Artykuł został zaktualizowany 03.07.2025 r.
Bostonka, czyli choroba dłoni, stóp i ust (HFMD), rzadko występuje u dorosłych. Dzieje się tak, ponieważ organizm człowieka dorosłego dysponuje tzw. pamięcią immunologiczną, czyli wzmocnionym systemem odpornościowym i przeciwciałami, pochodzącymi z kontaktów z powszechnie występującymi wirusami. Dzięki temu jest chroniony przed bostonką.
Jednak w ostatnich latach zauważono wzrost liczby przypadków HFMD u dorosłych, często z nietypowymi objawami, co sprawia, że diagnoza tej choroby w tej grupie wiekowej jest dość kłopotliwa. Dowiedz się, jakie są objawy bostonki, jak się ją rozpoznaje i jak przebiega jej leczenie.
Spis treści:
- Co to jest bostonka?
- Przyczyny bostonki
- Objawy bostonki u dorosłych. Jakie są fazy bostonki?
- Choroba bostońska – możliwe powikłania
- Rozpoznanie bostonki
- Leczenie bostonki
- Bostonka u dorosłych i dzieci – często zadawane pytania
- Kiedy bostonka zaraża? Jak długo zaraża bostonka?
- Ile razy można zachorować na bostonkę?
- Czy dorosły może zarazić się bostonką od dziecka?
- Czy z bostonką trzeba iść do lekarza?
- Czym smarować krosty bostonki?
- Czy bostonka swędzi?
- Jak odróżnić bostonkę od szkarlatyny?
- Z czym można pomylić bostonkę?
- Czy z bostonką można chodzić do pracy? Czy z bostonką można iść na dwór?
- Jak długo trwa bostonka u dorosłych?
- Czy po bostonce schodzą paznokcie?
- Bostonka: podsumowanie
Co to jest bostonka?
Bostonka (choroba bostońska) to wysoce zaraźliwa choroba, której nazwa pochodzi od amerykańskiego miasta Boston, w którym rozpoczęła się epidemia. Jest też nazywana chorobą dłoni, stóp i ust (ang. Hand, Foot and Mouth Syndrome – HFMS) z powodu charakterystycznego występowania symptomów.
W klasyfikacji ICD-10 bostonka znajduje się w rozdziale B08: Inne zakażenia wirusowe charakteryzujące się uszkodzeniem skóry i błon śluzowych i ma kod B08.4 – Enterowirusowe pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej z wypryskiem.
>> Przeczytaj: Wyprysk potnicowy (potnica): objawy, przyczyny i leczenie
Przyczyny bostonki
Bostonka jest wysoce zaraźliwą chorobą zakaźną, wywoływaną przez ludzkie enterowirusy z rodziny Picornaviridae, wśród których najczęściej są izolowane:
- wirusy Coxsackie A16, A6, B2
- Enterowirus 71.
Czasem izolowane są również serotypy Coxackie A10, B5-B6.
Według literatury, CA A6 jest najczęstszym serotypem u dorosłych. Po raz pierwszy zidentyfikowany w Finlandii w 2008 roku, CV A6 jest związany ze zmianami wokół ust, na dłoniach oraz wysypkami na brzuchu i plecach.
W klimacie umiarkowanym choroba zazwyczaj pojawia się wiosną, latem lub wczesną jesienią; szczyt zachorowań przypada w okresie późnego lata. Okres wylęgania bostonki (okres inkubacji) wynosi od trzech do sześciu dni. Po przedostaniu się do organizmu, wirusy zakażają komórki nabłonkowe błony śluzowej jamy ustnej lub jelita krętego, a następnie wnikają i replikują się w podśluzówkowej tkance chłonnej (migdałki i kępki Peyera). Stąd przechodzą do okolicznych węzłów chłonnych, wywołując wiremię (rozprzestrzeniając się z krwią po całym organizmie) oraz nadal mnożąc się w układzie siateczkowo-śródbłonkowym.
| Pamiętaj: Eliminacja wirusa drogą oddechową może trwać ok. trzy tygodnie, a drogą pokarmową – osiem tygodni. |
>> Sprawdź: Grypa u dzieci
Jak można się zarazić bostonką?
