Odpowiedni poziom progesteronu jest warunkiem koniecznym do zajścia w ciążę i jej utrzymania. Artykuł omawia działanie progesteronu w ciąży, dostarcza informacji jak zmienia się jego poziom w poszczególnych trymestrach ciąży oraz wyjaśnia, o czym może świadczyć zbyt niski lub zbyt wysoki poziom tego hormonu.
Spis treści:
- Funkcje progesteronu w ciąży
- Jak przebiega synteza progesteronu?
- Stężenie progesteronu w ciąży – jaki poziom jest prawidłowy?
- Co oznacza zbyt niski poziom progesteronu w ciąży?
- Co oznacza zbyt wysoki poziom progesteronu w ciąży?
- Jak podnieść stężenie progesteronu w ciąży?
- PODSUMOWANIE
Funkcje progesteronu w ciąży
Progesteron jest hormonem produkowanym przez jajniki. W organizmie kobiety, która nie jest w ciąży, jego podstawową funkcją jest przygotowanie błony śluzowej macicy do ewentualnego zagnieżdżenia się zapłodnionego zarodka. Jeśli do zapłodnienia nie dochodzi, poziom progesteronu gwałtownie spada, błona śluzowa macicy zaczyna się złuszczać i występuje miesiączka.
Natomiast jeśli dochodzi do zapłodnienia, produkcja progesteronu jest podtrzymywana przez ciałko żółte jajnika przez pierwsze 10 tygodni ciąży, a następnie jego wytwarzanie przejmuje łożysko. Poziom progesteronu pozostaje podwyższony, endometrium nie złuszcza się, ciąża jest utrzymywana.
>> Sprawdź też: Równowaga hormonalna u kobiet
Jednym z podstawowych zadań progesteronu w ciąży jest relaksacja mięśniówki macicy i zmniejszanie jej skurczów. Dzięki temu progesteron odgrywa kluczową rolę w prawidłowym zagnieżdżaniu się zarodka, umożliwieniu jego prawidłowego rozwoju oraz zapobieganiu przedwczesnemu urodzeniu niedojrzałego płodu. W czasie ciąży progesteron hamuje również laktację.
| WAŻNE! Progesteron nazywany hormonem ciąży jest niezbędny do jej utrzymania. |
Progesteron sprzyja relaksacji mięśnia macicy, ale jego działanie nie ogranicza się tylko do mięśniówki tego narządu. Działa również na inne mięśnie w organizmie ciężarnej kobiety, rozluźniając np. dolny zwieracz przełyku oraz mięśnie przewodu pokarmowego.
Zwieracz przełyku to struktura umiejscowiona pomiędzy przełykiem i żołądkiem, dzięki której treść pokarmowa, po przedostaniu się do żołądka, nie może się cofać. Wysoki poziom progesteronu w ciąży sprzyja rozluźnieniu zwieracza przełyku, co skutkuje występowaniem refluksu i zgagi. Wpływ progesteronu na mięśniówkę jelit sprzyja z kolei powstawaniu zaparć.
Progesteron bierze również udział w mechanizmach wpływających na poród, hamując m.in. wydzielanie oksytocyny, hormonu wpływającego na zwijanie się macicy i naczyń krwionośnych ściany macicy po porodzie i wydaleniu łożyska.
Ważnym mechanizmem działania progesteronu w podtrzymywaniu ciąży jest jego wpływ na odpowiedź immunologiczną matki, co zapobiega nieprawidłowej reakcji na obcy antygenowo płód.
Istnieją doniesienia wskazujące, iż u kobiet, u których dochodzi do częstych poronień, obserwuje się zwiększoną syntezę cytokin prozapalnych odpowiadających za zahamowanie implantacji i rozwoju zarodka. Należą do nich – zależne od aktywności limfocytów Th1 – interferon gamma (IFN-γ), TNF-β, TNF-α oraz interleukina-2 (IL-2). Ciąża prawidłowa natomiast indukuje odpowiedź ze strony limfocytów Th-2 wydzielających interleukiny: IL-4, IL-5, IL-6, IL-10 oraz IL-13, o właściwościach przeciwzapalnych.
| WAŻNE! Powodzenie ciąży zależy m.in. od wystąpienia tolerancji immunologicznej matki na antygeny płodu. Progesteron wpływa na odpowiedź immunologiczną matki, co sprzyja podtrzymaniu ciąży. |
Jak przebiega synteza progesteronu?
Progesteron jest hormonem steroidowym, i podobnie jak wszystkie hormony tej grupy, jest pochodną cholesterolu. W organizmie kobiety, która nie jest w ciąży, progesteron wytwarzany jest przez ciałko żółte jajnika. We wczesnej ciąży – do 7 tygodnia – produkcja progesteronu nadal warunkowana jest syntezą jajnikową. Pomiędzy 7 a 10 tygodniem ciąży następuje konwersja produkcji progesteronu z ciałka żółtego na łożysko. Po 10 tygodniu to łożysko staje się kluczowym miejscem wytwarzania tego hormonu.
