Homocystynuria – co to za choroba i jakie daje objawy? Diagnostyka i leczenie

Homocystynuria to rzadka, dziedziczna choroba związana z nieprawidłowym metabolizmem jednego z aminokwasów – metioniny. Bez odpowiedniej terapii może prowadzić do zaburzeń widzenia, zmian kostnych, dolegliwości neurologicznych oraz groźnych powikłań zakrzepowo‑zatorowych. W artykule znajdziesz najważniejsze informacje o przebiegu homocystynurii, jej objawach, możliwościach diagnostyki i leczenia, które oferuje współczesna medycyna. 

Z tego artykułu dowiesz się, że:

• homocystynuria to najczęściej wrodzony niedobór enzymu odpowiedzialnego za przetwarzanie aminokwasu metioniny;
• choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny
• do typowych objawów należą: przemieszczenie soczewki w oku, charakterystyczna (marfanoidalna) budowa ciała, łamliwość kości oraz skłonność do zakrzepów;
• w diagnostyce wykonuje się badania poziomu homocysteiny, aminokwasów i witamin z grupy B, a potwierdzenie daje test genetyczny;
• leczenie obejmuje dietę ubogą w metioninę (w klasycznej postaci choroby), suplementację witaminami i betainą;
• szybkie rozpoznanie i regularna opieka medyczna pozwalają zmniejszyć ryzyko powikłań i poprawić jakość życia pacjentów.

Spis treści:

1. Czym jest homocystynuria?
2. Jak powstaje homocystynuria?
3. Objawy homocystynurii
   • Objawy u dzieci
   • Objawy u dorosłych
4. Diagnostyka homocystynurii – jakie badania wykonać?
5. Leczenie homocystynurii
6. Rokowanie i jakość życia

Czym jest homocystynuria?

Homocystynuria (w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodami E72.11, E72.1) to rzadka choroba dziedziczna, w której organizm ma problem z przetwarzaniem homocysteiny – związku powstającego w trakcie rozkładu aminokwasu metioniny.

W klasycznej postaci choroby, występującej u około 1 na 200 000–300 000 urodzeń, przyczyną jest niedobór enzymu CBS. Prowadzi to do gromadzenia się homocysteiny we krwi, co może uszkadzać różne narządy – oczy, układ nerwowy, kości i naczynia krwionośne. Istnieją także inne postacie choroby, wynikające z zaburzeń tzw. remetylacji homocysteiny, w których rolę odgrywa m.in. witamina B12 i kwas foliowy.

Homocystynuria dziedziczona jest autosomalnie recesywnie – dziecko musi odziedziczyć wadliwą kopię genu od obojga rodziców, którzy zazwyczaj są zdrowymi nosicielami. Taka wiedza jest szczególnie ważna podczas planowania kolejnych ciąż i w kontekście poradnictwa genetycznego.

Jak powstaje homocystynuria?

Homocysteina to substancja pośrednia w przemianach metioniny – aminokwasu obecnego w białku pokarmowym. W zdrowym organizmie homocysteina może zostać przekształcona na dwa sposoby:

• Transsulfuracja – enzym CBS z udziałem witaminy B6 przekształca ją w cysteinę.
• Remetylacja – homocysteina zamieniana jest z powrotem w metioninę przy udziale witaminy B12 i kwasu foliowego.

Jeśli któryś z tych procesów nie działa prawidłowo, homocysteina zaczyna się kumulować, co wpływa negatywnie na naczynia krwionośne, oczy, kości i układ nerwowy. Typ homocystynurii zależy od miejsca, w którym występuje zaburzenie, jak również wpływa na wybór leczenia.

>> Zobacz również: Fenyloketonuria – co to za choroba i jakie daje objawy? Przyczyny, diagnostyka, leczenie

Objawy homocystynurii

Objawy homocystynurii mogą być bardzo zróżnicowane. Część pacjentów rozwija je już w dzieciństwie, inni dowiadują się o chorobie dopiero w dorosłości. Schorzenie może wpływać na różne układy organizmu:

• Oczy: często dochodzi do przemieszczenia soczewki (ectopia lentis), które może powodować pogorszenie widzenia, światłowstręt czy „drganie” źrenicy. Występuje też krótkowzroczność, a czasem jaskra lub odwarstwienie siatkówki.
• Kości i sylwetka: osoby z homocystynurią mają często wysoki wzrost, długie kończyny i palce (marfanoidalna budowa), skrzywienia kręgosłupa, zniekształcenia klatki piersiowej oraz osteoporozę, co sprzyja złamaniom.
• Układ nerwowy: obserwuje się trudności w nauce, opóźnienie rozwoju, problemy z koncentracją, a niekiedy także padaczkę i zmiany nastroju.
• Układ krążenia: podwyższony poziom homocysteiny zwiększa ryzyko zakrzepicy – również u młodych, dotąd zdrowych osób.