Patogeny wywołujące chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej są wysoce zakaźne, można się nawet spotkać z określeniem, że choroba rozprzestrzenia się „jak pożar”. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z wydzielinami jak i wydalinami chorej osoby (drogą kropelkową jak i fekalno-oralną), czyli m.in.:
- podczas kaszlu i kichania, przez pocałunki, ale także podczas bliskiego kontaktu „twarzą w twarz”;
- przez kontakt z przedmiotami, na których może znajdować się wydzielina z nosa lub ślina osoby chorej – zabawki, klamki, blaty, naczynia – dlatego bostonka określana jest również chorobą brudnych rąk;
- kontakt z kałem osoby chorej – podczas wizyty w toalecie, zabiegów higienicznych u dzieci po wypróżnieniu i niedokładne umycie rąk;
- kontakt z wodą zanieczyszczoną wirusem – gdyż wirusy wydalane z kałem i wydzielinami ze względu na wysoką odporność na środki chemiczne są w stanie przetrwać dłuższy czas w ściekach i w wodzie.
>> To może Cię zainteresować: Czyste piaskownice – zadbajmy o bezpieczeństwo dzieci
Objawy bostonki u dorosłych. Jakie są fazy bostonki?
Bostonka jest chorobą małych dzieci, które często wykazują wyraźne objawy. Osoby dorosłe natomiast doświadczają łagodniejszych objawów, mogą ich też nie mieć wcale. Z drugiej strony na bostonkę chorują również dorosłe osoby, o osłabionym układzie odpornościowym. U nich z kolei jej przebieg może być poważniejszy i może prowadzić do poważniejszych powikłań.
Bostonka (choroba bostońska) trwa zwykle ok. 10 dni. Pierwsze 3 dni to okres wylęgania choroby i namnażania wiremii w organizmie, podczas którego nie występują żadne objawy. W przebiegu samej infekcji można wyróżnić:
- fazę prodromalną,
- fazę właściwą – wysypkową.
>> Przeczytaj: Plamica Schönleina-Henocha – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Bostonka – pierwsze objawy. Jak wygląda początek bostonki?
Początek bostonki trwa 2-3 dni, jest to okres występowania pierwszych objawów. Są to symptomy niecharakterystyczne i należą do nich:
- wysoka gorączka,
- osłabienie,
- złe samopoczucie,
- dreszcze,
- bóle głowy,
- bóle mięśni,
- może pojawić się ból gardła.
Objawami bostonki u dorosłych mogą być również bóle brzucha, wymioty, biegunka.
Bostonka – wysypka
Faza wysypkowa zaczyna się wraz z momentem pojawienia się wykwitów pęcherzykowych i plamisto-grudkowych na skórze i śluzówce jamy ustnej.
Charakterystyczna dla bostonki jest wysypka bardzo przypominająca ospę wietrzną, jednak w odróżnieniu od ospy wysypka pojawia się jedynie na wewnętrznej i zewnętrznej stronie dłoni i stóp oraz na śluzówce jamy ustnej – migdałkach i tylnej ścianie podniebienia.
Wysypka na błonie śluzowej jamy ustnej początkowo ma postać pęcherzyków, które pękają i przekształcają się w owrzodzenia i nadżerki. Zmiany są bolesne, powodują dyskomfort przy przełykaniu, współwystępuje przy tym stan zapalny i zaczerwienienie gardła. Z tego powodu pacjent może mieć problemy z przełykaniem. Objawy bostonki w jamie ustnej nie zawsze występują u osób dorosłych, co może utrudniać rozpoznanie choroby.
Występujące na skórze dłoni oraz stóp pęcherzyki pękają i wydzielają płyn surowiczy, co znacznie wzmaga świąd skóry, szczególnie uporczywy we wrażliwych okolicach między palcami. Pękające pęcherzyki powodują postawanie strupów i krostek.
Wysypka grudkowo-pęcherzykowa na skórze w HFMD pojawia się po zmianach w jamie ustnej i obejmuje:
- dłonie (grzbiety palców, przestrzeń międzypalcową, powierzchnie dłoni),
- stopy (górne części palców, boczne krawędzie stóp, podeszwy i pięty).
Wysypka może rozprzestrzeniać się na ramiona, nogi, pośladki, narządy płciowe, brzuch i plecy pacjenta.
>> Zobacz: 40 stopni gorączki u dziecka – co robić?
Choroba bostońska – możliwe powikłania
Powikłania bostonki zdarzają się rzadko. Mogą to być m.in. infekcje bakteryjne skóry na skutek rozdrapywania wysypki i nieprzestrzegania higieny.
Poważniejsze powikłania mogą się pojawić u osób z osłabioną odpornością – starszych, chorych na nowotwory. U zdrowych dorosłych choroba przebiega bez powikłań.
