Rotawirusy – objawy zakażenia u dorosłych, diagnostyka i leczenie

Artykuł został zaktualizowany 08.10.2025 r.

Chociaż rotawirusy są najczęstszą przyczyną ostrych biegunek u niemowląt i dzieci do lat 5, do zakażenia może dojść w każdym wieku, a przechorowanie nie chroni przed następną infekcją. Zakażenie u osób dorosłych przebiega łagodniej, jednak u osób z niedoborami odporności, w tym u osób starszych, infekcja może doprowadzić do stanu wymagającego hospitalizacji.

Spis treści:

1. Czym są rotawirusy?
2. Jakie są objawy zakażenia rotawirusami u dorosłych?
3. Jak przenoszą się rotawirusy?
4. Okres wylęgania rotawirusów
5. Diagnostyka choroby rotawirusowej – jak sprawdzić, czy to rotawirus?
6. Ile trwa zakażenie rotawirusem?
7. Leczenie choroby rotawirusowej
8. Zakażenie rotawirusowe – profilaktyka
9. Zakażenia rotawirusowe u dorosłych – podsumowanie najważniejszych informacji

Czym są rotawirusy?

Rotawirusy są pozbawionymi osłonki wirusami o kulistym kształcie, należącymi do rodziny Reoviridae. Ich genom składa się z 11 segmentów dwuniciowego RNA. Ze względu na złożoną i bardzo zróżnicowaną budowę antygenową, rotawirusy podzielono na 7 grup serologicznych (od A do G). Choroby u człowieka wywoływane są w ponad 90% przez wirusy grupy A, sporadycznie przez rotawirusy z grupy B lub C.

Rotawirusy są bardzo odporne na czynniki środowiskowe i nie tracą zakaźności, pozostając przez długi czas w stanie wysuszonym. Na skórze dłoni mogą przeżyć do kilku godzin, na powierzchniach nieożywionych mogą przetrwać do dwóch miesięcy. Wirusy zachowują stabilność w szerokich zakresach temperatur (w 60°C giną po 30 min), przeżywają w pH 3,5-10, są odporne na działanie detergentów. Enzymy proteolityczne zwiększają ich zakaźność. Są inaktywowane (unieczynniane) przez alkohol etylowy, fenol, formalinę, lizol, podchloryn.

Jakie są objawy zakażenia rotawirusami u dorosłych?

Rotawirusy są rozpowszechnione na całym świecie. Zgodnie z danymi polskich epidemiologów, rocznie w naszym kraju choruje z powodu zakażenia rotawirusem ok. 200 tys. osób. Infekcja w pierwszej kolejności dotyka małe dzieci (rotawirusy są najczęstszym powodem ostrych biegunek zakaźnych u dzieci do 5. roku życia), ale zachorowania obserwowane są również u osób dorosłych.

W populacji dorosłych objawy występują głównie u opiekunów osób chorych, są też skutkiem biegunek podróżnych. Infekcja może przyjmować postać od bezobjawowej, poprzez łagodne symptomy aż do ciężkiej i długotrwałej choroby. Objawy zakażenia rotawirusami u dorosłych mają zazwyczaj łagodniejszy przebieg niż u dzieci. Ciężki przebieg choroby dotyczy głównie osób z czynnikami ryzyka, w tym osób starszych z mniej sprawnym układem immunologicznym.

Charakterystyczne dla objawowej infekcji rotawirusami u dorosłych są:

• biegunka – wodnista, obfita, jest głównym objawem infekcji; w kale nie pojawiają się ani leukocyty, ani krew,
• wymioty – mogą utrzymywać się przez kilka dni i być przyczyną odwodnienia,
• kurczowe bóle brzucha,
• nudności,
• ból głowy,
• gorączka,
• złe samopoczucie.

Wymioty i wodnista biegunka mogą trwać przez 3-8 dni, ale sporadycznie choroba może przedłużyć się do kilku tygodni. Charakterystyczne jest częste współistnienie ostrego zapalenia górnych dróg oddechowych (katar, kaszel, ból gardła).

