Artykuł został zaktualizowany 13.10.2025 r.
Wirus HPV to jeden z drobnoustrojów odpowiedzialnych za powstawanie nowotworów m.in. szyjki macicy, gardła, odbytu czy prącia. Z artykułu dowiesz się, jak można się zarazić tym wirusem, za jakie choroby może być odpowiedzialny, w jaki sposób można się uchronić przed infekcją i jak zapobiec groźnym powikłaniom.
- Co to jest HPV (wirus brodawczaka ludzkiego)?
- Jak można zarazić się wirusem HPV
- Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) – objawy
- HPV – profilaktyka i leczenie
- Profilaktyka zakażeń – test na HPV
- Podsumowanie
- Wirus HPV – sekcja FAQ
Co to jest HPV (wirus brodawczaka ludzkiego)?
Wirus HPV (ludzki wirus brodawczaka ludzkiego, łac. Human papillomavirus) to jeden z drobnoustrojów, przyczyniających się do powstawania nowotworów u człowieka.
| WAŻNE: Szacuje się, iż na całym świecie ok. 13% wszystkich nowotworów spowodowanych jest infekcjami. Wirus HPV (obok infekcji Helicobacter pylori, HBV oraz HCV) jest główną przyczyną nowotworów wywoływanych przez czynniki zakaźne. |
Wirusy brodawczaka ludzkiego (Human papillomaviruses, HPV) to małe – 55 nm średnicy – bezotoczkowe wirusy zawierające kolisty dwuniciowy DNA. Znanych jest ponad 400 typów HPV, z czego, w zależności od bazy danych, ponad 180 do ponad 220 jest w pełni sklasyfikowanych. Wirusy HPV charakteryzują się różnym potencjałem onkogennym.
- Wirusy o wysokim potencjale onkogennym to HPV 16,18 – powodują 70% wszystkich zachorowań na raka szyjki macicy. HPV 26,31,33,35,39,45,52,58 to przyczyna 20% pozostałych nowotworów. HPV 51,53, 56,59,66,68 to czynnik powodujący pozostałe nowotworów złośliwych szyjki macicy 10%.
- Wirusy niskiego ryzyka (o niskim potencjale onkogennym) to HPV 6,11,13,40,42,43,44,54,55, 61,62, 71,72,74, 81,82,84,89,90 – powodują rozwój łagodnych zmian brodawczakowatych, np. kłykcin kończystych narządów płciowych lub brodawek zwykłych.
- Wirusy wywołujące brodawki skórne to HPV 1,2,3,7,10,27,57,73.
>> Warto sprawdzić: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn
Jak można zarazić się wirusem HPV
Zakażenie wirusem HPV (Human papillomavirus) jest możliwe poprzez kontakty seksualne – jest to główna droga zakażenia. Należy jednak podkreślić, że do zakażenia wystarczy kontakt skórny (skin-to-skin genital contact), nie musi dojść do pełnego stosunku seksualnego. Używanie prezerwatywy zmniejsza ryzyko zakażenia, lecz nie chroni przed nim całkowicie.
Zakażenia wirusem brodawczaka pojawiające się w jamie ustnej również są najczęściej związane z zachowaniami seksualnymi. Jednak pojawiają się dowody potwierdzające, że wirus może się przenosić ze śliną.
Możliwa jest również transmisja wertykalna wirusa, tzn. przeniesienie z matki na dziecko w okresie płodowym, ale najczęściej ma to miejsce w czasie porodu.
Ze względu na łatwość przenoszenia się wirusa brodawczaka oraz fakt, iż jest on oporny na czynniki zewnętrzne, ryzyko zakażenia w ciągu całego życia jest wyższe niż 90% i jest to jedna najczęstszych infekcji przenoszonych drogą płciową, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
>> Warto przeczytać: HPV a ciąża – co warto wiedzieć? Objawy, diagnostyka, leczenie
Badania na modelu zwierzęcym wykazały, że HPV może utrzymywać się na powierzchni różnych przedmiotów i zachowywać zakaźność do 8 tygodni, a w złuszczonych komórkach nabłonka nawet do 1 roku. Podczas przenoszenia z wirusa z powierzchni zakażonej na inny obiekt miano wirusa spada 10-krotnie, co znacząco redukuje jego zakaźność.
