Liczba osób cierpiących na bezsenność wyraźnie wzrasta w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Długotrwałe zaburzenia snu niosą za sobą poważne skutki zdrowotne, dlatego nigdy nie należy ich bagatelizować. Dowiedz się, czym jest bezsenność, jakie są jej przyczyny i na czym polega leczenie.
Spis treści:
- Czym jest bezsenność?
- Bezsenność – przyczyny dolegliwości
- Bezsenność – objawy
- W jaki sposób diagnozuje się bezsenność?
- Bezsenność – leczenie
- Bezsenność – skutki i konsekwencje zaburzeń snu
- Przyczyny, objawy i skutki bezsenności – podsumowanie
Czym jest bezsenność?
Bezsenność definiuje się jako zbyt krótki sen w stosunku do potrzeb organizmu. Zalicza się do niej każdą nieprawidłowość, która zakłóca ilość lub jakość nocnego wypoczynku. Najczęściej są to:
- trudności z zaśnięciem,
- zbyt wczesne budzenie się,
- wybudzanie się w nocy,
- brak uczucia regeneracji po przebudzeniu.
Dostępne dane wskazują, że na bezsenność okresowo cierpi nawet 33-50% dorosłej populacji. Zaburzenia snu powodują znaczny dyskomfort oraz przyczyniają się do pogorszenia jakości życia, złego samopoczucia fizycznego i psychicznego oraz utrudniają aktywność zawodową i społeczną.
To może Cię zainteresować: Zespół przewlekłego zmęczenia – gdy odpoczynek nie pomaga
Rodzaje bezsenności
Wyróżnia się różne rodzaje bezsenności. Podział zaburzeń snu ze względu na czas trwania obejmuje:
- bezsenność przygodną – objawy utrzymują się do kilku dni,
- bezsenność krótkotrwałą – objawy utrzymują się do 4 tygodni,
- bezsenność przewlekłą – trwającą powyżej miesiąca.
Inna klasyfikacja dzieli bezsenności ze względu na przyczynę. Wyróżnia się:
- bezsenność pierwotną – jest odrębną jednostką chorobową i nie ma związku z innymi chorobami lub zaburzeniami,
- bezsenność wtórną – jest objawem innej choroby somatycznej lub psychicznej oraz przyjmowanych leków albo substancji psychoaktywnych.
Niektóre klasyfikacje wyodrębniają także bezsenność idiopatyczną, która pojawia się bez żadnej uchwytnej przyczyny.
Bezsenność – przyczyny dolegliwości
Przyczyny zaburzeń snu mogą być różne oraz dotyczyć wielu aspektów zdrowotnych i życiowych. Bezsenność pierwotna bardzo często jest spowodowana błędnymi nawykami oraz nieprzestrzeganiem higieny snu. Czynniki predysponujące do problemów z nocnym wypoczynkiem to m.in.:
- nieodpowiednie warunki snu (np. hałas, światło),
- pobudzające aktywności w godzinach wieczornych (np. intensywny wysiłek fizyczny),
- drzemki w ciągu dnia,
- nieregularne godziny budzenia się i kładzenia spać,
- nadużywanie napojów zawierających kofeinę,
- nadużywanie alkoholu lub nikotyny.
Istotną rolę w zaburzeniach snu odgrywa stres. Stymuluje on wydzielanie kortyzolu. Jego nadmiar wpływa na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, co może skutkować trudnościami z zasypianiem lub częstym wybudzaniem się w nocy.
Natomiast przyczyny bezsenności wtórnej można upatrywać m.in. w:
- zaburzeniach psychicznych (głównie depresji i zaburzeniach lękowych),
- uzależnieniach,
- chorobach układu krążenia,
- chorobach i uszkodzeniach układu nerwowego,
- przewlekłych zespołach bólowych,
- zaburzeniach hormonalnych,
- niewydolności nerek lub wątroby,
- zaburzeniach układu moczowego.
Bezsenność wtórna może być spowodowana przyjmowaniem niektórych leków oraz substancji psychoaktywnych.
Niedobór jakiej witaminy powoduje bezsenność?
Przyczyny bezsenności można upatrywać także w niedoborach niektórych witamin. Jedną z ważniejszych jest witamina D, która bierze udział w syntezie melatoniny – hormonu regulującego rytm dobowy [7].
Bezsenność – objawy
Wbrew powszechnemu przekonaniu bezsenność nie oznacza wyłącznie trudności w zasypianiu. Zaburzenie może objawiać się na różne sposoby. Ich wspólnym skutkiem są: poczucie braku wypoczynku, dyskomfort, zakłócenie codziennej aktywności.
Możliwe objawy bezsenności to:
- wydłużony czas od położenia się do łóżka do zaśnięcia,
- zła jakość snu,
- skrócenie czasu pozostawania we śnie,
- częste wybudzanie się w nocy,
- problemy z utrzymaniem snu.