Kolejne zakażenia rotawirusami występują przez całe życie, ale rzadko prowadzą do ciężkiej choroby wymagającej pomocy lekarskiej lub hospitalizacji. Naturalna odporność na zakażenie rotawirusami zapobiega ciężkiemu przebiegowi choroby w 75%.

Jak przenoszą się rotawirusy?

Rotawirusy mają zdolność do łatwego rozprzestrzeniania się. Do zakażeń dochodzi głównie w okresie zimowym i wczesną wiosną. Wirusy przenoszone są drogą feralno-oralną, możliwe jest zakażenie drogą kropelkową.

Drogi szerzenia zakażenia:

• bezpośredni kontakt z zakażoną osobą lub jej wydalinami,
• poprzez skażone powierzchnie/przedmioty (np. naczynia, sztućce, bielizna osobista, pościel, zabawki, meble),
• poprzez spożywanie skażonej wody lub żywności,
• na skutek wdychania powietrza zanieczyszczonego cząstkami wirusów.

Rotawirusy wydalane są ze stolcem chorego w bardzo dużych ilościach. 1 gram kału może zawierać 10¹⁰ cząstek wirusa, podczas gdy już 100 cząstek wystarczy do przeniesienia infekcji. Za główne źródło zakażeń rotawirusowych u dorosłych uważane są dzieci w wieku 1-4 lata, nad którymi dorośli sprawują opiekę. Infekcje łatwo rozprzestrzeniają się w skupiskach ludzi, np. w domach opieki i w szpitalach. Rotawirusy są również jedną z głównych przyczyn biegunki podróżnych.

Okres wylęgania rotawirusów

Rotawirusy namnażają się w komórkach nabłonka jelitowego. Okres wylęgania choroby od momentu zakażenia do pierwszych objawów wynosi zazwyczaj 1-3 dni. Wydalanie wirusów przez zakażonego może mieć miejsce już na 2 dni przed wystąpieniem objawów. Okres maksymalnego wydalania przypada na 2-5 dzień biegunki. Wydalanie może utrzymywać się nawet do kilkunastu tygodni.

Diagnostyka choroby rotawirusowej – jak sprawdzić, czy to rotawirus?

Objawy kliniczne w przebiegu ostrej infekcji rotawirusowej mogą przypominać objawy wywoływane przez inne wirusy, takie jak adenowirusy, astrowirusy czy norowirusy. Rozpoznanie czynnika etiologicznego choroby opiera się na testach laboratoryjnych. Ze względu na powszechność występowania i wysoką zakaźność, diagnozowanie przyczyny ostrej biegunki powinno rozpocząć się od testów w kierunku rotawirusów. Wydalanie przez pacjentów w stolcu dużych ilości cząstek wirusa umożliwia stosowanie, jako metody z wyboru, bezpośrednich testów antygenowych. Wykrycie antygenów rotawirusa w próbce kału pobranej od pacjenta jest potwierdzeniem choroby.

>> Może Ci się przydać: Jak i kiedy pobrać kał do badania? Jak długo przechowywać? Pytania i odpowiedzi

Testy molekularne, służące wykrywaniu materiału genetycznego rotawirusa, są zazwyczaj składową testów typu multipleks, gdzie jednoczasowo poszukuje się materiału genetycznego różnych drobnoustrojów odpowiedzialnych za biegunkę. Badania serologiczne (poszukiwanie w krwi przeciwciał przeciwko rotawirusom) mają zastosowanie przede wszystkim w celach epidemiologicznych i naukowych, ponieważ większość populacji posiada przeciwciała antyrotawirusowe.

Ile trwa zakażenie rotawirusem?

Zakażenie rotawirusami rozprzestrzenia się od górnych odcinków jelit do jelita krętego. Po okresie wylęgania wirusów (1-3 dni) pojawiają się pierwsze objawy infekcji. Choroba trwa średnio 4-10 dni, chociaż w skrajnych przypadkach może przedłużyć się do kilkunastu tygodni.