Warto zauważyć, że nieskuteczne są środki dezynfekujące zawierające alkohol etylowy, alkohol izopropylowy lub oktenidynę. Wirusy HPV są również odporne na wysychanie, zachowując 30% zakaźności po 7 dniach odwodnienia. Wirusy HPV są wrażliwe na orto-ftalaldehyd, nadtlenek wodoru oraz na promieniowanie UVC.
>> Sprawdź też: Choroby przenoszone drogą płciową
Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) – objawy
Wirus HPV powoduje zakażenia naskórka lub nabłonka błon śluzowych. Cząsteczki wirusa nie przedostają się do krwi gospodarza, co zmniejsza kontakt patogenu z układem odpornościowym człowieka, a tym samym osłabia odpowiedź immunologiczną na infekcję. Z drugiej strony naskórek i błony śluzowe tworzą skuteczną barierę mechaniczną, prowadząc do samoograniczania się infekcji. Dlatego zakażenie HPV ma miejsce, gdy skóra lub błony śluzowe ulegają uszkodzeniu i/lub gdy osłabiona jest odporność gospodarza, np. w przebiegu infekcji wirusem HIV.
Infekcja wirusem HPV niestety nie daje wczesnych objawów. Wnikanie patogenu w naskórek lub błony śluzowe nie wiąże się dla gospodarza z żadnymi dolegliwościami. 90% infekcji jest zakażeniem przejściowym i organizm sam sobie z nimi radzi. Pozostałe 10% przerodzi się w infekcję przetrwałą (dotyczy zakażeń, które utrzymują się dłużej niż 24 miesiące), która może doprowadzić do transformacji złośliwej. Szacuje się, że okres powstawania nowotworu może trwać 5-40 lat, chociaż obecnie obserwuje się skracanie czasu, w którym powstaje zmiana nowotworowa.
Stąd najczęściej obserwowanymi objawami zakażenia wirusem HPV są zmiany na skórze lub błonach śluzowych i mogą to być zmiany łagodne, jak i rakowe.
Wirus HPV wywołuje:
- raka szyjki macicy – blisko 100% nowotworów spowodowanych jest infekcją HPV
- stany przedrakowe szyjki macicy – prawie 100% stanów przedrakowych
- raka jamy ustnej, raka gardła, migdałków – ok.20% nowotworów tej lokalizacji wywołuje HPV
- raka nosogardzieli – 11% zachorowań powoduje infekcja wirusem HPV
- raka odbytu – 90% raków odbytu to pokłosie wirusa HPV
- raka pochwy – przyczyną 70-100% zachorowań jest HPV
- raka sromu – HPV powoduje ok. 30% zachorowań
- raka prącia – ok.30% raków tego narządu wywołuje HPV
Lokalizacja nowotworów wywoływanych przez wirusy HPV u kobiet i mężczyzn widoczna jest w tabeli.
| Lokalizacja nowotworu | Kobiety | Mężczyźni |
| Szyjka macicy | X | |
| Wargi sromowe | X | |
| Odbyt | X | X |
| Prącie | X | |
| Pochwa | X | |
| Gardło | X | X |
Natomiast łagodne objawy skórne wirusa HPV to:
- brodawczaki – kłykciny kończyste
- ogniskowy przerost nabłonka w jamie ustnej.
| CIEKAWOSTKA: Związek pomiędzy infekcją HPV a rakiem szyjki macicy ustalił niemiecki uczony prof. Harald zur Hausen. W roku 2008 otrzymał za to odkrycie Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. |
>> Warto przeczytać: HPV u mężczyzny – objawy, diagnostyka, profilaktyka oraz Objawy HPV u kobiet. Przyczyny, diagnostyka i leczenie
HPV – profilaktyka i leczenie
Wirus HPV przenosi się przez kontakty seksualne, dlatego profilaktyką zakażenia – chociaż niedoskonałą – jest używanie prezerwatyw i higiena osobista. Obydwa środki zmniejszą ryzyko zakażenia, jednak nie eliminują go całkowicie. Dlatego skuteczne sposoby na zapobieganie poważnym skutkom infekcji HPV to niedopuszczenie do rozwoju wirusa, który wnika do organizmu lub wykrycie infekcji na wczesnym jej etapie, czyli szczepienie i badania profilaktyczne.
