Ashwaganda to roślina lecznicza, szeroko stosowana w ajurwedzie. Od pewnego czasu cieszy się również dużą popularnością w świecie zachodnim – podczas oglądania reklam suplementów można odnieść wrażenie, że jest ona panaceum na wszystko. Co wiemy o ashwagandzie, jakie jest jej potwierdzone zastosowanie i dlaczego została wycofana w niektórych krajach Europy? Dowiedz się z artykułu.
Spis treści:
- Co to jest ashwagandha?
- Ashwagandha – działanie i właściwości
- Na co pomaga ashwagandha?
- Po jakim czasie widać efekty stosowania ashwagandhy?
- Ashwagandha – skutki boczne i przeciwwskazania
- FAQ. Ashwagandha – często zadawane pytania
- Podsumowanie informacji o ashwagandhdzie
Co to jest ashwaganda?
Ashwagandha, czyli witania ospała (łac. Withania somnifera), jest rośliną leczniczą stosowaną w medycynie ajurwedyjskiej. Jej łacińska nazwa gatunkowa – somnifera – oznacza „usypiający”, co nawiązuje do jej silnych właściwości antystresowych. Jej sanskrycka nazwa Ashwagandha (od „ashwa” – koń i „gandha” – zapach) odnosi się do charakterystycznego aromatu jej korzeni. Nazywana jest również indyjskim żeńszeniem, ze względu na podobieństwo jej działania farmakologicznego i tradycyjnego zastosowania do herbaty z żeń-szenia koreańskiego.
>>Przeczytaj więcej na temat adaptogenów: Adaptogeny – czym są i jak działają na organizm?
Ashwagandha to wiecznie zielony, delikatny, wieloletni krzew, który dorasta do 2 metrów wysokości i 1 metra szerokości. W medycynie wykorzystywane są różne części tej rośliny: liście, owoce, ale przede wszystkim korzenie. Analizy fitochemiczne wykazały, że ashwagandha zawiera ponad 12 alkaloidów, 40 witanolidów i kilka sitoindozydów. Kluczowe związki to witanolidy, w tym witaferyna A i witanolid D, uznawane za odpowiedzialne za większość jej właściwości farmakologicznych.
Ashwaganda – działanie i właściwości
Ashwaganda to adaptogen o szerokim spektrum potencjalnego działania. Wykazuje:
- działanie neuroprotekcyjne i psychoaktywne – ashwagandha chroni komórki nerwowe przed uszkodzeniami i może poprawiać pamięć, funkcje poznawcze oraz wytrzymałość psychiczną. Badania na modelach zwierzętach wykazały, że ekstrakt z ashwagandhy podnosi poziom dopaminy w mózgu i chroni neurony dopaminergiczne przed zniszczeniem;
- właściwości nasenne, przeciwlękowe i antystresowe – ekstrakt z ashwagandhy może redukować lęk i stres, poprawiać jakość snu, a także zwiększać czujność i pamięć, i jest to najlepiej udokumentowane działanie tej rośliny w badaniach klinicznych;
- działanie przeciwnowotworowe i apoptotyczne – w badaniach laboratoryjnych ekstrakty z ashwagandhy wykazywały działanie cytotoksyczne wobec różnych typów komórek nowotworowych, promując ich apoptozę (programowaną śmierć komórek);
- działanie przeciwzapalne – ashwagandha wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, redukując poziom markerów stanu zapalnego, takie jak TNF-α;
- działanie immunomodulujące – ekstrakty z rośliny mogą zwiększać liczbę białych krwinek i płytek krwi, a także stymulować masę śledziony i grasicy, co wskazuje na jej immunomodulacyjne działanie;
- działanie przeciwcukrzycowe – w badaniach na pacjentach sproszkowany korzeń ashwagandhy stabilizował stężenie glukozy we krwi;
- działanie kardioprotekcyjne – ashwagandha posiada właściwości ochronne na serce;
- działanie przeciwbakteryjne – ekstrakty z liści i korzeni wykazały działanie przeciwbakteryjne, a także przeciwdrobnoustrojowe i grzybostatyczne wobec różnych patogenów.
