Zatkany nos, ból zatok i katar kojarzymy głównie z infekcją bakteryjną lub wirusową. Przyczyną mogą być jednak grzyby wywołujące grzybicze zapalenie zatok. W artykule wyjaśniamy, czym jest ta choroba, jak ją rozpoznać, kto jest najbardziej narażony i jak wygląda leczenie.
Spis treści:
- Grzybicze zapalenie zatok: co to za choroba?
- Przyczyny rozwoju grzybicy zatok
- Grzybica zatok: objawy zapalenia grzybicznego
- Kto najczęściej choruje na grzybiczne zapalenie zatok?
- Diagnostyka grzybicznego zapalenia zatok: jakie badania?
- Leczenie grzybicy zatok
- Profilaktyka grzybicy zatok
- Grzybica zatok: często zadawane pytania (FAQ)
- Grzybiczne zapalenie zatok: podsumowanie
Grzybicze zapalenie zatok: co to za choroba?
Grzybicze zapalenie zatok (grzybica zatok) to infekcja najczęściej wywoływana przez pleśnie z rodzaju Aspergillus, rzadziej Mucorales, Alternaria, czy drożdżaki Candida. Choć grzyby są powszechne w środowisku i nieustannie wdychamy ich mikroskopijne zarodniki, do zakażenia dochodzi tylko w sprzyjających warunkach (np. obniżonej odporności). W zależności od głębokości naciekania tkanek, grzybica zatok może mieć postać:
- Nieinwazyjną – grzybniak (kulista masa strzępek w świetle zatoki), alergiczne grzybicze zapalenie zatok (AFS).
- Inwazyjną – ostra lub przewlekła, z naciekaniem ścian zatoki.
Grzybica zatok: wydzielina i jej kolor
Charakterystyczna jest obfita, gęsta, śluzowo-ropna wydzielina z nosa o nieprzyjemnym zapachu. Jej kolor może być żółtawo-zielony, szary, a nawet ciemnobrunatny. W śluzie niekiedy można dostrzec grudki, pasma grzybni, skrzepy krwi czy martwicze fragmenty tkanki.
Przyczyny rozwoju grzybicy zatok
Zakażenie rozwija się, gdy bariera śluzówkowa zostaje naruszona przez:
- przewlekłe zapalenia zatok, polipy,
- długotrwałą antybiotykoterapię, glikokortykosteroidy,
- długotrwałą ekspozycję na wilgoć, kurz, pleśń.
Rozwojowi choroby sprzyjają wady anatomiczne i zaburzony drenaż zatok oraz upośledzenie transportu śluzowo-rzęskowego (np. w mukowiscydozie). Zalegający śluz ułatwia zasiedlenie zatok przez grzyby. Przyczyną alergicznego grzybiczego zapalenia zatok jest nadmierna reakcja immunologiczna.
Grzybica zatok: objawy zapalenia grzybicznego
Najczęstsze objawy to:
- przewlekły katar,
- zatkany nos,
- bóle zatok, głowy,
- osłabienie węchu,
Brak poprawy po antybiotykach także może sugerować grzybicze podłoże.
Ostre grzybiczne zapalenie zatok: objawy
Ostra postać grzybicy zatok postępuje gwałtownie i szybko może dać ciężkie powikłania. Do jej objawów należą:
- gorączka,
- silny ból twarzy
- obrzęk tkanek miękkich (policzków, powiek),
- czarne, martwicze zmiany w obrębie śluzówki nosa,
- objawy neurologiczne (drętwienie twarzy, osłabienie czucia, nagłe zaburzenia widzenia).
Konieczna jest pilna diagnostyka i leczenie, ponieważ infekcja może zająć oczodół i ośrodkowy układ nerwowy.
Przewlekłe grzybiczne zapalenie zatok: objawy
Przewlekła postać grzybicy zatok rozwija się wolniej, często skrycie. Typowe objawy obejmują:
- długotrwałe, jednostronne uczucie zatkanego nosa,
- gęstą, cuchnącą wydzielinę,
- przewlekły ból/uczucie rozpierania w okolicach policzków, czoła lub nasady nosa,
- okresowe krwawienia z nosa.
Ta postać nierzadko mylona jest z nawracającym bakteryjnym zapaleniem zatok.
Kto najczęściej choruje na grzybiczne zapalenie zatok?
Szczególnie narażeni na grzybicze zapalenie zatok są pacjenci:
- z cukrzycą, nowotworami, po przeszczepach,
- przyjmujący glikokortykosteroidy lub leki immunosupresyjne,
- z przewlekłym zapaleniem zatok, polipami,
- pracujący w wilgotnych, zapylonych pomieszczeniach.
Jeśli należysz do grupy ryzyka, zachowaj czujność przy długotrwałym katarze o nieprzyjemnym zapachu.
Diagnostyka grzybicznego zapalenia zatok: jakie badania?
Rozpoznanie grzybicy zatok wymaga połączenia obrazu klinicznego z badaniami obrazowymi (TK, MRI) i laboratoryjnymi.
Badania laboratoryjne w podejrzeniu grzybicy zatok
Badania laboratoryjne pozwalają potwierdzić etiologię grzybiczą i określić jej zasięg:
- Badanie mikologiczne – posiew materiału z zatok lub wydzieliny z nosa pozwala określić gatunek grzyba.
