Morfologia krwi (C55)

Badanie morfologia dostarcza ogromnej ilości informacji dotyczących komórek krwi, a tym samym wielu narządów i ogólnego stanu zdrowia. Objawy kliniczne niedoboru lub nadmiaru komórek krwi zależą od ich funkcji. Niedobór erytrocytów prowadzi do niedotlenienia tkanek i narządów (głód tlenowy - nietolerancja wysiłku fizycznego, wydolność fizyczna), niedobór leukocytów – do zaburzeń odporności, a niedobór płytek krwi do krwawień, rzadziej sygnalizuje zakrzepicę. Nadmiar komórek krwi może dotyczyć erytrocytów (nadkrwistość, czerwienica), leukocytów (leukocytoza) lub płytek krwi (nadpłytkowość, trombocytoza).

Badanie morfologii krwi obwodowej polega na jakościowej i ilościowej ocenie elementów morfotycznych krwi i obejmuje ustalenie liczby: krwinek czerwonych (erytrocytów), białych (leukocytów) oraz płytek krwi (trombocytów) oraz:

• obliczenie wartości wskaźników erytrocytarnych (mówią o cechach badanych krwinek czerwonych). Wskaźników erytrocytarne to: średnia objętość krwinki czerwonej (MCV), średnia masa hemoglobiny w krwince (MCH) i średnie stężenie hemoglobiny w krwince (MCHC). Ich wartość jest pochodną 3 głównych parametrów, jakimi są liczba krwinek czerwonych - RBC, stężenie hemoglobiny - HGB i wartość hematokrytu – HCT ( stosunek objętości krwinek - części stałej krwi, do osocza -części płynnej krwi)
• ustalenie liczby i procentowego udziału poszczególnych populacji białych krwinek, czyli leukocytów - WBC;
• ustalenie liczby płytek krwi, czyli trombocytów - PLT.

Wzrost liczby krwinek czerwonych (RBC) stymulowany jest najczęściej przez niedotlenienie organizmu (u palaczy tytoniu lub przypadku wielu przewlekłych chorób płuc lub serca)

Spadek liczby RBC objawia się niedokrwistością, czyli anemią. W przypadku anemii istotniejszym parametrem niż liczba krwinek czerwonych jest stężenie hemoglobiny, które określa głębokość anemii: obniżona wartość hemoglobiny skojarzona z niską wartością MCV wskazuje na niedobór żelaza, który może być spowodowany zarówno niewłaściwą dietą, jak i wieloma poważnymi chorobami, których skutkiem jest jawna lub utajona utrata krwi.

Obniżenie hematokrytu (HCT) jest typowe dla niedokrwistości (anemii) oraz stanów przewodnienia organizmu, zwiększone wartości występują w przebiegu nadkrwistości, są również typowe dla odwodnienia organizmu. Niezależnie jakie czynniki prowadzą do wzrostu hematokrytu, jego wartość powyżej 55% oznacza znaczne zwiększenie gęstości i tym samym lepkości krwi, co zagraża wystąpieniem epizodów zakrzepowo-zatorowych.

Wielkość krwinki (MCV) daje istotną informację o przyczynach prowadzących do niedokrwistości (anemii).

Wskaźniki MCH oraz MCHC - jeśli dysponujemy wartością MCV, są zwykle obniżone w niedokrwistości z niedoboru żelaza (tak samo, jak wskaźnik MCV). Podwyższona wartość MCH może występować w niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 oraz w niedokrwistościach hemolitycznych (wynikających ze skróconego czasu przeżycia krwinki czerwonej). Zaburzenia RDW ocenia się razem z MCV w celu różnicowania przyczyny niedokrwistości:

• niski MCV skojarzony z wysokim RDW jest typowy dla niedoboru żelaza,
• niski MCV z prawidłowym RDW występuje w niedokrwistości spotykanych w chorobach przewlekłych,
• wysoki wskaźnik RDW jest najczęściej pierwszym objawem niedoboru żelaza poprzedzającym wystąpienie odchyleń w innych badaniach.

Główną funkcją krwinek białych (WBC) jest ochrona organizmu przed infekcjami (bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi i reakcja przeciwko obcym organom lub tkankom.