Do rzadkich następstw zalicza się wirusowe zapalenie opon mózgowych czy zapalenie mięśnia sercowego.
Bostonka – paznokcie
Jednym z powikłań bostonki może być tymczasowa utrata paznokci. Występuje głównie u dzieci, ale zdarza się również u dorosłych.
Onycholiza polega na zaburzeniach wzrostu płytki paznokciowej i jej odchodzeniem na bliższym końcu paznokcia. Występują również tzw. linie Beau, czyli poprzeczne bruzdy na płytce paznokcia.
Rozpoznanie bostonki
Rozpoznanie bostonki odbywa się na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych. W wątpliwych przypadkach można wykonać badania laboratoryjne:
- przeciwciała przeciwko wirusom Coxackie w klasie IgA lub przeciwciała przeciwko wirusom Coxackie w klasie IgM – wykrywane w początkowych fazach choroby, świadczą o ostrej fazie infekcji. Przeciwciała IgA i IgM występują równolegle, IgM pojawiają się od 1 do 3 dni po wystąpieniu objawów i są wykrywalne przez 2-3 miesiące;
- przeciwciała przeciwko wirusom Coxackie w klasie IgG – pojawiają się 7 do 10 dni po zakażeniu i pozostają na całe życie, będąc miernikiem trwałej odporności dla danego typu Coxsackie;
- przeciwciała przeciwko wirusom Coxackie, metoda neutralizacji – badanie wykonywane na hodowli komórkowej, wykrywające i określające miano przeciwciał neutralizujących, znoszących zakaźność dla trzech typów Coxsackie – typ B2, B3 i B4. Przeciwciała neutralizujące są typowo swoiste dla każdego typu i są miernikiem nabytej trwałej odporności.
W przypadku powikłań w postaci zapalenia opon mózgowych wykonuje się badanie na obecność p/c przeciw wirusom Coxsackie IgM w PMR, które pozwoli wykluczyć lub potwierdzić związek przechorowanej bostonki z bieżącymi powikłaniami i niezwłocznie wdrożyć odpowiednie leczenie.
W przypadku przewlekłych chorób ośrodkowego układu nerwowego mających swój początek dłuższy czas temu, badanie na obecność p/c przeciw wirusom Coxackie IgG w PMR pozwoli dociec, czy przyczyną choroby mogła być przebyta infekcja wirusami Coxackie, która mogła być bardzo łagodna lub bezobjawowa.
Leczenie bostonki
Leczenie choroby bostońskiej ma charakter objawowy, nie ma specyficznego leczenia. Większość objawów HFMD zazwyczaj ustępuje samoistnie po 7-10 dniach, zmiany skórne i na śluzówkach mogą się utrzymywać kilka tygodni.
W łagodzeniu objawów pomocne są leki:
- leki przeciwgorączkowe i/lub przeciwbólowe, np. paracetamol i ibuprofen;
- leki przeciwświądowe, zawierające lidokainę, bądź leki antyhistaminowe.
Nadżerki i owrzodzenia na skórze można smarować środkami antyseptycznymi, np. chloreksydyną, oktenidyną, powidon jodowany (Betadine), wodny roztwór pyoctaniny.
Pacjent powinien zachowywać należytą higienę osobistą, ważne jest zwłaszcza częste mycie rąk.
Bostonka u dorosłych i dzieci – często zadawane pytania
Kiedy bostonka zaraża? Jak długo zaraża bostonka?
Pacjent zdiagnozowany z HFMD jest potencjalnie zaraźliwy tak długo, jak występują zmiany skórne i na śluzówkach jamy ustnej.
Ile razy można zachorować na bostonkę?
Bostonka może być wywołana przez różne typy wirusów Coxsackie, dlatego jej przechorowanie nie gwarantuje ochrony przed powtórnym zachorowaniem, które może być wywołany przez inny typ wirusa. Zakażenie spowodowane jednym typem wirusa prowadzi do wytworzenia odporności specyficznej tylko dla konkretnego typu Coxsackie. Dlatego bostonkę można przechodzić kilka razy.
Czy dorosły może zarazić się bostonką od dziecka?
Tak. Dorośli najczęściej zarażają się bostonką od swoich dzieci.
Czy z bostonką trzeba iść do lekarza?
Pomimo faktu, iż nie ma specyficznego leczenia bostonki, należy skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli pacjent ma zaburzenia odporności i/lub poważne choroby współistniejące.
>> Zobacz: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?
Czym smarować krosty bostonki?