Progesteron łożyskowy, podobnie jak jego frakcja jajnikowa, powstaje z cholesterolu LDL, dostarczanego przez organizm matki.
Synteza progesteronu przebiega dwuetapowo. Pierwszy etap ma miejsce w strukturach mitochondrium komórkowego, gdzie przy udziale cytochromu P450 cholesterol ulega przekształceniu do pregnenolonu.
Drugi etap ma miejsce w retikulum endoplazmatycznym, gdzie uwolniony z mitochondrium pregnenolon przeistacza się w progesteron.
Bardzo niewielka część puli progesteronu wykorzystywana jest przez łożysko, większość przedostaje się do krążenia matki, gdzie jest metabolizowany w wątrobie i wydalany z organizmu.
Około 30% progesteronu przez żyłę pępowinową przedostaje się do płodu, gdzie po przemianach może być ponownie wykorzystany do syntezy łożyskowej hormonu.
Stężenie progesteronu w ciąży – jaki poziom jest prawidłowy?
Wielkość syntezy progesteronu zależy od:
- stanu fizjologicznego – faza cyklu menstruacyjnego, ciąża
- wieku ciąży
- liczby płodów – ciąża pojedyncza czy mnoga.
W organizmie kobiety niebędącej w ciąży progesteron syntetyzowany jest w ilości 0,1-40 mg/dobę. W początkowym okresie ciąży – do 10 tygodnia – ciałko żółte produkuje 25-50 mg tego hormonu w ciągu doby. Produkcja łożyskowa progesteronu (po 10 tygodniu) wzrasta, i pod koniec ciąży jest na poziomie ok. 250 mg/dobę, w przypadku ciąży bliźniaczej może to być nawet 600 mg/dobę.
Niewielka ilość progesteronu produkowana jest także w nadnerczach, nie przekracza ona jednak 1 mg/dobę.
Produkcja progesteronu spada pod koniec pierwszego tygodnia po porodzie, wracając do poziomu syntezy przed ciążą.
Zatem jaki powinien być poziom progesteronu w ciąży? W pierwszych dniach ciąży (w pierwszym trymestrze ciąży) średnie stężenie progesteronu w surowicy mieści się w zakresie 8-48 ng/ml, w okresie przed porodem zwykle osiąga 100-200 ng/ml.
Przytoczone wartości są wartościami średnimi i nie stanowią obowiązujących norm progesteronu w ciąży. Dlaczego? Ponieważ normy progesteronu w ciąży (wartości referencyjne) mogą różnić się w poszczególnych laboratoriach, dlatego zawsze należy sprawdzać jakie są prawidłowe wartości progesteronu w poszczególnych trymestrach ciąży na wyniku swojego badania.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż monitorowanie stężenia tego hormonu w ciąży powinno się odbywać w tym samym laboratorium, a wynik powinien być intepretowany przez lekarza prowadzącego.
Jaki poziom progesteronu świadczy o ciąży?
Poziom progesteronu w pierwszym trymestrze ciąży jest względnie stabilny, dlatego pojedynczy pomiar tego parametru jest dobrym wskaźnikiem tego czy płód jest żywy. Wartości powyżej 25 ng/ml oznaczają żywą ciążę. Natomiast spadek poziomu progesteronu poniżej 5 ng/ml – czyli bardzo niski progesteron na początku ciąży – może wskazywać na obumarcie płodu.
Oznaczanie poziomu progesteronu w późniejszym okresach ciąży ma ograniczoną przydatność do jej monitorowania. Obniżenia poziomu progesteronu nie obserwuje się nawet w czasie porodu, również obumarcie płodu nie wpływa na jego stężenie. Wyraźny spadek wartości progesteronu ma miejsce dopiero po urodzeniu łożyska.
Co oznacza zbyt niski poziom progesteronu w ciąży?
Niski progesteron a zajście w ciążę
Niedobór progesteronu utrudnia zajście w ciążę, jego optymalny poziom jest konieczny aby doszło do owulacji, a następnie do przygotowania endometrium macicy do zagnieżdżenia się zarodka.
Progesteron w pierwszych dniach ciąży jest gwarantem prawidłowej implantacji zarodka i jego rozwoju.
Niski progesteron w ciąży zawsze budzi obawy i może świadczyć o:
- poronieniu
- ciąży pozamacicznej
- zaburzeniach funkcji łożyska
- stanie przedrzucawkowym
- zatruciu ciążowym.