>> Przeczytaj również: Choroba (zespół) syropu klonowego – objawy, diagnostyka, leczenie i dieta

Objawy u dzieci

U niemowląt objawy są zwykle niewidoczne. Z czasem mogą pojawić się: opóźnienie rozwoju, krótkowzroczność, cechy marfanoidalne czy przemieszczenie soczewki. W Polsce klasyczna postać homocystynurii objęta jest programem przesiewowym noworodków, co umożliwia wczesne wykrycie i leczenie. Łagodniejsze przypadki mogą jednak ujawnić się później – dlatego przy nietypowych objawach warto wykonać badania.

Objawy u dorosłych

Niektórzy pacjenci dowiadują się o chorobie dopiero po wystąpieniu powikłań – np. zakrzepicy, osteoporozy, czy nagłego pogorszenia wzroku. Ryzyko zakrzepów zwiększa m.in. odwodnienie, unieruchomienie, palenie papierosów czy stosowanie estrogenów – dlatego tak ważna jest świadomość zagrożeń i odpowiednie postępowanie.

Diagnostyka homocystynurii – jakie badania wykonać?

Klasyczną postać choroby często udaje się wykryć dzięki programowi przesiewowemu noworodków. U starszych dzieci i dorosłych diagnostyka obejmuje kilka etapów. Na początku oznacza się poziom homocysteiny we krwi – jej podwyższenie może sugerować zaburzenia metaboliczne. Kolejne badania to:

• profil aminokwasów – w tym metioniny (zbyt wysoka w klasycznej postaci, zbyt niska w remisjach),
• poziom witamin z grupy B – B6, B12, kwasu foliowego,
• inne markery metabolizmu B12 – pomocne w diagnostyce rzadkich typów choroby.

Pewność rozpoznania daje badanie genetyczne, które wykrywa mutacje np. w genie CBS.

Leczenie homocystynurii

Terapia skupia się na obniżeniu poziomu homocysteiny. Metody leczenia zależą od typu choroby i odpowiedzi pacjenta na terapię. Główne zastosowanie mają:

• witamina B6 – skuteczna u pacjentów wrażliwych na jej działanie,
• dieta niskometioninowa – z ograniczeniem białka i suplementacją cystyną,
• betaina – obniża poziom homocysteiny, szczególnie przy braku reakcji na B6,
• witaminy B12 i kwas foliowy – niezbędne przy zaburzeniach remetylacji.

Leczenie odbywa się w wyspecjalizowanych placówkach zajmujących się chorobami metabolicznymi. W opiece uczestniczy zespół interdyscyplinarny: lekarz prowadzący (np. pediatra lub internista z doświadczeniem w chorobach metabolicznych), dietetyk, okulista, neurolog, psycholog i rehabilitant.

Rokowanie i jakość życia

Rokowanie w homocystynurii zależy przede wszystkim od momentu rozpoznania i szybkości wdrożenia leczenia. Im wcześniej choroba zostanie wykryta – najlepiej jeszcze w okresie noworodkowym – tym większa szansa na uniknięcie powikłań i prawidłowy rozwój. Wczesna interwencja pozwala dzieciom z homocystynurią osiągać dobre wyniki w nauce, rozwijać się ruchowo i funkcjonować aktywnie w dorosłym życiu.

Jeśli choroba zostanie rozpoznana dopiero po wystąpieniu objawów lub powikłań – takich jak zakrzepica, osteoporoza czy uszkodzenia wzroku – leczenie może nie cofnąć już istniejących zmian. Mimo to, wdrożona terapia i regularna opieka pozwalają zahamować postęp choroby i poprawić jakość życia pacjenta.

Bibliografia

1. Sufin YAP. Homocystynuria klasyczna. Orphanet – karta choroby (PL).
2. Rosenson RS, Smith C, Bauer KA. Overview of homocysteine. UpToDate – temat przeglądowy.
3. Schiff M, Blom HJ. Homocystinuria and Hyperhomocysteinemia. W: Goldman‑Cecil Medicine, rozdz. 193.
4. Morris AAM, et al. Guidelines for the diagnosis and management of cystathionine β‑synthase deficiency (HCU/CBS). Journal of Inherited Metabolic Disease.
5. Huemer M, et al. Newborn screening for homocystinurias and methylation disorders. Journal of Inherited Metabolic Disease.