Otrzewna – czym jest i gdzie się znajduje? Budowa, funkcje, położenie           

Otrzewna to niezwykle istotna struktura anatomiczna, której obecność i funkcjonowanie mają ogromne znaczenie dla zdrowia jamy brzusznej. Ta delikatna, surowicza błona nie tylko otacza narządy wewnętrzne, ale również aktywnie uczestniczy w ich ochronie, stabilizacji i regulacji środowiska wewnętrznego. Czym jest otrzewna? Gdzie się znajduje?

Spis treści:

1. Otrzewna – co to takiego?
   • Jak wygląda otrzewna?
2. Gdzie jest otrzewna?
3. Budowa otrzewnej
   • Otrzewna – unerwienie
   • Otrzewna – anatomia u kobiet a mężczyzn
4. Jakie funkcje pełni otrzewna?
5. Najważniejsze informacje o otrzewnej – podsumowanie

Otrzewna – co to takiego?

Otrzewna (łac. peritoneum) to cienka, lśniąca błona surowicza, będąca największą tego typu strukturą w organizmie człowieka. Wyścieła od wewnątrz jamę brzuszną oraz jamę miednicy (tworząc tzw. otrzewną ścienną), a jednocześnie otacza i osłania narządy wewnętrzne, jak żołądek, jelita czy wątrobę (tworząc otrzewną trzewną).

Jej gładka powierzchnia oraz wydzielany płyn surowiczy umożliwiają swobodne przesuwanie się narządów względem siebie, co ma kluczowe znaczenie dla ich prawidłowego funkcjonowania. Otrzewna pełni również funkcję ochronną i bierze udział w reakcjach odpornościowych organizmu.

>> Przeczytaj także: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

Jak wygląda otrzewna?

Otrzewna to delikatna, gładka i lśniąca błona o półprzezroczystym wyglądzie, przypominająca cienką warstwę jedwabiu rozpostartą wewnątrz jamy brzusznej. Jej powierzchnia jest wilgotna dzięki obecności płynu surowiczego, co nadaje jej subtelny połysk i umożliwia narządom wewnętrznym łagodne przesuwanie się względem siebie.

Gdzie jest otrzewna?

Otrzewna znajduje się wewnątrz jamy brzusznej i miednicy, tworząc rozległy, ciągły worek, który otacza i oddziela różne struktury anatomiczne. Jej zewnętrzna warstwa – otrzewna ścienna – przylega do wewnętrznych ścian jamy brzusznej, natomiast wewnętrzna – otrzewna trzewna – otula narządy, takie jak:

• jelita;
• wątroba;
• żołądek.

Pomiędzy tymi warstwami znajduje się jama otrzewnowa, czyli tzw. przestrzeń potencjalna, w której zwykle nie ma wolnej przestrzeni, ponieważ narządy ściśle do siebie przylegają. Otrzewna nie tylko dzieli przestrzenie, ale i je organizuje, odgrywając istotną rolę w anatomii i funkcjonowaniu jamy brzusznej.

Budowa otrzewnej

Otrzewna składa się z dwóch głównych warstw:

• otrzewnej ściennej (peritoneum parietale), która wyścieła wewnętrzne ściany jamy brzusznej i miednicy;
• otrzewnej trzewnej (peritoneum viscerale), otulającej z zewnątrz niektóre narządy wewnętrzne, takie jak jelita, żołądek czy wątroba.

Obie te warstwy płynnie przechodzą w siebie, tworząc strukturę zwaną krezką – swoiste zawiesie, które utrzymuje narządy w odpowiedniej pozycji i zawiera naczynia oraz nerwy je zaopatrujące. Pomiędzy warstwami znajduje się jama otrzewnowa, czyli przestrzeń potencjalna wypełniona niewielką ilością płynu surowiczego.

To właśnie on zapewnia gładkie przesuwanie się narządów względem siebie, chroniąc je przed urazami mechanicznymi i bólem. W miejscach, gdzie krezka przytwierdza się do tylnej ściany jamy brzusznej, powstają zachyłki otrzewnowe – kieszonkowate zagłębienia, które mogą występować m.in. w okolicach:

• dwunastnicy;
• kątnicy;
• esicy.