Odkażanie owrzodzeń i nadżerek można prowadzić za pomocą środków antyseptycznych, np. chloreksydyny, oktenidyny, powidonu jodowanego (Betadine), wodnego roztworu pyoctaniny.
Czy bostonka swędzi?
Świąd nie jest regułą w bostonce, może jednak występować. U niektórych pacjentów może być bardzo dokuczliwy.
Jak odróżnić bostonkę od szkarlatyny?
Szkarlatyna jest chorobą bakteryjną, w której wysypka rozsiewa się po całym ciele, najwyraźniejsza jest w zgięciach i miejscach ucieplonych. Zmiany w szkarlatynie mają charakter plamisto-grudkowy, gardło jest zaczerwienione z białym nalotem na migdałkach.
Bostonka to choroba wirusowa, z wysypką zlokalizowaną głównie na dłoniach, stopach i w jamie ustnej. Zmiany zarówno na skórze, jak i w jamie ustnej mają charakter pękających pęcherzyków.
Z czym można pomylić bostonkę?
Bostonka bywa mylona z alergią, z wypryskiem potnicowym, wiatrówką, rumieniem wielopostaciowym wysiękowym. Jeśli zmiany są umiejscowione wyłącznie w jamie ustnej, należy je różnicować z opryszczką, aftami, kandydozą jamy ustnej, zakażeniem paciorkowcowym. Nietypowy przebieg bostonki u dorosłych może skłaniać do podejrzenia półpaśca, ospy wietrznej lub kiły.
Czy z bostonką można chodzić do pracy? Czy z bostonką można iść na dwór?
Nie, z bostonką zdecydowanie należy pozostawać w domu. Choroba jest wysoce zaraźliwa, dlatego ważne jest, aby chronić przez zachorowaniem inne osoby, zwłaszcza seniorów, osoby z osłabioną odpornością oraz kobiety w ciąży.
>> Sprawdź: Bostonka w ciąży
Jak długo trwa bostonka u dorosłych?
Choroba i aktywne objawy – gorączka, ból gardła – trwają ok. tydzień, chociaż niektóre symptomy mogą utrzymywać się dłużej. Zmiany na dłoniach mogą utrzymywać się przez dwa tygodnie, zmiany w gardle i na stopach nawet kilka tygodni.
Czy po bostonce schodzą paznokcie?
Tymczasowa utrata paznokci może być rzadkim powikłaniem po bostonce.
Bostonka: podsumowanie
- Bostonka to wysoce zaraźliwa choroba, wywoływana przez wirusy Coxackie.
- Przebieg bostonki jest dwuetapowy. Po etapie niespecyficznych objawów początkowych, występuje etap z wysypką.
- Bostonka jest chorobą z tendencją do samoistnego ustępowania po 7-10 dniach. Rokowanie jest bardzo dobre, u zdecydowanej liczby pacjentów nie obserwuje się trwałych następstw, a poważne powikłania zdarzają się bardzo rzadko.
- Rozpoznanie choroby następuje na podstawie objawów klinicznych, w przypadkach wątpliwości można się posiłkować badaniami serologicznymi z krwi.
- Osoba chora na bostonkę powinna się izolować, ponieważ choroba bardzo łatwo się rozprzestrzenia.
- Profilaktyka bostonki obejmuje m.in. mycie rąk – choroba przenosi się m.in. na przedmiotach codziennego użytku.
Współautorka artykułu: Małgorzata Chlebos
Piśmiennictwo
- Di Prinzio A, Bastard DP, Torre AC, Mazzuoccolo LD. Hand, foot, and mouth disease in adults caused by Coxsackievirus B1-B6. An Bras Dermatol. 2022 May-Jun;97(3):321-325. doi: 10.1016/j.abd.2021.03.012. Epub 2022 Mar 7. PMID: 35272920; PMCID: PMC9133263.
- https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1865/Choroba-bostonska-.html/ – dostęp 16.06.2025
- https://www.vinmec.com/eng/blog/characteristics-of-hand-foot-and-mouth-disease-in-adults-en – dostęp 16.06.2025
- https://health.clevelandclinic.org/you-mean-adults-get-hand-foot-and-mouth-disease-too – dostęp 16.06.2025
- https://remedium.md/icd10/niektore-choroby-zakazne-i-pasozytnicze/inne-zakazenia-wirusowe-charakteryzujace-sie-uszkodzeniem-skory-i-blon-sluzowych-niesklasyfikowane-gdzie-indziej – dostęp 16.06.2025