Liczba leukocytów składa się z dwóch części: całkowitej liczby leukocytów w 1 mm³ krwi obwodowej i wzoru odsetkowego, który podaje procentowy udział poszczególnych populacji komórek w tej samej próbce. W rutynowym rozmazie krwi identyfikuje się 5 populacji leukocytów:

• neutrofile - najczęściej występujące granulocyty, ich główną funkcją jest fagocytoza (zabijanie i trawienie bakterii),
• limfocyty – odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną,
• monocyty- podobnie jak neutrofile chronią organizm przed bakteriami, ale pojawiają się szybciej i dłużej pozostają w krążeniu,
• eozynofile – związane są z reakcjami alergicznymi, zarażeniami pasożytniczymi,
• bazofile - uczestniczą w wielu procesach zapalnych ze szczególnym uwzględnieniem reakcji alergicznych.

Do najczęstszych patologicznych przyczyn leukocytozy (zwiększona liczba) należą:

• zakażenia, szczególnie wywołane przez bakterie,
• martwice narządowe jak np. zawał serca,
• oparzenia,
• zaburzenia metaboliczne: napad dny moczanowej, śpiączki cukrzycowe, przełom tarczycowy,
• nowotwory, w tym choroby hematoonkologiczne,
• ostre krwotoki, urazy, napady kolki (np. nerkowej),
• usunięcie śledziony (splenektomia),
• stosowanie niektórych leków jak glikokortykosteroidy, sole litu.

Do najczęstszych przyczyn leukopenii (zmniejszona liczba) należą:

• zakażenia wirusowe, np. grypa, odra, różyczka, ospa wietrzna,
• ciężkie zakażenia bakteryjne: gruźlica lub dury,
• układowe choroby tkanki łącznej: np. toczeń rumieniowaty układowy,
• niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego,
• uszkodzenia szpiku kostnego: przez leki, rozpuszczalniki (np. benzen), promieniowanie,
• hematologiczne zespoły mielodysplastyczne.

Automatyczne analizatory hematologiczne umożliwiają oznaczenie następujących parametrów ilościowych płytek krwi:

• PLT liczba płytek krwi w jednostce objętości krwi,
• MPV średnia objętość płytek krwi,
• PDW wskaźnik zróżnicowania objętości płytek krwi (wskaźnik anizocytozy trombocytów),
• PCT trombokryt (płytkokryt); stosunek objętości masy płytkowej do całkowitej objętości krwi,
• LP bezwzględna liczba lub odsetek dużych płytek krwi o objętości powyżej 20 fL,
• P-LCR wskaźnik płytkowy (odsetek) dużych płytek o objętości powyżej 15 fL,
• PLT-IPF frakcja niedojrzałych płytek,
• PLT histogram prawoskośny lub nieregularny rozkład objętości płytek krwi w zakresie od 1.5 do 35 fL.

Liczba płytek krwi u ludzi zdrowych najczęściej wynosi 130-400 x 10^9/l, liczba płytek u osób starszych i kobiet w ciąży zmienia się.

U ludzi zdrowych średnia objętość płytek krwi MPV wykazuje odwrotną zależność od ich liczby (im większa liczba płytek krwi tym ich średnia objętość jest mniejsza). W stanach chorobowych istnieją odstępstwa od tej reguły, co znalazło zastosowanie w rozpoznaniu interpretacji zaburzeń wyników trombocytopoezy. Płytki krwi odgrywają ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi.

Obniżenie ilości płytek (trombocytopenia, małopłytkowość) może prowadzić do krwawień, jednak objawy skazy krwotocznej nie występują zwykle (przy prawidłowej czynności płytek), dopóki liczba płytek nie spadnie znacznie poniżej 100 tys. w mm3. Tak więc przypadkowe stwierdzenie ilości płytek w zakresie 100-150 tys. w mm3 nie wymaga na ogół interwencji diagnostycznej. Niezbędna jest jedynie okresowa kontrola liczby płytek krwi. Zwiększona liczba płytek może prowadzić zarówno do zakrzepów naczyniowych (zwłaszcza po krwotokach i zabiegach operacyjnych), jak i do krwawień ze względu na często niską jakość wytwarzanych płytek. Postępowanie zależne jest od liczby płytek i od przyczyny do niej prowadzącej.

Morfologia krwi obwodowej - kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie morfologii krwi należy wykonać przynajmniej raz w roku. Morfologia krwi jest ważnym badaniem profilaktycznym, umożliwia wczesne wykrycie wielu chorób, ma istotne znaczenie diagnostyczne i dużą wartość w monitorowaniu przebiegu leczenia.