Zapalenie ślinianek – przyczyny, objawy, leczenie      

Ślinianki są gruczołami wydzielania zewnętrznego ludzkiego organizmu. Należą do układu pokarmowego a ich głównym celem jest produkcja śliny. Istnieje szereg chorób, które w każdym wieku mogą rozwinąć się obrębie ślinianek. Co powoduje stany poszczególnych gruczołów ślinowych i w jaki sposób możemy je rozpoznać i leczyć?

Spis treści:

1. Co to jest zapalenie ślinianek?
2. Czy zapalenie ślinianek jest zaraźliwe?
3. Przyczyny zapalenia ślinianek
4. Objawy zapalenia ślinianek
5. Jak leczyć zapalenie ślinianek?
6. Zapalenie ślinianek – podsumowanie

Co to jest zapalenie ślinianek?

Gruczoły ślinowe w organizmie człowieka możemy przydzielić do dwóch głównych grup. Są to:

• duże gruczoły ślinowe (przyuszne, podjęzykowe, podżuchwowe);
• małe gruczoły ślinowe ( wargowe, policzkowe, językowe przednie i tylne,  podniebienne).

Największymi gruczołami są ślinianki przyuszne, zaś za największą produkcję wydzieliny odpowiadają ślinianki podżuchwowe (około 71% wydzielania śliny).

Ślina pełni szereg różnych funkcji w przewodzie pokarmowym poprzez:

• właściwości antybakteryjne;
• utrudnianie wstecznego szerzenia się infekcji przewodów wyprowadzających ślinę przez bakterie kolonizujące jamę ustną;
• usuwanie resztek pokarmowych.

Stan zapalny obejmujący jeden lub wszystkie spośród dużych gruczołów ślinowych, nazywamy zapaleniem ślinianek. Sam proces chorobowy, ze względu na czas trwania objawów, podzielić można na ostry, przewlekły i nawracający.

Ze względu na główną przyczynę zapalenia gruczołów ślinowych, możemy podzielić zapalenia na wirusowe i bakteryjne. W przypadku zakażeń bakteryjnych w około 50-90% diagnoz odpowiedzialnym czynnikiem jest gronkowiec złocisty (S. aureus). Do pozostałych czynników bakteryjnych możemy zaliczyć Streptococcus viridans, Enterobacteriaceae, Haemophilus influenzae.

Infekcje bakteryjne spotykane są najczęściej u osób powyżej 60. roku życia. W populacji dziecięcej najczęstszą przyczyną są zakażenia wirusowe.

Zapalenie dużych ślinianek dotyczyć może ich miąższu lub przewodów wyprowadzających ślinę.

>> Przeczytaj także: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

Czy zapalenie ślinianek jest zaraźliwe?

W przypadku, gdy przyczyną zapalenia ślinianek są wirusy jak wirus świnki, wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), wirus cytomegalii (CMV) czy wirus opryszczki (HHV), stan zapalny szerzy się drogą kropelkową lub przez zainfekowaną ślinę.

Przyczyny zapalenia ślinianek

Do czynników mających potencjalny wpływ na rozwój ostrego zapalenia ślinianek zaliczamy szereg przyczyn:

• kamica przewodów wyprowadzających i samego miąższu gruczołów;
• zwężenie przewodów wyprowadzających ślinę;
• niewłaściwa higiena jamy ustnej;
• niedożywienie, odwodnienie;
• uszkodzenia śluzówki policzka (nieprawidłowości zębów, niewłaściwie dobrana proteza);
• niektóre leki (leki przeciwhistaminowe, neuroleptyki, b- blokery, etc. ).

Są to także:

• czynniki zakaźne (wirusowe, bakteryjne);
• choroby wątroby i nerek;
• cukrzyca;
• zespół Sjögrena;
• mukowiscydoza;
• wiek.

Do najczęstszych zapaleń ślinianek w populacji dziecięcej zalicza się świnkę (nagminne zapalenie ślinianek), drugim w kolejności stanem zapalnym jest nawracające zapalenie ślinianek przyusznych.

Młodzieńcze nawracające zapalenie ślinianek przyusznych wywołane jest m.in. alergiami, przebytymi infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi, wrodzonymi wadami budowy lub zwężeniem przewodów wyprowadzających ślinę, obecnością ciała obcego w przewodach wyprowadzających  w śliniance. Pierwszy epizod zapalenia często występuje u dzieci między 3. a 6. rokiem życia. Objawy mogą trwać od 2 do 12 tygodni. Jest to stan nawracający, gdyż może pojawiać się z częstotliwością do 6-8 epizodów w ciągu roku.

