Dwunastnica – gdzie się znajduje i jaką pełni funkcję?

Dwunastnica to niewielki, ale niezwykle istotny organ układu pokarmowego, który odgrywa zasadniczą rolę w procesie trawienia. Jest pierwszym odcinkiem jelita cienkiego, kolejnym za żołądkiem, gdzie trafia rozdrobniony pokarm, by rozpocząć kolejne etapy rozkładu i  wchłaniania składników odżywczych. To tutaj mieszają się enzymy trawienne,, które wspólnie pomagają w rozkładzie tłuszczów, białek i węglowodanów. Choć jej praca pozostaje niezauważalna na co dzień, zaburzenia w jej funkcjonowaniu mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Jak działa dwunastnica, gdzie jest i na jakie choroby może być narażona? Podpowiadamy!

Spis treści:

1. Gdzie jest dwunastnica: położenie odcinka przewodu pokarmowego
2. Dwunastnica: budowa
3. Za co odpowiada dwunastnica: funkcje w organizmie
4. Jak rozpoznać choroby dwunastnicy: objawy
   • Najczęstsze choroby dwunastnicy
5. Diagnozowanie chorób dwunastnicy
6. Zakończenie

Gdzie jest dwunastnica: położenie odcinka przewodu pokarmowego

Dwunastnica to pierwszy odcinek jelita cienkiego, który stanowi zasadnicze ogniwo w procesie trawienia. Jej nazwa wywodzi się ze starożytnej anatomii – lekarz Herophilos określił jej długość na „dwanaście palców”, co dało początek określeniu „dwunastnica”. Narząd ten znajduje się bezpośrednio za żołądkiem, łącząc się z nim poprzez odźwiernik — prowadzi dalej do jelita czczego. To właśnie w tym miejscu pokarm przechodzi kolejne etapy trawienia, dzięki działaniu enzymów trzustkowych i żółci.

Po której stronie jest dwunastnica u człowieka? Jej położenie jest wyjątkowe – ma charakterystyczny kształt litery C i otacza głowę trzustki, umiejscawiając się na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, po prawej stronie jamy brzusznej. Choć jest najkrótszą częścią jelita cienkiego, odgrywa fundamentalną rolę w przetwarzaniu i wchłanianiu składników odżywczych.

>> Zobacz: Ból brzucha z prawej strony – co może oznaczać? Jakie mogą być przyczyny?

Dwunastnica: budowa

Dwunastnica, choć mierzy zaledwie 25-30 cm, odgrywa kluczową rolę w procesie trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Ta pierwsza część jelita cienkiego dzieli się na cztery odcinki:

• opuszkę;
• część zstępującą;
• część poziomą;
• część wstępującą.

To właśnie w części zstępującej znajduje się brodawka większa dwunastnicy – strategiczny punkt, przez który do światła jelita dostają się żółć oraz sok trzustkowy, niezbędne do rozkładu tłuszczów, białek i węglowodanów. Wnętrze dwunastnicy jest pokryte fałdami okrężnymi i kosmkami jelitowymi — znacząco zwiększają one powierzchnię wchłaniania, a jej bogate unaczynienie wspomaga transport składników odżywczych do krwiobiegu.

>> Sprawdź również: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

Za co odpowiada dwunastnica: funkcje w organizmie

To właśnie w dwunastnicy pokarm opuszczający żołądek przechodzi dalszą obróbkę, zanim trafi do kolejnych odcinków jelita cienkiego. Dzięki wydzielanym przez trzustkę wodorowęglanom dochodzi tutaj do neutralizacji kwaśnej treści żołądkowej, dzięki czemu enzymy trzustkowe i żółć mogą skutecznie rozkładać białka, węglowodany i emulgować tłuszcze. Właśnie w tym miejscu spotykają się soki trawienne z trzustki, żółć z wątroby i enzymy jelitowe, tworząc potężny koktajl trawienny.

Dwunastnica dostarcza enzymy i zapewnia odpowiednie warunki do działania enzymów trzustkowych oraz jelitowych – jeśli pH spada zbyt nisko, wydziela ona hormon sekretynę stymulujący produkcję wodorowęglanów, chroniąc błonę śluzową przed nadmiernym zakwaszeniem. Co więcej, dwunastnica kontroluje tempo przesuwania treści pokarmowej, zapewniając organizmowi optymalne warunki do wchłaniania składników odżywczych. Dzięki temu procesy trawienne przebiegają sprawnie, a organizm może czerpać maksimum energii z pożywienia.