Warto jednak zaznaczyć, że wiele z działań ashwagandy nie zostało w sposób wiarygodny potwierdzonych w badaniach klinicznych u ludzi. Dostępne publikacje dotyczące skuteczności preparatów z witanii ospałej są liczne, ale często słabej jakości i nie pozwalają wyciągnąć jednoznacznych wniosków. Dotyczy to np. działania przeciwnowotworowego.
Na co pomaga ashwagandha?
Ashwaganda stosowana jest od tysięcy lat w medycynie ajurwedyjskiej w leczeniu różnych dolegliwości. Niektóre z zastosowań znalazły swoje miejsce również w świecie zachodnim.
Zastosowanie ashwagandy w medycynie tradycyjnej
Ashwaganda znajduje zastosowanie w tradycyjnej medycynie w Indiach, Pakistanie i Bangladeszu. Najczęściej używane części rośliny to korzenie i liście, chociaż stosuje się także owoce, nasiona i łodygi. Preparaty są podawane doustnie w postaci proszku, naparów, past, odwarów lub mieszanek z mlekiem, miodem, cukrem lub masłem. Ashwagandha jest również stosowana miejscowo w postaci pasty do leczenia obrzęków i problemów skórnych.
Najczęstsze zastosowania ashwagandhy:
- Problemy z płodnością i funkcjami seksualnymi: ashwagandha jest często używana jako afrodyzjak, w celu zwiększenia liczby plemników, a także w leczeniu niepłodności męskiej i kobiecej oraz impotencji (dowiedz się więcej na temat niepłodności: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę).
- Wzmocnienie organizmu i poprawa witalności: jest to popularny środek tonizujący, stosowany w przypadku osłabienia fizycznego i psychicznego, wyczerpania, braku witalności oraz w celu poprawy siły i wytrzymałości.
- Problemy z układem nerwowym: roślina jest używana w leczeniu bezsenności, stanów lękowych, stresu oraz jako środek uspokajający i poprawiający pamięć.
- Dolegliwości bólowe i zapalne: ashwagandha jest powszechnie stosowana w łagodzeniu reumatyzmu, zapalenia stawów, bólu stawów oraz obrzęków.
- Problemy z układem oddechowym: wykorzystuje się ją w leczeniu astmy, kaszlu, zapalenia oskrzeli oraz gruźlicy.
Poza tym roślina jest używana w leczeniu owrzodzeń, ropni, czyraków, liszaja obrączkowego, a także w ranach, oparzeniach i po ukąszeniu węża. Stosowana jest w cukrzycy, problemach z sercem, gorączce i problemach trawiennych (niestrawność, bóle brzucha), zaburzeniach miesiączkowania.
| Ciekawostka: Withania somnifera została wymieniona jako oficjalny lek w Indyjskiej Farmakopei-1985. |
Ashwaganda – badania kliniczne
Niektóre z właściwości ashwagandy znajdują potwierdzenie w badaniach klinicznych. Należą do nich:
- obniżanie poziomu stresu: ekstrakt z ashwagandhy pomaga obniżyć poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu, co przekłada się na lepszą koncentrację, powala obniżyć napięcie i poprawia zdrowie psychiczne. W tym celu stosowano 300 mg standaryzowanego ekstraktu z korzenia ashwagandhy (1,5% witanolidów) dwa razy dziennie przez 60 dni;
- działanie nasenne: ashawaganda może poprawiać jakość snu;
- redukcja zmęczenia, zwiększanie poziomu energii: zastosowanie 2 g esktraktu co 8 godzin u pacjentek z rakiem piersi w czasie chemioterapii poprawiało jakość ich życia, zwiększało poziom energii. W innym z badań podawano 240 mg ashwagandy 1 raz dziennie mężczyznom z nadwagą – po 8 tygodniach kuracji zaobserwowano wzrost testosteronu, co wpłynęło na poprawę samopoczucia oraz libido.
