Czerwonka jest ostrą chorobą zakaźną jelit wywoływaną przez bakterie i pierwotniaki. Jest to typowa choroba brudnych rąk powszechnie szerząca się w krajach o niskich standardach higieniczno-sanitarnych. W Polsce przypadki czerwonki są rzadkie, ale możliwość zakażenia i dotkliwość objawów zwiększają zainteresowanie chorobą, szczególnie wśród osób podróżujących do lub z krajów egzotycznych.
Spis treści:
- Co to jest czerwonka (dyzenteria)?
- Przyczyny czerwonki
- Jak można zakazić się czerwonką?
- Czy czerwonka jest groźna?
- Jakie są objawy czerwonki?
- Diagnostyka czerwonki
- Jak przebiega leczenie czerwonki?
- Powikłania nieleczonej czerwonki
- Czerwonka (dyzenteria): podsumowanie najważniejszych informacji
Co to jest czerwonka (dyzenteria)?
Czerwonka jest ostrą chorobą zakaźną przewodu pokarmowego przebiegającą z silną, uporczywą biegunką oraz obecnością krwi i śluzu w wydalanym kale. W Polsce liczba przypadków czerwonki jest niska (kilkadziesiąt zachorowań rocznie), ale zazwyczaj zachorowanie wiąże się z koniecznością hospitalizacji. Potwierdzone w naszym kraju przypadki czerwonki z reguły były związane z podróżami do krajów tropikalnych.
>> Warto przeczytać: Biegunka podróżnych
Przyczyny czerwonki
Za wystąpienie czerwonki odpowiedzialne są głównie bakterie z rodzaju Shigella. Infekcję przez nie wywoływaną określa się mianem czerwonki bakteryjnej lub szigelozy, w odróżnieniu od czerwonki wywoływanej przez pasożyty, która nazywana jest pełzakowicą.
Pałeczki Shigella są chorobotwórcze wyłącznie dla człowieka. Są one spokrewnione z pałeczkami Escherichia coli, co powoduje trudności diagnostyczne przy różnicowaniu tych drobnoustrojów. Bakterie cechuje wysoka zakaźność i oporność na niskie pH soku żołądkowego. W potrawach przechowywanych w lodówce mogą przeżyć wiele dni, giną w temp. 56°C w ciągu 30 min; są bardzo wrażliwe na wysychanie.
W rodzaju Shigella wyróżnia się 4 gatunki różniące się pod względem biochemicznym i antygenowym:
- Shigella sonnei,
- Shigella flexneri,
- Shigella dysenteriae,
- Shigella boydii.
S. sonnei jest odpowiedzialna za większość zakażeń w krajach rozwiniętych, S.flexneri wywołuje zakażenia w krajach rozwijających się, S.dysenteriae jest odpowiedzialna za najcięższe postaci czerwonki, S.boydii jest izolowana najrzadziej.
Pałeczki Shigella mają zdolność do aktywnego wnikania i namnażania się w komórkach nabłonka jelitowego. Inwazyjne właściwości pałeczek związane są z genami plazmidowymi, geny chromosomalne regulują przeżycie i namnażanie bakterii w komórkach. Niektóre szczepy Shigella mogą wytwarzać enterotoksyny, pałeczki S.dysenteriae wytwarzająneurotoksynę(toksyna Shiga).
>> Sprawdź: Salmonella – przyczyny zakażenia, objawy, leczenie, zapobieganie
Jak można zakazić się czerwonką?
Rezerwuarem zakażenia pałeczkami czerwonki są wyłącznie ludzie: chorzy, nosiciele, ozdrowieńcy. Dawka zakażająca w czerwonce jest bardzo niska – do wywołania choroby wystarcza 10-100 komórek bakterii. Do infekcji dochodzi najczęściej bezpośrednio drogą fekalno-oralną, głównie poprzez brudne ręce (klasyczna „choroba brudnych rąk”). W ogniskach epidemicznych nośnikiem bakterii jest skażona woda i żywność – przetwory mleczne, surowe warzywa, sałatki, skorupiaki. Możliwe jest przenoszenie pałeczek Shigella przez owady i poprzez kontakty seksualne.
Rozprzestrzenianiu infekcji sprzyjają specyficzne cechy pałeczek Shigella – niska dawka zakaźna i oporność na działanie kwasu żołądkowego.
