Owulacja, czyli jajeczkowanie, jest nieodzowna do wystąpienia zapłodnienia. Cykle bezowulacyjne są jedną z przyczyn niepłodności – problemów z zajściem w ciążę. Jakie mogą być przyczyny braku owulacji? Dowiedz się, czy brak owulacji przekreśla szanse na posiadanie dziecka, na czym polega diagnostyka i leczenie.
Spis treści:
- Jak przebiega prawidłowy cykl miesiączkowy?
- Co to jest cykl bezowulacyjny?
- Kiedy występuje cykl bezowulacyjny? Przyczyny braku owulacji
- Jak rozpoznać cykl bezowulacyjny? Objawy
- Brak owulacji – diagnostyka. Jak rozpoznać cykl bezowulacyjny?
- Jak leczyć brak owulacji?
- Cykle bezowulacyjne: podsumowanie
Jak przebiega prawidłowy cykl miesiączkowy?
Prawidłowy cykl miesiączkowy to trzy zasadnicze fazy:
- faza folikularna – trwa od pierwszego dnia miesiączki do momentu owulacji. Hormonem dominującym tej fazy cyklu jest estradiol. W pierwszych jej dniach błona śluzowa macicy złuszcza się – występuje miesiączka, po kilku dniach natomiast zaczyna się jej odbudowa – faza proliferacyjna. Jest to faza rozwoju kilku pęcherzyków jajnikowych, z których jeden – pęcherzyk Graafa – staje się dominujący;
- owulacja – pękanie pęcherzyka Graafa i uwolnienie dojrzałej komórki jajowej. Faza owulacji, czyli opuszczenie pęcherzyka przez komórkę jajową jest konieczne do zapłodnienia;
- faza lutealna – hormonem dominującym tej fazy jest progesteron. Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona może zagnieździć się w przygotowanej do tego błonie śluzowej macicy, rozpoczynając ciążę. Jeśli do zapłodnienia nie dochodzi, komórka jajowa obumiera w ciągu 12-24 godzin, błona śluzowa macicy zaczyna się złuszczać i cykl rozpoczyna się od nowa.
Co to jest cykl bezowulacyjny?
Cykl bezowulacyjny występuje wówczas, jeśli jajeczko nie zostanie uwolnione z pęcherzyka Graafa. Może się tak wydarzyć gdy:
- pęcherzyk nie pękł – komórka jajowa pozostała w środku
- pęcherzyk pękł, ale nie doszło do jego uwolnienia – komórka jajowa również pozostaje w środku
- pęcherzyk był pusty – nie było w nim komórki jajowej.
Czy brak owulacji oznacza bezpłodność?
Brak owulacji, czyli brak uwolnienia komórki jajowej oznacza, iż nie może dojść do jej zapłodnienia, czyli niemożliwe jest zajście w ciążę.
Czy brak owulacji to zawsze bezpłodność? Jest to zależne od przyczyny występowania cykli bezowulacyjnych. Bezpłodność jest stanem trwałej niemożności poczęcia dziecka, natomiast niepłodność jest stanem odwracalnym – często w wyniku leczenia lub zastosowania odpowiednich procedur medycznych para może zajść w ciążę.
Cykle bezowulacyjne częściej wiążą się z niepłodnością niż bezpłodnością.
Kiedy występuje cykl bezowulacyjny? Przyczyny braku owulacji
Przyczyny braku owulacji można podzielić na kilka grup, do których należą:
- niewydolność układu podwzgórzowo-przysadkowego – grupa niezbyt często występujących stanów chorobowych, które prowadzą do braku syntezy lub wydzielania hormonów przysadki, np. agenezja podwzgórza (podwzgórze nie rozwija się prawidłowo), zespół Kallmanna, zespół Sheehana, autoimmunologiczne zapalenie przysadki, stany po urazie lub leczeniu operacyjnym, jadłowstręt psychiczny, bulimia;
- dysfunkcja układu podwzgórzowo-przysadkowego – grupa schorzeń prowadzących do zaburzeń jajeczkowania, z brakiem owulacji włącznie, np. zespół policystycznych jajników, niedoczynność tarczycy, zespoły hiperandrogenizacji, choroby psychiczne, restrykcyjne diety w przeszłości, intensywny wysiłek fizyczny;
- przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników – to grupa przyczyn narastających w ostatnich latach, jest wynikiem odsuwania w czasie planowanej prokreacji. Przedwczesna menopauza może być również skutkiem zajęcia jajników przez proces chorobowy (np. chorób autoimmunologicznych), przebytej chemioterapii lub radioterapii
- pierwotna niewydolność jajników
- hiperprolaktynemia – zwiększenie stężenia prolaktyny, jej przyczyną może być gruczolak przysadki, może być również stres.
- guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej.
>> Przeczytaj: Bulimia – co to za choroba? Objawy, przyczyny, leczenie i skutki
Jak rozpoznać cykl bezowulacyjny? Objawy
Regularny rytm krwawień miesięcznych jest dosyć silnym wyznacznikiem prawidłowych cykli owulacyjnych. Jeśli dodatkowo występują objawy jajeczkowania, a po około 2 tygodniach pojawia się miesiączka, są to również przesłanki, iż owulacja ma miejsce.