Osoba cierpiąca na bezsenność w trakcie dnia doświadcza problemów z koncentracją, pogorszenia pamięci, nadmiernej senności. Może być rozdrażniona i mieć obniżony nastrój.
Sprawdź też: Serotonina i jej rola w organizmie
W jaki sposób diagnozuje się bezsenność?
Rozpoznanie bezsenności stawia lekarz na podstawie szczegółowego wywiadu medycznego, zgłaszanych objawów oraz oceny ogólnego stanu zdrowia. Przydatnym narzędziem diagnostycznym jest dzienniczek snu, w którym odnotowuje się m.in. godzinę położenia się spać, czas snu, czas spędzony w łóżku, godzinę obudzenia się. Niezbędna jest także konsultacja psychiatryczna w celu wykluczenia zaburzeń psychicznych jako przyczyny bezsenności.
Badania krwi w diagnostyce zaburzeń snu i bezsenności
W diagnostyce bezsenności bardzo ważną rolę odgrywają badania laboratoryjne. Testy pozwalają na ocenę ogólnego stanu zdrowia oraz potwierdzenie lub wykluczenie m.in. niedoborów witamin i minerałów, nieprawidłowej pracy tarczycy, zbyt wysokiego poziomu kortyzolu, zaburzeń ze strony nerek i wątroby. Osoby doświadczające problemów ze snem mogą skorzystać z następujących pakietów badań:
- pakiet stres zawierający 12 badań,
- kortyzol (profil dzienny w ślinie).
Bezsenność – leczenie
Leczenie bezsenności opiera się na metodach niefarmakologicznych i farmakologicznych. Do pierwszej grupy zalicza się m.in.:
- terapię poznawczo-behawioralną (celem jest utrwalenie nawyków, zmiana zachowania i nauczenie się technik relaksacyjnych zmniejszających poziom kortyzolu),
- przestrzeganie zasad higieny snu,
- psychoedukację dotyczącą snu i jego roli.
W farmakologicznym leczeniu bezsenności zastosowanie mają m.in. benzodiazepiny, leki przeciwdepresyjne, leki przeciwpsychotyczne, melatonina [8]. O konieczności włączenia ich do terapii i rodzaju substancji zawsze decyduje lekarz.
Bezsenność – skutki i konsekwencje zaburzeń snu
Skutki nieleczonej i długotrwałej bezsenności to m.in.[2]:
- zaburzenia funkcji poznawczych,
- zwiększone ryzyko wypadków w pracy i komunikacyjnych,
- wzrost ryzyka depresji,
- skłonność do zachowań agresywnych,
- skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych,
- osłabienie odporności,
- zwiększone ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.
Osoby doświadczające bezsenności są częściej hospitalizowane i nieobecne w pracy [2].
Przeczytaj również: Ciągłe zmęczenie – problem XXI wieku. Czy to może być objaw choroby?
Przyczyny, objawy i skutki bezsenności – podsumowanie
Bezsenność to trudności z zasypianiem, skrócenie czasu snu i niezadowalająca jakość nocnego odpoczynku. Może być spowodowana stresem, nieprzestrzeganiem higieny snu, a także chorobami somatycznymi lub psychicznymi. Ustalenie przyczyny jest bardzo ważne dla powodzenia leczenia. W terapii bezsenności stosuje się m.in. psychoterapię, zmianę nawyków, techniki relaksacyjne oraz farmakoterapię. Nieleczone zaburzenia snu mają poważne skutki zdrowotne. Prowadzą m.in. do depresji i chorób serca oraz zwiększają ryzyko wypadków.
Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki
Bibliografia
- M. Siemiński, Ł. Skorupa, K. Wiśniewska-Skorupa, Diagnostyka i terapia bezsenności w praktyce ogólnolekarskiej, Varia Medica 2019, tom 3, nr 2, 109-115
- S. Awgul i in, Farmakologiczne leczenie bezsenności – obecnie dostępne terapie oraz nowe kierunki badań, Farmacja Współczesna 2018, 11, 207-2014
- D. Mirowska-Guzel, Leczenie bezsenności, Medycyna po Dyplomie https://podyplomie.pl/medycyna/10611,leczenie-bezsennosci (dostęp 29.03.2024)
- M. Skalski, Bezsenność – patogeneza i leczenie, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2014, tom 63, nr 2, 233-243
- J. Heitzman, Postępowanie w przypadku bezsenności i zaburzeń snu, Lekarz POZ 3/2021, 205-215
- N. Musiała, I.Hołyńska-Iwan, D. Olszewska-Słonina, Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, Diagnostyka Laboratoryjna 2018, 54(1), 29-36
- F. Prono, The Role of Vitamin D in Sleep Disorders of Children and Adolescents: A Systematic Review https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8835880/ (dostęp 29.03.2024)
- M. Siemiński, Bezsenność – rozpoznanie i leczenie, Lekarz POZ 1/2023, 25-30