Grupy podwyższonego ryzyka zakażenia pałeczkami Shigella:
- dzieci < 5 r.ż., szczególnie przebywające w przedszkolach, żłobkach, domach dziecka,
- pensjonariusze domów opieki społecznej,
- więźniowie,
- osoby zakażone HIV,
- podróżni w krajach o niskich standardach sanitarnych,
- bezdomni,
- mężczyźni utrzymujący kontakty seksualne z innymi mężczyznami (MSM – ang. men who have sex with men).
>> O wirusie HIV przeczytasz więcej w artykule: HIV – objawy, drogi zakażenia, diagnostyka i leczenie
Czy czerwonka jest groźna?
Czerwonka bakteryjna ustępuje zazwyczaj samoistnie bez trwałych następstw w ciągu kilku dni do tygodnia, zakażenie może być jednak przyczyną groźnych dla zdrowia powikłań. Powikłania dotyczą głównie osób z grupy ryzyka, szczególnie jeśli nie zostało u nich wdrożone leczenie. Nieleczona czerwonka może prowadzić do zgonu.
Jakie są objawy czerwonki?
Kliniczne objawy czerwonki pojawiają się zazwyczaj po upływie 1-3 dni od spożycia bakterii. Początkowo drobnoustroje kolonizują jelito cienkie, gdzie dochodzi do ich namnożenia. Za pierwsze symptomy choroby odpowiada enterotoksyna.
W pierwszej fazie zakażenia pojawia się:
- gorączka,
- nudności,
- wymioty,
- jadłowstręt,
- skurcze w dolnej partii brzucha,
- bolesne parcie na stolec,
- wodnista biegunka.
U niektórych osób choroba może zakończyć się na wstępnej fazie, u innych mogą wystąpić typowe dla czerwonki objawy zapalenia jelita grubego. W stolcu pojawia się krew i ropa, co świadczy o inwazji do błony śluzowej okrężnicy. Dzieci przechodzą czerwonkę gorzej niż dorośli. Objawy biegunki są u nich bardziej nasilone, a gorączka przekracza 40°C.
>> Sprawdź też: Bulgotanie (przelewanie) w brzuchu i wodnista biegunka – przyczyny i zapobieganie
Kiedy objawy czerwonki ustępują?
Objawy czerwonki ustępują zazwyczaj samoistnie po upływie 7-10 dni. Ozdrowieniec może wydalać pałeczki czerwonki z kałem nawet do miesiąca, stanowiąc zagrożenie dla osób z kontaktu. Antybiotykoterapia skraca okres nosicielstwa.
Niepokojące objawy czerwonki
Wystąpienie takich objawów, jak biegunka z krwią, odwodnienie, bóle brzucha, objawy neurologiczne, zwłaszcza po powrocie z krajów egzotycznych, powinno skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej. Kontakt z lekarzem ma na celu zlecenie badań diagnostycznych i wdrożenia leczenia, które ograniczy możliwość wystąpienia powikłań.
Diagnostyka czerwonki
Rozpoznanie czerwonki wyłącznie na podstawie objawów klinicznych nie jest możliwe. Dla potwierdzenia zakażenia konieczna jest diagnostyka laboratoryjna. Laboratoryjnym kryterium potwierdzonego przypadku czerwonki jest izolacja pałeczek Shigella spp. z materiału klinicznego metodą posiewu mikrobiologicznego.
>> Przeczytaj też: Jak i kiedy pobrać kał do badania? Jak długo przechowywać? Pytania i odpowiedzi
Badanie mikrobiologiczne obejmuje wykrycie i identyfikację bakterii do gatunku, oznaczenie typu serologicznego wyhodowanego szczepu oraz określenie jego wrażliwości na leki (antybiogram). Najlepszym materiałem do badań jest wymaz z odbytu, oprócz którego powinna być również pobrana próbka kału. Kał, jeśli jest jedynym badanym materiałem, ma niską wartość diagnostyczną.
Wykrycie materiału genetycznego Shigella spp. w próbce pobranej od pacjenta jest kryterium laboratoryjnym przypadku prawdopodobnego.
>> Badanie identyfikujące bakterie z rodzaju Salmonella i Shigella są dostępne w ALAB laboratoria <<
Jak przebiega leczenie czerwonki?
Leczenie czerwonki obejmuje podawanie antybiotyków i leków wspomagających. Antybiotykoterapia nie jest stosowana w każdym przypadku, chociaż większość ekspertów wskazuje na jej korzyści – skrócenie czasu choroby oraz skrócenie okresu zakaźności ozdrowieńców. Antybiotyk powinny otrzymać co najmniej osoby:
- starsze,
- z chorobami przewlekłymi,
- z niedoborami odporności,
- zawodowo zajmujące się żywnością,
- nauczyciele,
- wychowawcy,
- dzieci uczęszczające do szkoły i przedszkoli.