Inne postulowane właściwości lecznicze ashwagandhy, które – pomimo testowania – wymagają dalszych badań klinicznych, to:
- działanie na funkcje poznawcze – badania przeprowadzone na zdrowych ochotnikach wykazują poprawę zdolności poznawczych i psychomotorycznych;
- zwiększenie wydolności i regeneracji organizmu po wysiłku fizycznym;
- wspomaganie płodności i funkcji seksualnych u mężczyzn – w badaniach na niepłodnych mężczyznach stosowanie ashwagandhy zwiększyło stężenie i ruchliwość plemników;
- wpływ na układ krążenia – w połączeniu z monikaliną K ashwagandha może wspierać leczenie choroby wieńcowej oraz przyczynia się do obniżenia ciśnienia krwi i poprawy profilu lipidowego.
Po jakim czasie widać efekty stosowania ashwagandhy?
W badaniach klinicznych efekty obserwowano po różnych okresach stosowania, np. znacząca poprawa w redukcji stresu była widoczna po 60 dniach. Poprawa jakości nasienia u niepłodnych mężczyzn również była zauważalna po leczeniu.
Ashwagandha – skutki uboczne i przeciwwskazania
Ashwaganda to stosunkowo bezpieczny adaptogen, jednak wywiera działanie biologiczne, dlatego może mieć swoje skutki uboczne, m.in. opisane w literaturze medycznej uszkodzenie wątroby. Oczywiście jest to bardzo rzadkie zdarzenie, a osoby przyjmujące najczęściej skarżą się na zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Uważa się, że stosowanie ashwagandy krócej niż 3 miesiące jest bezpieczne. Zgodnie z rekomendacjami w Polsce, dawka aswhagandy nie powinna przekraczać 3 g sproszkowanego korzenia dziennie, co przekłada się na 10 mg witanolidów jako maksymalną zalecaną porcję dzienną w suplemencie.
Ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa, stosowanie ashwagandhy jest przeciwwskazane u dzieci, kobiet w ciąży i w trakcie laktacji.
Dlaczego wycofano ashwagandhę w niektórych krajach Europy?
O zakazie sprzedaży ashwagandy zdecydowała m.in. Dania na podstawie raportu, który wskazywał na potencjalne negatywne skutki dla hormonów płciowych, reprodukcji, metabolizmu, układu odpornościowego i ośrodkowego układu nerwowego.
W literaturze można jednakże znaleźć artykuły kwestionujące ten raport, wskazujące na jego niespójności i powoływanie się wyłącznie na niekorzystne badania. W Polsce oraz wielu innych krajach ashwagandha jest nadal dozwolona jako suplement diety, choć z pewnymi ograniczeniami, takimi jak maksymalna zawartość witanolidów.
FAQ. Ashwagandha – często zadawane pytania
Ashwaganda może pośrednio pomagać w redukcji masy ciała, m.in. dzięki redukcji stresu i obniżaniu poziomu kortyzolu. W literaturze można spotkać badania informujące, iż ashwagandha może zwiększać utratę tkanki tłuszczowej w porównaniu z placebo. Jest to jednak bardzo obiecująca właściwość, która wymaga dalszych, dobrze zaplanowanych badań z randomizacją w celu jej potwierdzenia.
W redukcji tkanki tłuszczowej ashwagandha może być pomocna dzięki zmniejszaniu poziomu stresu. Informacje o tym, iż pomaga w utracie tkanki tłuszczowej wymagają badań klinicznych.
W badaniach klinicznych ekstrakt był przyjmowany w różnych dawkach i schematach, np. „dwa razy dziennie” lub „co 8 godzin”. Zależy to od celu przyjmowania adaptogenu – redukcja stresu, problemy ze snem, oraz innych okoliczności, np. przyjmowanie leków.
Łacińska nazwa ashwagandhy, somnifera, oznacza „usypiający” lub „uspokajający”. Badania potwierdzają właściwości uspokajające i antystresowe tego adaptogeny, co może łagodzić bezsenność.
W badaniach klinicznych efekty obserwowano po różnych okresach stosowania. Znacząca poprawa w redukcji stresu była widoczna po 60 dniach.
