Pierwsza pomoc – jak jej udzielić krok po kroku?

W sytuacjach nagłego zagrożenia życia każda sekunda ma znaczenie. Niezależnie od tego, czy jesteśmy świadkami wypadku, zasłabnięcia czy nagłego zatrzymania krążenia – nasza reakcja może zadecydować o czyimś zdrowiu, a nawet życiu. Poznaj podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy, by w razie potrzeby działać pewnie i skutecznie, zanim na miejsce przybędzie pomoc medyczna.

Z tego artykułu dowiesz się, m.in.:

• jak przeprowadzić pierwszą pomoc krok po kroku;
• czym jest i jak przeprowadzić Resuscytację Krążeniowo-Oddechową (RKO);
• kiedy i jak wykonać pozycję bezpieczną;
• jak pomóc osobie z krwotokiem z nosa.

Spis treści:

1. Pierwsza pomoc krok po kroku – uniwersalny schemat postępowania
2. Resuscytacja Krążeniowo-Oddechowa (RKO) – gdy poszkodowany nie oddycha
3. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach – co robić?
   • Pierwsza pomoc przy zadławieniu
   • Pierwsza pomoc przy omdleniu
   • Krwotok z nosa – pierwsza pomoc
4. Pozycja bezpieczna – kiedy i jak ją wykonać?
   • Jak prawidłowo ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej?
5. Podsumowanie informacji o pierwszej pomocy
6. Pierwsza pomoc przedmedyczna: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Pierwsza pomoc krok po kroku – uniwersalny schemat postępowania

1. Zadbaj o własne bezpieczeństwo

Pierwszy etap udzielania pierwszej pomocy zawsze zaczyna się od oceny otoczenia. Zanim podejdziesz do poszkodowanego, upewnij się, że miejsce zdarzenia nie stanowi dla Ciebie zagrożenia. Rozejrzyj się wokół – sprawdź, czy nie ma ognia, dymu, odsłoniętych przewodów elektrycznych, wycieków paliwa, toksycznych oparów lub innych niebezpiecznych czynników. Jeśli sytuacja ma miejsce na drodze, zabezpiecz teren, włącz światła awaryjne i ustaw trójkąt ostrzegawczy. Pamiętaj, że Twoje bezpieczeństwo jest priorytetem – tylko wtedy będziesz w stanie skutecznie pomóc innym.

2. Oceń stan poszkodowanego

Kiedy teren jest bezpieczny, zbliż się do poszkodowanego i oceń jego przytomność. Delikatnie potrząśnij za ramiona i wydaj krótkie, zrozumiałe polecenie, np. „Proszę otworzyć oczy” lub „Czy mnie Pan słyszy?”. Jeśli osoba reaguje – jest przytomna. Zapytaj, co się stało, czy coś ją boli, czy przyjmuje leki, ma alergie lub choroby przewlekłe. Takie informacje mogą być bardzo cenne dla zespołu ratownictwa medycznego. Jeżeli jednak poszkodowany nie reaguje, przejdź do kolejnego kroku.

3. Sprawdź oddech i udrożnij drogi oddechowe

U nieprzytomnej osoby język może zablokować drogi oddechowe, dlatego należy je udrożnić. Połóż jedną dłoń na czole poszkodowanego, drugą na żuchwie i delikatnie odchyl głowę do tyłu. Następnie pochyl się nad twarzą, by usłyszeć, poczuć i zobaczyć oddech – czy czujesz wydychane powietrze na policzku, czy widzisz unoszenie się klatki piersiowej, czy słyszysz dźwięk wdechu. Obserwuj nie dłużej niż 10 sekund. Jeśli nie zauważysz oznak oddechu lub masz wątpliwości, przyjmij, że osoba nie oddycha.

4. Wezwij pomoc

Jeżeli poszkodowany nie oddycha lub jego stan budzi niepokój, natychmiast zadzwoń pod numer alarmowy 112 lub 999. Poproś jednocześnie kogoś z otoczenia o jak najszybsze przyniesienie automatycznego defibrylatora zewnętrznego (AED), jeśli jest dostępny. Jeśli w pobliżu są inne osoby, wskaż konkretną – np. „Pan w niebieskiej kurtce, proszę zadzwonić po karetkę!” – dzięki temu unikniesz chaosu. Podczas rozmowy z dyspozytorem zachowaj spokój, dokładnie opisz sytuację, stan poszkodowanego oraz miejsce zdarzenia. W razie potrzeby postępuj zgodnie z instrukcjami operatora.