W przypadku osób dorosłych najczęściej do stanu zapalnego gruczołów ślinowych dochodzi z przyczyn bakteryjnych.

Objawy zapalenia ślinianek

Do najczęstszych objawów towarzyszących zapaleniu ślinianek, bez względu na czynnik wywołujący, zalicza się:

• objawy ogólne, jak złe samopoczucie, utrata apetytu, ból gardła czy gorączka;
• ból podczas żucia;
• ból ucha bliskiej okolicy zmienionej chorobowo;
• obrzęk okolicy ślinianki;
• powiększenie odczynowe okolicznych węzłów chłonnych.

Diagnostyka różnicowa zapalenia ślinianek obejmuje szereg innych schorzeń, jak:

• naczyniaki krwionośne wieku dziecięcego;
• guzy nowotworowe;
• niezapalne powiększenie ślinianek w przebiegu schorzeń metabolicznych czy endokrynologicznych jak np. cukrzyca, zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja);
• choroby autoimmunologiczne, np. zespół Sjögrena;
• kamice ślinianek;
• choroby węzłów chłonnych ślinianek (gruźlica, choroba kociego pazura).

Do częstych powikłań zapalenia ślinianek zwłaszcza okolicy przyusznej zaliczamy: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie jąder, jednostronny ubytek słuchu. Wśród innych następstw niewłaściwie leczonych zapaleń gruczołów ślinowych wymienić można: ropnie, rozlane stany zapalne okolic głowy, szyi, śródpiersia , zakażenia uogólnione, zapalenia kości i szpiku.

Jak leczyć zapalenie ślinianek?

W zależności od rodzaju czynnika etiologicznego, leczenie opiera się albo na postępowaniu objawowym (infekcje wirusowe) lub wdrożeniu antybiotykoterapii (w przypadkach infekcji bakteryjnych gruczołów ślinowych).

Bakteryjne ostre zapalenia ślinianek leczymy antybiotykami takimi jak:

• kloksacylina;
• klindamycyna;
• azytromycyna;
• klarytromycyna.

Wśród innych preparatów wykorzystuje się także m. in.  amoksycylinę z kwasem klawulanowym.

Ponadto stosowane są:

• ciepłe okłady;
• niesteroidowe leki przeciwzapalne;
• leki przyspieszające produkcję śliny;
• masaż gruczołów ślinowych;
• prawidłowa toaleta jamy ustnej;
• nawodnienie.

Przewlekłe zapalenia ślinianek wymagają usunięcia przyczyny wywołującej stan zapalny a także usprawnienia przepływu śliny.

Zapalenie ślinianek – podsumowanie

• Największym gruczołem ślinowym są ślinianki przyuszne.
• Najczęstszą bakteryjną przyczyną zapalenia ślinianek jest niedrożność przewodów wyprowadzających ślinę z gruczołu powikłana infekcyjnie.
• Podstawą diagnostyki zapaleń gruczołych ślinowych wciąż pozostaje wywiad i badanie kliniczne pacjenta.
• Ogólne zasady leczenia polegają na postępowaniu objawowym, odpowiednim nawodnieniu, antybiotykoterapii (w zapaleniach bakteryjnych).
• Do powikłań nieleczonych bakteryjnych zapaleń ślinianek zalicza się m. in. ropnie okolicy głowy i szyi, zapalenie szpiku i kości.
• Profilaktyka nawrotowych stanów zapalnych ślinianek to przede wszystkim odpowiednia higiena jamy ustnej i regularne kontrole stomatologiczne.

Bibliografia

1. dostęp online 10.05.2025 https://www.mp.pl/otolaryngologia/artykuly/przypadki/352843,zapalenie-slinianek-klasyfikacja-oraz-etiopatogeneza
2. K. Kozłowski, J. Filipowicz, S. Paprocki, P. Adamska, A. Starzyńska „Choroby ślinianek. Część 1. Infekcje bakteryjne „ ;Forum Medycyny Rodzinnej 2020, tom 14, nr 6, 281–288
3. B. Zielnik- Jurkiewicz „Choroby laryngologiczne u dzieci” wyd. Medical Tribune Polska, Warszawa 2013