Higiena w profilaktyce infekcji HPV
Wirus HPV jest patogenem odpornym na powszechnie stosowane środki dezynfekujące, pomimo tego higiena odgrywa ważną rolę w profilaktyce infekcji HPV. Ryzyko wnikania wirusa organizmu gospodarza i indukowanie procesu nowotworowego wzrasta w obecności innych infekcji, zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością czy u palaczy.
Ciekawym jest fakt, iż ryzyko infekcji HPV rośnie u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną. Nie jest ono jednak związane z samym stosowaniem leków, ale z pewnym poczuciem bezpieczeństwa, które daje ich stosowanie, a co za tym idzie częstszą zmianą partnerów seksualnych i nieużywaniem prezerwatyw.
Należy pamiętać, że infekcjom pochwy może również sprzyjać nadmierna higiena intymna i używanie płynów zaburzających pH. Może to zmieniać mikrobiotę pochwy, sprzyja występowaniu dysbiozy i infekcji, w tym zakażeniu HPV.
Szczepionka przeciwko HPV
Szczepionka przeciwko HPV to kamień milowy w profilaktyce infekcji HPV, a co za tym idzie w profilaktyce raka szyjki macicy i innych nowotworów powiązanych z tym wirusem.
Podawanie szczepionki wiąże się z wytwarzaniem specyficznych przeciwciał przeciw HPV i ma znaczenie w zapobieganiu zakażeniu. W przebiegu naturalnej infekcji przeciwciała nie są wytwarzane przez każdy organizm i ich stężenie jest zazwyczaj niskie. W przeciwieństwie do naturalnego przebiegu infekcji, szczepionki przeciw HPV wywołują znacznie wyższe stężenie przeciwciał, a tym samym skutecznie zapobiegają chorobie.
Obecnie w Polsce dostępne są następujące typy szczepionek:
- 2-walentna – przeciwko wysokoonkogennym typom HPV 16 i 18
- 9-walentna – przeciwko wysokoonkogennym typom HPV 16 i 18 oraz nieonkogennym typom HPV 6 i 11, odpowiedzialnym za kłykciny kończyste, a ponadto zawiera białka HPV 31, 33, 45, 52, 58.
Szczepionka 9-walentna zwiększa szanse ochrony, nawet jeśli dana osoba już miała kontakt z niektórymi z tych typów wirusa. Poza tym – w mechanizmie odporności krzyżowej – może zapewnić pewien stopień ochrony przed większą liczbą typów wirusa HPV.
Celem szczepienia przeciwko HPV jest wytworzenie odporności organizmu na choroby wywoływane przez wirus HPV. Badania wskazują, iż optymalnym czasem, w którym organizm człowieka wytwarza najwięcej przeciwciał po szczepieniu, jest wiek 12-13 lat. Dlatego w wielu krajach, w tym w od 1 czerwca 2023 roku w Polsce, powszechnym i bezpłatnym programem szczepień objęte są dzieci (dziewczęta i chłopcy) w wieku 12 i 13 lat (urodzone 1.01.2010 i starsze aż do ukończenia 14 r.ż.). Należy podkreślić, że korzyści ze szczepienia odnoszą także osoby już dorosłe.