- Badanie histopatologiczne – ocena wycinka śluzówki w kierunku obecności strzępek grzyba i stopnia inwazji tkanek.
- Profil immunologiczny – oznaczenie poziomów swoistych IgE przeciw pleśniom, morfologia z rozmazem z oceną eozynofilii oraz oznaczenie poziomu IgG i IgA.
- Testy alergiczne – punktowe testy skórne lub serologiczne.
>> Dowiedz się więcej o diagnostyce alergii
Leczenie grzybicy zatok
Nieinwazyjny grzybniak usuwa się endoskopowo przez nos, a po zabiegu zaleca systematyczne płukanie zatok solą fizjologiczną.
Alergiczne grzybicze zapalenie zatok (AFS) może wymagać funkcjonalnej endoskopowej chirurgii zatok (FESS) w celu ich oczyszczenia i przywrócenia prawidłowego drenażu. Stosuje się donosowe glikokortykosteroidy, a w razie wskazań farmakoterapię przeciwgrzybiczą (np. itrakonazol).
Inwazyjna grzybica zatok wymaga skojarzenia zabiegu chirurgicznego z dożylną podażą leków przeciwgrzybicznych (np. amfoterycyny B, izawukonazolu), oraz stabilizacji chorób współistniejących.
Uzupełniająco laryngolog może włączyć:
- leki przeciwhistaminowe – łagodzą komponentę alergiczną, zmniejszają obrzęk śluzówki,
- mukolityki, hipertoniczne roztwory soli – ułatwiają odpływ wydzieliny
O terapii i leczeniu decyduje lekarz na podstawie badań i objawów.
Domowe sposoby grzybiczego zapalenia zatok
W łagodnych przypadkach domowe sposoby mogą przynieść ulgę. Należą do nich np.:
- płukanie zatok solą fizjologiczną,
- nawilżanie powietrza w domu,
- inhalacje z olejkami eterycznymi,
Te metody mogą być wsparciem łagodzącym objawy, lecz nie zastępują leczenia specjalistycznego.
Profilaktyka grzybicy zatok
Leczenie grzybicy zatok jest trudne, dlatego warto zadbać o prewencję, zwłaszcza jeśli należysz do grupy ryzyka. Dlatego:
- dbaj o drożność nosa i zatok,
- stosuj antybiotyki wyłącznie zgodnie z zaleceniami lekarza,
- zadbaj o odpowiednią wilgotność powietrza w domu (40–60%),
- zakładaj maseczkę i rękawice przy kontakcie z glebą, kompostem, pleśnią.
Dzięki tym nawykom zmniejszysz ryzyko rozwoju grzybicy zatok.
Grzybica zatok: często zadawane pytania (FAQ)
Odpowiedzi na najczęstsze pytania związane z grzybiczym zapaleniem zatok.
Rozpoznanie opiera się na analizie objawów, badaniach obrazowych (TK, MRI), badaniach mikologicznych i histopatologicznych. Niekiedy wykonuje się dodatkowe testy alergiczne, serologiczne.
Zwykle to gęsta, śluzowo-ropna, cuchnąca wydzielina o zielonym, brązowo-czarnym zabarwieniu.
Nie. Zarodniki pleśni unoszą się w powietrzu, ale samo ich wdychanie nie wywołuje choroby. Grzybica zatok rozwija się, gdy bariera śluzówkowa i układ odpornościowy są osłabione.
Jeśli katar trwa ponad 12 tygodni, jest jednostronny, cuchnący i towarzyszy mu ból lub krwista wydzielina, skonsultuj się z lekarzem. Specjalista zleci odpowiednie badania, które potwierdzą lub wykluczą grzybicę.
Grzybiczne zapalenie zatok: podsumowanie
- Grzybica zatok to rzadka, lecz poważna infekcja.
- Rozpoznaje się ją na podstawie badań obrazowych i laboratoryjnych, a leczy endoskopowym oczyszczeniem zatok oraz lekami przeciwgrzybiczymi.
- Profilaktyka obejmuje utrzymanie drożności nosa, kontrolę chorób współistniejących i ograniczenie ekspozycji na pleśń.
Bibliografia
- Harrison’s Manual of Medicine, 20 ed. McGraw-Hill, 2020. Rozdział „Chronic fungal sinusitis”.
- Chakrabarti A., Denning D.W., Ferguson B.J. i wsp. Fungal rhinosinusitis: a categorization and definitional schema addressing current controversies. Laryngoscope 2009;119(9):1809-1818. Dostęp: 06.08.2025
- Tomczak H. Zakażenia grzybicze w laryngologii – problemy diagnostyki i leczenia. Postępy w Chirurgii Głowy i Szyi. 2008;2:51-57.
- Nowak K, Szyfter W. Problematyka zakażeń grzybiczych w obrębie zatok przynosowych. Otolaryngologia Polska. 2008;62(6):716-721.
- Cox G.M., Perfect J.R. Fungal rhinosinusitis. W: UpToDate [online] (red. nauk. Kauffman C.A., Deschler D.G.). Aktualizacja: 23 VI 2025; przegląd literatury: VII 2025.