Nie należy jej łączyć z lekami o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwpadaczkowym. Ponadto, może wchodzić w interakcje z lekami oddziałującymi na ośrodkowy układ nerwowy.
Tak, można przyjmować ashwagandhę z magnezem.
Nie ma badań bezpośrednich interakcji obydwu roślin. Wydaje się, iż zależy to od indywidualnych predyspozycji. Niektóre osoby mogą odczuwać wzmożone pobudzenie lub rozdrażnienie, jeśli połączą kawę i ashwagandhę.
Podsumowanie informacji o ashwagandhdzie
- Ashwagandha to roślina o szerokim zastosowaniu na Wschodzie, stosowana w bardzo wielu dolegliwościach od tysięcy lat. Jej korzeń bogaty jest w różnorodne substancje bioaktywne, takie jak witanolidy i witaferyna A.
- Nie wszystkie właściwości ashwagandhy znalazły do tej pory potwierdzenie w badaniach klinicznych, na Zachodzie. Badania potwierdzają, iż może być pomocna w redukcji stresu poprzez obniżanie poziomu kortyzolu. Dzięki temu może pośrednio wpływać na jakość snu, funkcje psychiczne, koncentrację.
- Przyglądając się ashwagandzie i oceniając jej przydatność, warto pamiętać o różnicach w stosowaniu wielu specyfików. Ajurweda to bardziej profilaktyka niż leczenie. Medycyna konwencjonalna skupia się na leczeniu konkretnych chorób i objawów.
- Zanim sięgniemy po ashwagandhę w naszym świecie, bądźmy świadomi, że sam adaptogen nam nie pomoże. Powinien być wspomagany przez zmiany w stylu życia – dieta, aktywność fizyczna, leczenie chorób podstawowych – a wtedy jest dużo większe prawdopodobieństwo, iż odczujemy działanie ashwagandhy.
Piśmiennictwo
- Paul S, Chakraborty S, Anand U, Dey S, Nandy S, Ghorai M, Saha SC, Patil MT, Kandimalla R, Proćków J, Dey A. Withania somnifera (L.) Dunal (Ashwagandha): A comprehensive review on ethnopharmacology, pharmacotherapeutics, biomedicinal and toxicological aspects. Biomed Pharmacother. 2021 Nov;143:112175. doi: 10.1016/j.biopha.2021.112175. Epub 2021 Sep 27. PMID: 34649336.
- Połumackanycz M., Forencewicz A., Wesołowski M. i wsp.: Ashwagandha (Withania somnifera L.) – the plant with proven health-promoting properties. Farmacja polska 2020; (76): 442–447. 10.32383/farmpol/127824.
- Björnsson H.K., Björnsson E.S., Avula B. i wsp.: Ashwagandha-induced liver injury: A case series from Iceland and the US Drug-Induced Liver Injury Network. Liver Int. 2020; 40: 825–829.
- Patwardhan B, Chaturvedi S, Tillu G, Deshpande S, Hegde BM. Danish ban on Ashwagandha: Truth, evidence, ethics, and regulations. J Ayurveda Integr Med. 2024 Jul-Aug;15(4):101028. doi: 10.1016/j.jaim.2024.101028. Epub 2024 Jul 4. PMID: 38969606; PMCID: PMC11403136.
- UCHWAŁA NR 7/2020 ZESPOŁU DO SPRAW SUPLEMENTÓW DIETY z dnia 7 lutego 2020 r. w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej stosowania Withania somnifera (L.) Dunal jako składnika suplementów diety
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/podwyzszony-poziom-kortyzolu-objawy-przyczyny-diagnostyka-mozliwosci-obnizenia/#Zio%C5%82a-i-adaptogeny
- Wiciński M, Fajkiel-Madajczyk A, Kurant Z, Kurant D, Gryczka K, Falkowski M, Wiśniewska M, Słupski M, Ohla J, Zabrzyński J. Can Ashwagandha Benefit the Endocrine System?-A Review. Int J Mol Sci. 2023 Nov 20;24(22):16513. doi: 10.3390/ijms242216513. PMID: 38003702; PMCID: PMC10671406.
