złośliwości glejaka wpływa na tempo wzrostu guza, rokowanie i odpowiedź na leczenie.
>> Więcej o nowotworach złośliwych dowiesz się z artykułu: Nowotwór złośliwy – co to znaczy? Czym się różni od niezłośliwego?
Glejak mózgu – przyczyny
Etiologia glejaków nie jest w pełni poznana, ale wyróżnia się kilka czynników ryzyka:
- mutacje genetyczne – niektóre zespoły genetyczne (np. nerwiakowłókniakowatość typu 1) zwiększają ryzyko rozwoju glejaka,
- narażenie na promieniowanie jonizujące – np. w wyniku radioterapii w dzieciństwie,
- wiek – glejaki wysokiego stopnia częściej występują u osób starszych,
- płeć – mężczyźni są bardziej narażeni niż kobiety,
- czynniki środowiskowe – badania nad wpływem telefonów komórkowych lub pól elektromagnetycznych nie dały jednoznacznych wyników.
| UWAGA nr 1 Co zaskakujące, nie ma silnych dowodów na to, że styl życia (np. dieta czy palenie tytoniu) znacząco wpływa na ryzyko rozwoju glejaka – nie oznacza to jednak braku szkodliwości wielu złych nawyków. |
Objawy glejaka mózgu
Objawy glejaka zależą od jego lokalizacji, rozmiaru i tempa wzrostu. Mogą być niespecyficzne, co utrudnia wczesne rozpoznanie.
Pierwsze objawy glejaka mózgu
Początkowo mogą wystąpić:
- bóle głowy (zwykle nasilające się rano),
- nudności i wymioty (głównie rano, “chlustające”, po wymiotach ból głowy mniej nasilony),
- napady padaczkowe,
- zaburzenia koncentracji i pamięci,
- osłabienie lub drętwienie kończyn.
>> Przeczytaj też:
- Padaczka (epilepsja) – rodzaje, objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
- Drętwienie nóg – o czym może świadczyć? Kiedy zgłosić się do lekarza?
Objawy nowotworu zlokalizowanego w płatach czołowych
Przy obecności guza w tej lokalizacji dochodzi do:
- zmiany osobowości i zachowania,
- problemów z planowaniem i podejmowaniem decyzji,
- zaburzeń mowy (afazja ruchowa),
- osłabienia mięśni po jednej stronie ciała.
Objawy nowotworu zlokalizowanego w płatach skroniowych
Zajęcie płatów skroniowych to:
- zaburzenia pamięci,
- halucynacje węchowe lub słuchowe,
- napady padaczkowe z aurą (np. déjà vu),
- trudności w rozumieniu mowy.
Objawy glejaka zlokalizowanego w płatach ciemieniowych
Uszkodzenie tej części mózgu grozi:
- zaburzeniami czucia (np. mrowienie, brak odczuwania dotyku),
- trudnościami w wykonywaniu precyzyjnych ruchów,
- problemami z czytaniem i liczeniem.
Objawy nowotworu zlokalizowanego w płacie potylicznym
W tym przypadku możliwe są:
- utrata wzroku w określonym polu widzenia,
- halucynacje wzrokowe,
- zaburzenia rozpoznawania kolorów.
Jak diagnozuje się glejaka mózgu?
Diagnostyka glejaka obejmuje:
- szczegółowe badanie neurologiczne – ocena odruchów, siły mięśniowej, czucia,
- obrazowanie mózgu – rezonans magnetyczny (MRI) z kontrastem jest złotym standardem; tomografia komputerowa (CT) może być pomocna w pilnych przypadkach,
- biopsja – pobranie tkanki w celu określenia typu histologicznego i stopnia złośliwości,
- badania molekularne – np. mutacja IDH1/2, co wpływa na rokowanie.
>> Przeczytaj także: Rola badań genetycznych w diagnostyce nowotworów
Jak przebiega leczenie glejaka mózgu?
Leczenie zależy od typu i stopnia zaawansowania guza. Może obejmować:
- chirurgię – maksymalne bezpieczne usunięcie guza,
- radioterapię – stosowana po operacji, szczególnie w glejakach wysokiego stopnia,
- chemioterapię – temozolomid jest standardem w leczeniu GBM,
- terapię celowaną i immunoterapię – nowe metody w fazie badań klinicznych.