Otrzewna – unerwienie

Unerwienie otrzewnej to precyzyjnie zorganizowany system, który odgrywa kluczową rolę w percepcji bólu i funkcjonowaniu narządów jamy brzusznej. Otrzewna ścienna, przylegająca do wewnętrznych ścian jamy brzusznej i miednicy, jest bogato unerwiona czuciowo przez nerwy somatyczne – m.in.:

• dolne nerwy międzyżebrowe;
• nerw biodrowo-podbrzuszny;
• nerw biodrowo-pachwinowy.

Dzięki temu jest bardzo wrażliwa na ból, temperaturę, bodźce mechaniczne i chemiczne, a co najważniejsze – umożliwia precyzyjne lokalizowanie dolegliwości bólowych.

W przeciwieństwie do niej, otrzewna trzewna, pokrywająca narządy wewnętrzne, jest unerwiona przez autonomiczny układ nerwowy, głównie za pośrednictwem nerwów trzewnych. Jej ból ma charakter rozlany, trudny do zlokalizowania i często odczuwany jako głęboki dyskomfort, związany z rozciąganiem, skurczem lub niedokrwieniem narządów.

Otrzewna – anatomia u kobiet a mężczyzn

Z perspektywy anatomii porównawczej, otrzewna wykazuje istotne różnice strukturalne u kobiet i mężczyzn. U mężczyzn stanowi ona zamknięty, szczelny worek surowiczy, całkowicie odizolowany od środowiska zewnętrznego. U kobiet natomiast jama otrzewnowa pozostaje fizjologicznie otwarta – poprzez ujścia brzuszne jajowodów łączy się z drogami rodnymi, a tym samym pośrednio ze światem zewnętrznym.

Jakie funkcje pełni otrzewna?

Otrzewna pełni szereg istotnych funkcji fizjologicznych i ochronnych w obrębie jamy brzusznej. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, jej gładka, surowicza powierzchnia, nawilżana przez płyn otrzewnowy, umożliwia minimalizację tarcia między narządami trzewnymi podczas ruchów perystaltycznych czy zmian pozycji ciała. Dzięki temu ogranicza ryzyko uszkodzeń mechanicznych oraz powstawania zrostów.

Otrzewna bierze również udział w zawieszaniu i stabilizacji narządów – poprzez struktury takie jak krezki i więzadła otrzewnowe, które jednocześnie stanowią drogi przebiegu naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów. Co więcej, pełni funkcję bariery immunologicznej – uczestniczy w lokalnej odpowiedzi zapalnej, fagocytozie oraz izolowaniu procesów chorobowych, takich jak zakażenia czy perforacje przewodu pokarmowego.

>> Zobacz także: Wodobrzusze – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Najważniejsze informacje o otrzewnej – podsumowanie

Podsumowując, otrzewna:

• jest największą błoną surowiczą w organizmie człowieka;
• składa się z dwóch warstw: otrzewnej ściennej (wyściełającej ściany jamy brzusznej i miednicy) oraz trzewnej (pokrywającej narządy);
• między nimi znajduje się jama otrzewnowa – przestrzeń potencjalna zawierająca niewielką ilość płynu surowiczego;
• unerwienie otrzewnej ściennej jest czuciowe, co umożliwia lokalizację bólu, natomiast otrzewna trzewna unerwiona jest autonomicznie – ból jest rozlany i trudny do umiejscowienia;
• u kobiet jama otrzewnej łączy się pośrednio ze środowiskiem zewnętrznym przez drogi rodne, u mężczyzn pozostaje zamknięta;
• pełni funkcje ochronne, stabilizujące, immunologiczne i transportowe, stanowiąc ważny element homeostazy jamy brzusznej.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

1. Wiercińska M., Otrzewna – co to jest, gdzie się znajduje i jakie pełni funkcje?, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2025.
2. Koninckx P.R., Gomel V., Ussia A., Adamyan L., Role of the peritoneal cavity in the prevention of postoperative adhesions, pain, and fatigue, Fertility and Sterility, tom 106, rozdział 5, s. 998-1010, 2016.
3. https://www.researchgate.net/publication/372155851_Comparing_peritoneal_dialysis_and_hemodialysis_-_patient’s_perspective_special_consideration_of_quality_of_life/fulltext/64a8b2848de7ed28ba826c62/Comparing-peritoneal-dialysis-and-hemodialysis-patients-perspective-special-consideration-of-quality-of-life.pdf?origin=scientificContributions [dostęp: 02.05.2025]
4. Pannu H.K., Oliphant M., The subperitoneal space and peritoneal cavity: basic concepts. Abdom Imaging. 2015 Oct;40(7):2710-22.