>> Przeczytaj: Enzymy trawienne – co to jest, jakie są rodzaje i ich funkcje. Objawy niedoboru i diagnostyka

Jak rozpoznać choroby dwunastnicy: objawy

Chora dwunastnica może dawać szereg nieprzyjemnych objawów, które nie zawsze od razu skojarzone są z tym odcinkiem przewodu pokarmowego. Jeśli zastanawiasz się, gdzie boli dwunastnica, najczęściej jest to górna część brzucha, zwłaszcza okolica śródbrzusza. Warto pamiętać, że do charakterystycznych objawów chorej dwunastnicy należy ból:

• piekący, gniotący lub skurczowy;
• nasilający się na czczo oraz kilka godzin po posiłku, przy wrzodach – ustępujący po posiłkach;
• pojawiający się nocą.

Wśród innych objawów mogą występować nudności, wymioty, wzdęcia, a w cięższych przypadkach nawet fusowate wymioty (przypominające fusy z kawy) czy ciemny stolec. Niepokojącym sygnałem mogą być również osłabienie, utrata masy ciała i niedokrwistość, które mogą wskazywać na poważniejsze schorzenia, np. nowotwór dwunastnicy.

>> Zobacz również: Czarny stolec, smolisty stolec – przyczyny, diagnostyka, postępowanie

Jeśli odczuwasz długotrwałe dolegliwości w nadbrzuszu, warto skonsultować się z lekarzem, aby postawić trafną diagnozę i zapobiec powikłaniom.

Najczęstsze choroby dwunastnicy

Najczęstsze choroby dwunastnicy obejmują przede wszystkim:

• chorobę wrzodową, w której dochodzi do powstawania nadżerek i owrzodzeń błony śluzowej. Charakterystyczne objawy to ból w nadbrzuszu, który pojawia się na czczo lub kilka godzin po posiłku, a także nudności i wymioty;
• zapalenie błony śluzowej dwunastnicy — może być wynikiem infekcji bakteryjnej (np. Helicobacter pylori), stosowania leków przeciwzapalnych czy niezdrowej diety;
• uchyłki dwunastnicy – zwykle nie dają objawów;
• nowotwory zarówno łagodne (gruczolaki), jak i złośliwe, takie jak gruczolakoraki czy chłoniaki.

Dwunastnica może być także zajęta w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna oraz celiakii, które powodują przewlekłe stany zapalne i uszkodzenie błony śluzowej jelit.

>> Przeczytaj: Choroba Leśniowskiego-Crohna – ciężka choroba o wielu twarzach

Diagnozowanie chorób dwunastnicy

Diagnozowanie chorób dwunastnicy wymaga precyzyjnych metod, ponieważ wiele schorzeń, takich jak choroba wrzodowa czy stany zapalne, może przez długi czas przebiegać bezobjawowo lub dawać niespecyficzne dolegliwości. Złotym standardem diagnostycznym jest gastroskopia, czyli badanie endoskopowe, które pozwala na bezpośrednią ocenę błony śluzowej dwunastnicy, wykrycie nadżerek, wrzodów czy zmian nowotworowych.

>> Zobacz: Przygotowanie do gastroskopii – przygotowanie i zalecenia oraz dieta

Podczas gastroskopii lekarz może pobrać wycinki do badania histopatologicznego, co jest szczególnie istotne w ocenie charakteru zmian i wykryciu ewentualnych nowotworów. W przypadku podejrzenia zakażenia Helicobacter pylori, które często jest przyczyną choroby wrzodowej, stosuje się dodatkowe testy – oddechowy, badanie krwi lub kału, a także testy ureazowe z pobranych endoskopowo próbek błony śluzowej.

Zakończenie

Dwunastnica pełni kluczową funkcję w procesie trawienia, ale niestety może być dotknięta różnymi schorzeniami – od wrzodów i stanów zapalnych po rzadziej występujące nowotwory. Objawy, takie jak ból w nadbrzuszu, nudności czy zaburzenia trawienia, często są bagatelizowane przez pacjentów, co jest sporym błędem. Wczesna diagnoza to klucz do zdrowia, dlatego nie ignoruj sygnałów wysyłanych przez organizm – jeśli masz niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem i postaw na zdrowe jelita!

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

1. Lopez P.P., Gogna S., Khorasani-Zadeh A., Anatomy, Abdomen and Pelvis: Duodenum. [Updated 2023 Jul 17]
2. Wiercińska M., Dwunastnica – budowa, gdzie się znajduje, funkcje, choroby, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2024.
3. Ocasio Quinones G.A., Woolf A., Duodenal Ulcer. [Updated 2023 Apr 17].
4. Windsor John A. i inni, Anatomy and development of the duodenum and small intestine, Duodenum and Small Bowel (online edn, Oxford Academic, 1 Oct. 2022).