Rokowanie zależy od typu guza – w przypadku GBM mediana przeżycia wynosi 12-15 miesięcy, podczas gdy glejaki niskiego stopnia mogą pozwalać na wieloletnie funkcjonowanie.
Glejak mózgu – podsumowanie
Glejak mózgu to heterogenna grupa nowotworów o różnym stopniu złośliwości. Wczesne objawy mogą być subtelne, dlatego ważne jest szybkie zgłoszenie się do lekarza w przypadku niepokojących symptomów. Postęp w diagnostyce i leczeniu poprawia rokowanie, jednak glejaki wysokiego stopnia nadal pozostają ogromnym wyzwaniem dla medycyny.
Glejak mózgu – często zadawane pytania
Niektóre glejaki niskiego stopnia mogą być skutecznie leczone, ale glejaki wysokiego stopnia (np. GBM) są nieuleczalne – terapia przedłuża życie i poprawia jego jakość.
Zależy to od typu guza – przy GBM średnio 12-15 miesięcy, a przy niskim stopniu złośliwości nawet kilkanaście lat.
Glejaki rzadko dają przerzuty poza mózg, ale mogą rozprzestrzeniać się w obrębie OUN.
Sam guz nie boli, ale może powodować bóle głowy przez zwiększone ciśnienie śródczaszkowe.
Tak, glejaki stopnia I (np. gwiaździak włókienkowy) są łagodne.
W większości przypadków nie, ale niektóre zespoły genetyczne zwiększają ryzyko.
Źródła
- Louis DN, Perry A, Reifenberger G, von Deimling A, Figarella-Branger D, Cavenee WK, Ohgaki H, Wiestler OD, Kleihues P, Ellison DW. The 2016 World Health Organization Classification of Tumors of the Central Nervous System: a summary. Acta Neuropathol. 2016 Jun;131(6):803-20. doi: 10.1007/s00401-016-1545-1. Epub 2016 May 9. PMID: 27157931. https://link.springer.com/article/10.1007/s00401-016-1545-1
- Weller M, van den Bent M, Tonn JC, Stupp R, Preusser M, Cohen-Jonathan-Moyal E, Henriksson R, Le Rhun E, Balana C, Chinot O, Bendszus M, Reijneveld JC, Dhermain F, French P, Marosi C, Watts C, Oberg I, Pilkington G, Baumert BG, Taphoorn MJB, Hegi M, Westphal M, Reifenberger G, Soffietti R, Wick W; European Association for Neuro-Oncology (EANO) Task Force on Gliomas. European Association for Neuro-Oncology (EANO) guideline on the diagnosis and treatment of adult astrocytic and oligodendroglial gliomas. Lancet Oncol. 2017 Jun;18(6):e315-e329. doi: 10.1016/S1470-2045(17)30194-8. Epub 2017 May 5. Erratum in: Lancet Oncol. 2017 Nov;18(11):e642. doi: 10.1016/S1470-2045(17)30795-7. PMID: 28483413. https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/141088/
- Ostrom QT, Cioffi G, Gittleman H, Patil N, Waite K, Kruchko C, Barnholtz-Sloan JS. CBTRUS Statistical Report: Primary Brain and Other Central Nervous System Tumors Diagnosed in the United States in 2012-2016. Neuro Oncol. 2019 Nov 1;21(Suppl 5):v1-v100. doi: 10.1093/neuonc/noz150. PMID: 31675094; PMCID: PMC6823730. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6823730/
- Delaidelli A, Moiraghi A. Recent Advances in the Diagnosis and Treatment of Brain Tumors. Brain Sci. 2024 Feb 28;14(3):224. doi: 10.3390/brainsci14030224. PMID: 38539613; PMCID: PMC10968866. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10968866/
- Schaff LR, Mellinghoff IK. Glioblastoma and Other Primary Brain Malignancies in Adults: A Review. JAMA. 2023 Feb 21;329(7):574-587. doi: 10.1001/jama.2023.0023. PMID: 36809318; PMCID: PMC11445779. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11445779/