5. Udziel bezpośredniej pomocy

Dalsze działania zależą od stanu osoby poszkodowanej:

• Jeśli jest nieprzytomna, ale oddycha prawidłowo – ułóż ją w pozycji bezpiecznej, czyli na boku z głową lekko odchyloną do tyłu. Pozwoli to utrzymać drożność dróg oddechowych i zapobiegnie zadławieniu w razie wymiotów. Regularnie (co 1 minutę) sprawdzaj, czy oddech nadal jest obecny.
• Jeśli nie oddycha – rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO).

6. Kontroluj sytuację do przyjazdu służb

Nie opuszczaj poszkodowanego do momentu przybycia pomocy. Monitoruj jego stan, reaguj na każdą zmianę, staraj się utrzymać drożność dróg oddechowych i ciepło ciała. Pamiętaj, że Twoja szybka, opanowana reakcja i przestrzeganie podstawowych zasad pierwszej pomocy mogą uratować życie. Nawet najprostsze czynności – od wezwania pomocy po kontrolę oddechu – są kluczowe w łańcuchu przeżycia.

>> Sprawdź: Resuscytacja i pierwsza pomoc u dziecka. Jak jej udzielić?

Resuscytacja Krążeniowo-Oddechowa (RKO) – gdy poszkodowany nie oddycha

Resuscytację Krążeniowo-Oddechową rozpocznij, gdy poszkodowany nie oddycha. Co dokładnie powinieneś zrobić w takiej sytuacji? Uklęknij obok klatki piersiowej poszkodowanego, ułóż nadgarstki jednej dłoni na środku mostka, spleć palce i wykonuj 30 uciśnięć na głębokość 5–6 cm, z częstotliwością ok. 100–120 uciśnięć na minutę. Następnie wykonaj 2 wdechy ratownicze (jeśli jesteś przeszkolony/a i dysponujesz maską lub barierą ochronną). Gdy wdechy są niemożliwe lub budzą opór, kontynuuj wyłącznie uciśnięcia w tempie 100–120/min. Jeśli w pobliżu znajduje się automatyczny defibrylator zewnętrzny (AED), podłącz go jak najszybciej i postępuj zgodnie z poleceniami urządzenia. Kontynuuj do czasu przyjazdu ratowników lub powrotu oznak życia.

>> Zobacz: Śpiączka cukrzycowa: objawy, rodzaje, przyczyny i pierwsza pomoc  

Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach – co robić?

Nagłe wypadki mogą zdarzyć się w każdej chwili i w każdym miejscu – w domu, w pracy, na ulicy czy w czasie wolnym. W takich momentach liczy się przede wszystkim opanowanie i znajomość podstawowych zasad pierwszej pomocy, które mogą zadecydować o życiu drugiego człowieka.

Pierwsza pomoc przy zadławieniu

Zadławienie to stan bezpośredniego zagrożenia życia, w którym ciało obce blokuje drogi oddechowe, uniemożliwiając prawidłowe oddychanie. W pierwszej kolejności zachęć poszkodowanego do kaszlu – jeśli jest on skuteczny, pozwól mu kontynuować, nie klep po plecach i nie wykonuj ucisków. Jeśli kaszel nie przynosi efektu, pochyl poszkodowanego do przodu i wykonaj pięć energicznych uderzeń nasadą dłoni między łopatkami.

Gdy ciało obce nadal nie zostanie usunięte, przejdź do 5 ucisków nadbrzusza (tzw. manewr Heimlicha) – stań za osobą, obejmij ją ramionami na wysokości nadbrzusza (między pępkiem a mostkiem) i wykonaj pięć silnych, szybkich uciśnięć w górę i do siebie. U kobiet w zaawansowanej ciąży lub u osób otyłych zamiast ucisków nadbrzusza wykonuj 5 ucisków klatki piersiowej. Powtarzaj sekwencję 5 uderzeń między łopatki / 5 ucisków naprzemiennie, aż drogi oddechowe zostaną udrożnione lub poszkodowany straci przytomność. Jeśli dojdzie do utraty świadomości, rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową i wezwij pogotowie ratunkowe.

>> Przeczytaj też: Omdlenia u dorosłych i dzieci – przyczyny, objawy, rodzaje. Jakie badania wykonać?