| WAŻNE: Dzięki programowi szczepień przeciwko HPV zapoczątkowanemu w 2007 roku, Australia ma szansę być pierwszym krajem na świecie wolnym od wirusa brodawczaka ludzkiego. W 2007 roku zaczęto szczepić dziewczynki a w 2013 roku również chłopców. W 2015 roku – po dziesięciu latach prowadzenia programu – liczba kobiet w wieku 18-24 lat zarażonych wirusem HPV spadła do zaledwie 1%, do 2028 roku zostanie wyeliminowany rak szyjki macicy. |
Leczenie HPV
Mimo licznych badań wciąż brakuje leków specyficznie hamujących replikację HPV. Jednak coraz lepsze zrozumienie cyklu replikacji HPV oraz struktury i funkcji poszczególnych białek wirusowych powinno w przyszłości pozwolić na opracowanie skutecznej, specyficznej farmakoterapii. Badania nad takimi lekami w większości znajdują się nadal w fazie przedklinicznej.
Profilaktyka zakażeń – test na HPV
Badania w kierunku HPV zostały w Polsce włączone do programu przesiewowego raka szyjki macicy. Jest to ważny element zapobiegania tej chorobie, ponieważ zakażenie wirusem brodawczka ludzkiego przebiega bezobjawowo, dlatego – jeśli nie są wykonywane badania profilaktyczne – nowotwór rzadko wykrywany jest w stadium początkowym.
Obecnie jedynym typem nowotworu wywoływanego przez HPV, w którym rekomendowane są profilaktyczne badania przesiewowe, jest rak szyjki macicy u kobiet. Pozwala to na wykrycie stanu przednowotworowego lub nowotworu we wczesnym stadium. Pozostałe typy nowotworów, inicjowanych przez wirusa brodawczaka nie mają niestety programu testów przesiewowych, dlatego są zazwyczaj wykrywane w późnych okresach choroby.
Zakażenie HPV można wykryć, pobierając wymaz z szyjki macicy, a następnie wykonując genetyczną identyfikację zawartych w pobranym materiale organizmów.
Dostępne są następujące typy badań:
- wykrywanie mRNA onkogenów E6/E7 wysokonkogennych typów wirusów HPV 16,18,31,33 i 45 – pozwala na wykrycie przetrwałego, aktywnego zakażenia, w którym już rozpoczął się proces karcinogenezy
- wykrywanie 28 typów wirusa HPV z genotypowaniem – co oznacza, iż na wyniku końcowym określany jest dokładny typ wykrytego wirusa
- wykrywanie 14 wysokoonkogennych genotypów wirusa brodawczaka ludzkiego: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68 – test bez genotypowania, w którym pacjentka otrzymuje informację czy jest zakażona jednym z wymienionych typów wirusa, jednak bez określenia typu
- wykrywanie 32 genotypów wirusa HPV: 6, 11, 16, 18, 26, 31, 33, 35, 39, 40, 42, 43, 44, 45, 51, 52, 53, 54, 56, 58, 59, 61, 62, 66, 67, 68, 70, 73 (MM9), 81, 82 (MM4), 83 (MM7), 89 – test również bez genotypowania. Badanie dostępne jest również w wersji do samodzielnego pobrania w domu
Dostępne są również pakiety wykrywające wirusy HPV wraz z innymi patogenami, np. Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorhoeae, Trichomonas vaginalis, Mycoplasma genitalium (Panel choroby przenoszone drogą płciową – 4 patogeny) oraz z cytologią płynną LBC.
>> Warto przeczytać również: Nowoczesna profilaktyka raka szyjki macicy
Najważniejsze cechy testów HPV
| Test HPV – wykrywa obecność wirusa | Test HPV mRNA – wykrywa aktywność wirusa |
| wykrywa obecność wirusa, nawet jeśli nie wywołuje aktywnego zakażenia testy z genotypowaniem wykrywają obecność określonych typów wirusa, również tzw. wysokoonkogennych, dzięki czemu można oszacować ryzyko rozwoju raka szyjki macicy wysoka czułość testu koreluje z rozrostem śródbłonka – stanem przedrakowym | wykrywa obecność specyficznych białek wirusa, które świadczą o przetrwałej, aktywnej infekcjipozytywny wynik testu mRNA oznacza obecność onkoprotein, czyli białek odpowiedzialnych za rozpoczętą transformację nowotworową w nabłonku szyjki macicy |
Podsumowanie
- HPV jest główną przyczyną nowotworów wywoływanych przez czynniki zakaźne (ok. 13% wszystkich nowotworów), będąc niemal wyłączną przyczyną raka szyjki macicy (blisko 100%) oraz dużej części raków odbytu, pochwy, sromu i prącia.