W leczeniu wspomagającym stosowane są leki przeciwgorączkowe i przeciwbiegunkowe. Nie należy stosować leków przeciwbiegunkowych hamujących perystaltykę. Tego typu leki (np. loperamid) powodują gromadzenie w jelitach bakterii i toksyn, co w konsekwencji może prowadzić do niedrożności porażennej przewodu pokarmowego.
W trakcie choroby konieczne jest odpowiednie nawadnianie organizmu (preferowane doustne) oraz lekkostrawna, płynna dieta. Leczenie czerwonki może wymagać hospitalizacji (w Polsce ma to miejsce w większości przypadków).
Rokowania w czerwonce są dobre – jest to choroba całkowicie wyleczalna. Śmiertelność w czerwonce bakteryjnej wynosi poniżej 1%.
>> To może Cię zainteresować:
Czy leczenie czerwonki u dzieci i u dorosłych przebiega tak samo?
Terapia czerwonki u dzieci i dorosłych opiera się na podobnych zasadach. Najbardziej istotne jest zapobieganie odwodnieniu, które jest szczególnie niebezpieczne u małych dzieci. Dla ułatwienia przyjmowania i dostosowywania dawek odpowiednich do masy ciała, dzieciom podaje się leki w formie zawiesin i syropów. Dorośli przyjmują leki w formie tabletek i kapsułek.
Powikłania nieleczonej czerwonki
Groźnymi powikłaniami po zakażeniu pałeczkami czerwonki są:
- zakażenie rozsiane,
- toksyczne rozdęcie okrężnicy,
- odwodnienie,
- perforacja jelita,
- zespół hemolityczno-mocznicowy,
- zespół Reitera,
- objawy neurologiczne,
- sepsa.
Nieleczona czerwonka może doprowadzić do śmierci.
Czerwonka (dyzenteria): podsumowanie najważniejszych informacji
- Czerwonka jest ostrą chorobą zakaźną jelit wywoływaną przez bakterie i pierwotniaki.
- Najczęstszą przyczyną czerwonki bakteryjnej są bakterie z rodzaju Shigella.
- Przypadki czerwonki potwierdzone w Polsce wiążą się przede wszystkim z podróżami do krajów o niskim standardzie sanitarno-higienicznym.
- Do zakażenia czerwonką dochodzi najczęściej bezpośrednio drogą fekalno-oralną.
- Najbardziej charakterystycznym objawem czerwonki jest ostra biegunka przebiegająca z obecnością w kale krwi i śluzu.
- Do rozpoznania czerwonki konieczne jest wykonanie posiewu mikrobiologicznego.
- Leczenie czerwonki bakteryjnej obejmuje podawanie antybiotyku, leków wspomagających, nawadnianie i lekkostrawną dietę.
- Antybiotyki skracają czas trwania czerwonki i czas wydalania bakterii z kałem przez ozdrowieńców.
- W przebiegu czerwonki nie należy stosować leków przeciwbiegunkowych hamujących perystaltykę jelit (np. loperamidu).
Bibliografia
- CDC „About Shigella Infection” https://www.cdc.gov/shigella/about/index.html (dostęp 10.08.2025 r.).
- Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011.
- Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH PIB.
- M. Jagielski, Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych; Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego; Fundacja Pro Futura; Warszawa 2010.
- „Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka zakażeń przewodu pokarmowego i zatruć pokarmowych – wykłady”; Kurs dla diagnostów laboratoryjnych 28-30 maja 2014 r.; Kierownik naukowy kursu dr n.med. Jolanta Szych.
- Definicje przypadków chorób zakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznego; Wersja robocza (6b), luty, 2020; Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP-PZH.
- dr n. med. Anna Parfieniuk-Kowerda „Czerwonka bakteryjna” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/163918,czerwonka-bakteryjna (dostęp 11.08.2025 r.).
- dr n. med. Ernest Kuchar „Biegunki wywołane przez szczepy z rodzaju Shigella (szigeloza, czerwonka bakteryjna)” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165138,biegunki-wywolane-przez-szczepy-z-rodzaju-shigella-szigeloza-czerwonka-bakteryjna (dostęp 11.08.2025 r.).