Pierwsza pomoc przy omdleniu

Omdlenie to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana nagłym niedokrwieniem mózgu. Najczęściej wynika z odwodnienia, stresu, upału, niskiego poziomu cukru lub problemów krążeniowych. Jeśli jesteś świadkiem omdlenia, zachowaj spokój i:

• ułóż osobę w pozycji leżącej na plecach;
• unieś jej nogi na wysokość około 30 centymetrów, aby poprawić dopływ krwi do mózgu;
• następnie zapewnij dostęp świeżego powietrza – rozluźnij ciasne elementy odzieży, poluzuj pasek, krawat czy kołnierzyk;
• sprawdź, czy poszkodowany oddycha i reaguje na bodźce. Jeśli oddech jest prawidłowy, pozostań przy nim do momentu odzyskania świadomości;
• gdy osoba dojdzie do siebie, nie pozwalaj jej natychmiast wstawać – niech pozostanie w pozycji leżącej przez kilka minut, aby uniknąć ponownego zasłabnięcia;
• jeśli jednak nie odzyskuje przytomności w ciągu minuty lub towarzyszą jej inne objawy (ból w klatce piersiowej, duszność, drgawki), natychmiast wezwij pogotowie.

Krwotok z nosa – pierwsza pomoc

Krwotok z nosa to częsty, zazwyczaj niegroźny objaw, który może wystąpić na skutek urazu, wysokiego ciśnienia, przesuszenia śluzówki lub nagłej zmiany temperatury. Aby zatamować krwawienie z nosa:

• posadź poszkodowanego z głową lekko pochyloną do przodu – nigdy do tyłu, by nie dopuścić do spływania krwi do gardła;
• następnie uciskaj skrzydełka nosa przez około 10 minut, oddychając ustami;
• jeśli to możliwe, zastosuj zimny okład na nasadę nosa lub kark– niska temperatura zwęża naczynia krwionośne i pomaga zahamować krwawienie;
• nie wolno zatykać nosa watą ani chusteczką, ponieważ może to utrudnić odpływ krwi.

Pamiętaj, że jeśli krwawienie nie ustępuje po 15 minutach, nasila się lub towarzyszy mu zawroty głowy, bladość czy utrata przytomności – konieczna jest interwencja lekarska.

Pozycja bezpieczna – kiedy i jak ją wykonać?

Pozycja bezpieczna, zwana również pozycją boczną bezpieczną, to jedno z podstawowych działań ratujących życie w ramach pierwszej pomocy. Stosuje się ją w sytuacjach, gdy osoba poszkodowana jest nieprzytomna, ale oddycha samodzielnie i ma zachowane tętno. Jej celem jest:

• utrzymanie drożności dróg oddechowych;
• zapobieganie zachłyśnięciu się osoby nieprzytomnej;
• zabezpieczenie przed niedotlenieniem.

Dzięki odpowiedniemu ułożeniu ciała – na boku, z głową lekko odchyloną do tyłu i ustami skierowanymi ku dołowi – język nie opada na tylną ścianę gardła, a wydzieliny (ślina, krew czy wymiociny) mogą swobodnie wypływać na zewnątrz.

Jak prawidłowo ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej?

1. Upewnij się, że miejsce zdarzenia jest bezpieczne, a poszkodowany oddycha prawidłowo.
2. Ułóż poszkodowanego na plecach, wyprostuj nogi.
3. Bliższą względem siebie rękę zegnij w łokciu pod kątem prostym tak, by dłoń była skierowana grzbietem w górę.
4. Drugą rękę połóż na policzku poszkodowanego, przytrzymując jego głowę.
5. Zegnij dalszą nogę w kolanie i delikatnie przetocz poszkodowanego w swoją stronę, aż ułoży się na boku.
6. Odchyl głowę do tyłu i skieruj usta ku dołowi, by utrzymać drożność dróg oddechowych.
7. Ułóż zgiętą nogę pod kątem, by ciało było stabilne i nie przewróciło się na plecy.
8. Regularnie kontroluj oddech – co najmniej raz na minutę, do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego.

Podsumowanie informacji o pierwszej pomocy

• pierwsza pomoc to natychmiastowe działania podejmowane w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia;
• każda sekunda ma znaczenie – szybka i spokojna reakcja może uratować życie;
• zanim podejdziesz do poszkodowanego, upewnij się, że miejsce zdarzenia jest bezpieczne;
• sprawdź przytomność i oddech – jeśli ich brak, rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO) i wezwij pomoc;
• osobę nieprzytomną, ale oddychającą, ułóż w pozycji bocznej bezpiecznej;
• jeśli jest dostępny defibrylator AED, użyj go zgodnie z poleceniami głosowymi urządzenia;
• warto regularnie odświeżać umiejętności z zakresu udzielania pierwszej pomocy – to inwestycja w bezpieczeństwo swoje i innych.

Pierwsza pomoc przedmedyczna: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

1. https://ratujemy.com.pl/blog/pozycja-bezpieczna/ [dostęp: 15.10.2025]
2. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/pierwsza-pomoc-twoj-obowiazek [dostęp: 15.10.2025]
3. https://www.gov.pl/web/poradnikbezpieczenstwa/pierwsza-pomoc [dostęp: 15.10.2025]