- Zakażenie przenosi się głównie przez kontakty seksualne (wystarczy kontakt skóra do skóry), a ryzyko zakażenia w ciągu życia przekracza 90% u osób aktywnych seksualnie.
- Infekcja HPV zazwyczaj jest bezobjawowa, a organizm sam eliminuje 90% zakażeń. U pozostałych osób może dojść do przetrwałej infekcji (dłużej niż 24 miesiące), która może być początkiem transformacji do nowotworu.
- Profilaktyka zakażenia HPV to zapobieganie rozwojowi groźnych nowotworów. Najskuteczniejsza strategia do szczepienia oraz badania przesiewowe.
- Obecnie nie ma leków umożliwiających leczenie infekcji HPV.
Wirus HPV – sekcja FAQ
Ponad 90% infekcji HPV ustępuje samoistnie. Ważne jest, aby dbać o kondycję organizmu i dobrą odporność, zapobiegać innym infekcjom intymnym. Najskuteczniejszym sposobem zwalczania wirusa jest szczepienie.
Wirus HPV atakuje skórę i błony śluzowe, nie dostaje się do krwi gospodarza. Miano przeciwciał w infekcji naturalnej jest na ogół niskie, przeciwciała nie są również obecne u wszystkich chorych. Z tego powodu nie jest możliwe wykrycie HPV badaniami z krwi.
Groźne mogą być wysokonnkogenne typy wirusa HPV, które stwarzają ryzyko zachorowania na któryś z wywoływanych przez te wirusy nowotworów.
Infekcja HPV u większości osób zanika samoistnie. Badania jednak pokazują, iż istnieje wysokie ryzyko ponownej infekcji wirusem brodawczaka.
Wirus nie daje żadnych objawów ogólnoustrojowych. Jeśli infekcja dotyczy skóry lub zewnętrznych narządów płciowych mogą pojawiać się brodawki lub kłykciny kończyste. Jeśli natomiast wirus zaatakuje nabłonek szyjki macicy, jedynym sposobem jego wykrycia – zwłaszcza na wczesnym etapie infekcji, zanim dojdzie do zmian nowotworowych – jest badanie.
Sama cytologia nie jest badaniem wykrywającym HPV, dlatego jeśli pacjentka zgłasza się na cytologię, lub cytologię LBC, nie będzie informacji o zakażeniu HPV.
Istnieją panele badań, w którym można zrobić obydwa testy z jednego pobrania, ale zawsze musi to być wyraźnie zaznaczone.
Tak, zakażenie HPV to infekcja przenoszona drogą płciową. Należy jednak podkreślić, iż samo zakażenie HPV nie jest chorobą, dlatego chorobą weneryczną będzie np. rak szyjki macicy – czyli skutek infekcji wirusem brodawczaka.
Piśmiennictwo
- Kongres Interdyscyplinarny „Najnowsze trendy w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu raka szyjki macicy”, wydarzenie hybrydowe, 3.03.2023
- Mlynarczyk-Bonikowska B, Rudnicka L. HPV Infections-Classification, Pathogenesis, and Potential New Therapies. Int J Mol Sci. 2024 Jul 11;25(14):7616. doi: 10.3390/ijms25147616. PMID: 39062859; PMCID: PMC11277246.
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/prof-debska-i-dr-rzepka-o-profilaktyce-raka-szyjki-macicy/
- S.L. Ranjeva, E.B. Baskerville, V. Dukic, L.L. Villa, E. Lazcano-Ponce, A.R. Giuliano, G. Dwyer, & S. Cobey, Recurring infection with ecologically distinct HPV types can explain high prevalence and diversity, Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 114 (51) 13573-13578, https://doi.org/10.1073/pnas.1714712114 (2017).