Leczenie choroby rotawirusowej

Nie ma swoistych leków działających na rotawirusy. Większość przypadków zakażenia u dorosłych ma charakter samoograniczający i terapia ogranicza się do podawania płynów i elektrolitów oraz do odpowiedniej diety. Nie należy spożywać pokarmów drażniących żołądek (np. ostro przyprawionych, tłustych, smażonych) oraz pokarmów i płynów nasilających biegunkę (np. napojów gazowanych, mleka, słodyczy). Należy unikać również kofeiny, alkoholu i nikotyny.

W przypadku wystąpienia gorączki można stosować leki przeciwgorączkowe. Przyjmowanie przez dorosłych leków przeciwwymiotnych i przeciwbiegunkowych powinno być skonsultowane z lekarzem, ponieważ mogą one wydłużać okres wydalania wirusów. Korzystne jest podawanie probiotyków o udokumentowanym działaniu, co może pomóc w odbudowie mikroflory jelitowej.

>> Sprawdź również: Probiotykoterapia – fakty i mity

Zakażenie rotawirusowe – profilaktyka

W Polsce obowiązkowa, nieodpłatna szczepionka przeciwko rotawirusom jest dostępna jedynie dla niemowląt. Nie ma obecnie swoistej profilaktyki dla dzieci powyżej 24. tygodnia życia ani dla dorosłych. Zapobieganie zakażeniom u dorosłych opiera się na metodach nieswoistych.

Uniknięciu infekcji rotawirusem sprzyja:

• unikanie kontaktu z zakażonymi,
• higiena osobista – szczególnie ważne jest mycie rąk,
• dezynfekcja powierzchni,
• higiena przygotowywania posiłków.

Ze względu na wydalanie dużej ilości cząstek wirusa z kałem chory powinien być izolowany przez co najmniej 10 dni od pojawienia biegunki. Celem zapobieżenia szerzeniu zakażenia należy przestrzegać w tym czasie reżimu sanitarnego – często prać bieliznę osobistą i pościel, starannie myć naczynia i sztućce, na bieżąco dokładnie usuwać kał i wymiociny.

Zakażenia rotawirusowe u dorosłych – podsumowanie najważniejszych informacji

• Rotawirusy są główną przyczyną ostrej biegunki u niemowląt i małych dzieci, ale do zakażenia może dojść w każdym wieku.
• Zakażenie u dorosłych przebiega łagodniej niż u dzieci, jednak u osób z niedoborami odporności choroba może mieć ciężki przebieg.
• Rotawirusy są bardzo odporne na czynniki zewnętrzne i mogą przetrwać w środowisku nawet do dwóch miesięcy.
• Rotawirusy rozprzestrzeniają się między ludźmi jest droga fekalno-oralną, głównie przez brudne ręce. Możliwe jest zakażenie drogą kropelkową.
• Najbardziej charakterystycznym objawem choroby wirusowej jest wodnista biegunka i wymioty.
• Potwierdzenie i różnicowanie biegunki rotawirusowej z innymi infekcjami opiera się na diagnostyce laboratoryjnej.
• Terapia biegunki rotawirusowej opiera się na leczeniu objawowym.
• Profilaktyka swoista (szczepienia) znajdują zastosowanie jedynie u niemowląt, nie ma obecnie skutecznej szczepionki dla dorosłych.
• Profilaktyka infekcji rotawirusowych u dorosłych obejmuje unikanie kontaktu z zakażonym, właściwą higienę i reżim sanitarny w otoczeniu chorego.

Bibliografia

1. GIS „Rotawirusy” https://www.gov.pl/web/gis/rotawirusy (dostęp 23.09.2025 r.)
2. lek. Magdalena Wiercińska „Rotawirus – objawy zakażenia, leczenie i zapobieganie” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/365197,rotawirus-objawy-zakazenia-leczenie-i-zapobieganie (dostęp 21.09.2025 r.)
3. Ernest Kuchar, Ewa Augustynowicz „Szczepionka przeciw rota wirusom”, https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rotawirusy/(dostęp 21.09.2025 r.)
4. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller –  Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
5. M. Jagielski, Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych; Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego; Fundacja Pro Futura; Warszawa 2010
6. Friedrich von Rheinbaben „Rotawirusy i wirusy Norwalk/Norwalk-podobne” Zakażenia 2008, tom 8(6)