Objawy owulacji to:
- wystąpienie śluzu estrogenowego – wodnistego, przejrzystego, rozciągliwego,
- zmiany w ciepłocie ciała w czasie cyklu miesiączkowego,
- zmiany położenia szyjki macicy, modyfikacja konsystencji szyjki macicy i jej otwarcie.
Podejrzenie cyklu bezowulacyjnego nasuwają następujące zaburzenia:
- polymenorrhea – cykle zbyt krótkie, trwające < 21 dni;
- oligomennorrhea – cykle zbyt długie, trwające 36-42 dni;
- amenorrhea intremittens – cykle jeszcze rzadsze, o długości od 43 dni do 6 miesięcy – typowe dla PCOS;
- nieregularne cykle miesiączkowe – są objawem typowym dla cykli bezowulacyjnych;
- nadmiernie obfite krwawienia – hipermenorrhea, menorrhagia, metrorrhagia – ich przyczyną są cykle bezowulacyjne z prawidłową lub nadmiernie wysoką produkcją estrogenów.
>> To może Cię zainteresować: Co to są estrogeny, za co odpowiadają i kiedy je badać?
Cykl bezowulacyjny a okres – czy po takim cyklu występuje miesiączka?
W cyklu bezowulacyjnym nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka Graafa, natomiast miesiączka najczęściej występuje. Jak wspominano wyżej, może ona występować częściej (z powodu zbyt krótkich cykli) lub rzadziej (cykle zbyt długie), może też występować nieregularnie. Bywa skąpa, ale może występować pod postacią obfitszego niż zwykle krwawienia.
Brak owulacji – diagnostyka. Jak rozpoznać cykl bezowulacyjny?
Diagnostyka braku owulacji opiera się na:
- obserwacji cyklu miesięcznego przez kobietę, w tym obserwacja śluzu szyjkowego i pomiar porannej temperatury;
- ultrasonograficznej ocenie jajeczkowania – obejmującej pomiar wielkości pęcherzyka, potwierdzenie obecności ciałka żółtego oraz ocenę grubości endometrium
- diagnostyce hormonalnej cyklu, do której należy: oznaczenie stężenia progesteronu w II fazie cyklu, około 7 dni przed spodziewanym terminem miesiączki – przyjmuje się, iż progesteron powyżej 3 ng/ml jest oznaką przebytej owulacji. Trudności napotyka określenie momentu badania u kobiet z wydłużonymi i nieregularnymi cyklami. W takiej sytuacji można wykonać kilka oznaczeń w odstępach tygodnia, do chwili uzyskania wyniku typowego dla II fazy (powyżej 3 ng/ml) lub do momentu wystąpienia miesiączki, co oznacza przebycie cyklu bezowulacyjnego.
Inne hormony, które uzupełniają tę diagnostykę, to:
- estradiol w fazie przedowulacyjnej,
- FSH w celu oceny czy nie występuje przedwczesna menopauza (stężenie FSH > 20 j.m/l oznacza, że jajeczkowanie jest praktycznie niemożliwe), o
- cena rezerwy jajnikowej – AMH.
>> Sprawdź: Równowaga hormonalna u kobiet
Jak leczyć brak owulacji?
Leczenie braku owulacji polega na indukcji jajeczkowania w schemacie zależnym od przyczyny. Pacjentka może otrzymywać preparaty hormonalne (gonadotropiny, FSH, progesteron) lub klomifen, który pobudza owulację.
Uzupełnieniem leczenia jest odpowiednie zarządzanie stresem, dieta, prawidłowy sen. Czasem wymagane jest leczenie chirurgiczne. Jeśli przyczyną braku owulacji jest niedoczynność tarczycy, postępowaniem z wyboru jest podawanie hormonów tarczycy. W przypadku zbyt wysokich poziomów prolaktyny podaje się leki obniżające jej stężenie.
Jedną z metod postępowania w niepłodności w przypadku niemożności uzyskania owulacji jest zapłodnienie in vitro.
Cykle bezowulacyjne: podsumowanie
- Cykl bezowulacyjny oznacza brak uwalniania jajeczka z pęcherzyka Graffa, a co za tym idzie – niemożność zapłodnienia i zajścia w ciążę.
- Typowe objawy cykli bezowulacyjnych to nieregularne cykle miesięczne.
- Rozpoznanie braku owulacji opiera się na obserwacji cyklu przez kobietę, ocenę USG oraz badania hormonalne.
- Brak owulacji nie oznacza bezpłodności, jest raczej przyczyną niepłodności, która – po rozpoznaniu przyczyny – może być z powodzeniem leczona.
Piśmiennictwo
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1206,diagnostyka-endokrynologiczna-w-ginekologii (dostęp: 22.04.2025).
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1209,nieplodnosc (dostęp: 22.04.2025).