Stosowanie progesteronu w ciąży jest jedną z metod podtrzymywania ciąży u kobiet, u których w przeszłości wystąpiło poronienie.
Co oznacza zbyt wysoki poziom progesteronu w ciąży?
Wyższy poziom progesteronu wymagany jest do wystąpienia owulacji. Jeśli jego poziom we krwi przekracza 3 ng/ml w fazie lutealnej, wskazuje to, iż owulacja miała miejsce, a wysoki poziom progesteronu w pierwszych dniach i miesiącach ciąży wskazuje na ciążę prawidłową.
Znacznie podwyższony poziom progesteronu w ciąży nie wywołuje niebezpieczeństwa dla jej przebiegu, może natomiast świadczyć o ciąży mnogiej.
Jak podnieść stężenie progesteronu w ciąży?
Progesteron jest hormonem syntetyzowanym z cholesterolu, dlatego – u zdrowej kobiety – warunkiem nieodzownym optymalnego poziomu tego hormonu jest zrównoważona dieta, dostarczająca wszystkich niezbędnych makro i mikroelementów.
>> Przeczytaj: Żywienie w ciąży – na co warto zwrócić uwagę?
Kobiety w ciąży powinny dodatkowo uzupełniać poziom żelaza, jodu, kwasu foliowego, witaminy D i kwasów omega-3. Więcej na ten temat w artykule: Witaminy i ich suplementacja u kobiet w ciąży
W przypadku zbyt niskiego poziomu progesteronu w ciąży stosuje się uzupełnianie jego niedoboru przez zastosowanie preparatów zawierających ten hormon. Jest to jedna z metod zapobiegania:
- poronieniu nawykowemu
- poronieniu zagrażającemu
- porodowi przedwczesnemu (ukończenie ciąży pomiędzy 22 a 37 tygodniem) u kobiet, które przeszły poród przedwczesny w przeszłości, u ciężarnych ze skracającą się szyjką macicy oraz w ciąży wielopłodowej.
Badania wskazują, iż stosowanie progesteronu w pierwszej połowie ciąży zmniejsza częstość poronień, zwłaszcza w sytuacji, gdy kobieta ma już utratę ciąży w wywiadzie. W przypadku pacjentek z przebytym w przeszłości porodem przedwczesnym podawanie preparatów progesteronu powinno się zacząć już od pierwszego trymestru. W przypadku skracającej się szyjki macicy (< 25 mm) ich zażywanie powinno się rozpocząć niezwłocznie po postawieniu diagnozy.
Progesteron może być podawany dopochwowo, doustnie lub w zastrzykach. Kiedy należy odstawić progesteron w ciąży? Badania wskazują, iż stosowanie tego hormonu powinno się zakończyć po 34 tygodniu ciąży.
Progesteron znajduje również zastosowanie w przypadku ciąż pochodzących z zapłodnienia pozaustrojowego. Rekomendacje wskazują, iż w tym przypadku podawanie naturalnego progesteronu powinno mieć miejsce od momentu pobrania komórki jajowej przez kolejne 14 dni.
>> Zobacz także: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności
PODSUMOWANIE
Progesteron w ciąży niezbędny jest do przygotowania błony śluzowej macicy do zagnieżdżenia się zarodka, a następnie do zadbania o takie warunki, aby ciąża mogła się bezpiecznie utrzymać i rozwijać. Takie działanie progesteronu znane jest od wielu lat.
Nowsze badania wskazują, iż progesteron wykazuje duży wpływ na układ immunologiczny i właśnie takie immunomodulujące działanie tego hormonu ma znaczenie w zapobieganiu poronieniom, porodom przedwczesnym oraz wspieraniu technik zapłodnienia in vitro.
PIŚMIENNICTWO
- Cable JK, Grider MH. Physiology, Progesterone. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558960/
- Progesteron i jego zastosowanie w wybranych patologiach ciąży – Forum Położnictwa i Ginekologii | czasopismo pisane z myślą o ginekologach i położnikach
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1203,wprowadzenie-do-endokrynologii-ciazy
- Młodawski J., Rokita W., Młodawska M., Stosowanie progesteronu w zapobieganiu porodowi przedwczesnemu, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2018, tom 3, nr 3, strony 85–92
- National Institute for Health and Care Excellence. Ectopic pregnancy and miscarriage: evidence reviews for progestogens for preventing miscarriage FINAL (November 2021). NICE guideline NG126 (update).
- Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018, s. 571-581.
- Williams NI, Reed JL, Leidy HJ, Legro RS, De Souza MJ. Estrogen and progesterone exposure is reduced in response to energy deficiency in women aged 25-40 years. Hum Reprod. 2010 Sep;25(9):2328-39. doi: 10.1093/humrep/deq172. Epub 2010 Jul 6. PMID: 20605898; PMCID: PMC2922999.
