Trzustka jest dużym gruczołem, który wytwarza zarówno enzymy, jak i hormony. Pełni ważną funkcje w procesie trawienia oraz w regulacji poziomu glukozy we krwi. Jak jest zbudowana i gdzie znajduje się trzustka, oraz w jaki sposób pełni swoją rolę w organizmie człowieka dowiesz się z niniejszego artykułu.
Spis treści
- Gdzie leży i jak jest zbudowana trzustka?
- Jakie funkcje pełni trzustka?
- Jakie hormony wydziela trzustka?
- Jak działa insulina?
- Jak działa glukagon?
- Jak trzustka reguluje poziom glukozy we krwi?
- Podsumowanie
- Trzustka – FAQ – najczęściej zadawane pytania
Gdzie leży i jak jest zbudowana trzustka?
Trzustka jest długim i wąskim gruczołem, ułożonym poprzecznie za żołądkiem. Jeden jej koniec otacza dwunastnica, a drugi styka się ze śledzioną. Wyróżnia się w niej cztery części, to jest:
- głowa trzustki – objęta pętlą dwunastnicy, otaczającą ją w kształcie litery C. Głowa trzustki łączy się z częścią zstępującą dwunastnicy. Jest ona haczykowato wygięta i skierowana w kierunku linii pośrodkowej ciała.
- szyjka lub cieśń – jest węższa niż głowa, ponieważ z tyłu biegnie duża żyła wrotna. Leży nad żyłą i tętnicą krezkową górną.
- trzon trzustki – ma przekrój trójkątny i leży przed aortą. Umiejscowiony jest poprzecznie na powierzchni kręgu lędźwiowego. Biegnie on ku górze i w lewo przechodząc w ogon trzustki.
- ogon trzustki – zwęża się i kończy we wnęce śledziony.
Trzustka jest narządem bardzo dobrze unaczynionym i unerwionym. Unerwienie trzustki to:
- włókna współczulne pochodzące ze splotu trzewnego,
- włókna przywspółczulne nerwu błędnego, odpowiedzialne za zwiększanie wydzielania hormonów trzustki: insuliny i glukagonu.
Ważną strukturą w trzustce jest przewód trzustkowy, który ciągnie się przez całą jej długość. Jego zadaniem jest odprowadzanie soku trzustkowego do dwunastnicy, po drodze dochodzą do niego małe przewodziki doprowadzające.
>> Przeczytaj też: Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) – przyczyny, objawy, diagnostyka
Jakie funkcje pełni trzustka?
Trzustka wraz z sokiem trzustkowym wydziela enzymy do pierwszego odcinka jelita cienkiego – dwunastnicy. Enzymy te wspomagają pozażołądkowe trawienie pokarmów i należą do nich:
- trypsyna i chymotrypsyna, a także elastaza i karboksypeptydaza – uczestniczą w kolejnych etapach pozażołądkowego trawienia białek, rozkładając łańcuchy polipeptydowe do dipeptydów i aminokwasów.
- lipaza trzustkowa, fosfolipaza i esterazy – rozkładają tłuszcze do kwasów tłuszczowych i glicerolu.
- alfa-amylaza trzustkowa – rozkłada węglowodany (poza celulozą) do dwucukrów.
- rybonukleaza i deoksyrybonukleaza – rozkładają kwasy nukleinowe do wolnych nukleotydów.
Sok trzustkowy zawiera duże ilości elektrolitów w postaci jonów wodorowęglanowych (HCO3), dzięki którym neutralizuje kwaśną treść pokarmową przechodzącą z żołądka do dwunastnicy.
>> Przeczytaj też: Enzymy trzustkowe i profil trzustkowy – czym są? Po co bada się poziom enzymów trzustkowych?
Jakie hormony wydziela trzustka?
Poza produkowaniem i wydzielaniem enzymów trawiennych trzustka stanowi również ważny gruczoł wydzielniczy. Wytwarza hormony, takie jak:
- insulina,
- glukagon,
- somatostatyna,
- amylina,
- polipeptyd trzustkowy.
Hormony trzustki wydzielane są przez komórki, które tworzą skupiska lub wysepki rozproszone w miąższu trzustki. Wysepki te po raz pierwszy opisał niemiecki patolog Paul Langerhans, dlatego też są nazywane wysepkami Langerhansa. W trzustce jest około miliona takich wysepek. Komórki beta w wysepkach Langerhansa wydzielają insulinę, a komórki alfa – glukagon. Te dwa hormony pełnią bardzo ważną funkcję w regulowaniu poziomu glukozy w organizmie.
Jak działa insulina?
Insulina jest hormonem anabolicznym. Pobudza komórki, szczególnie mięśni szkieletowych, wątroby i tkanki tłuszczowej, do wychwytywania glukozy z krwi. Glukoza dostająca się do komórek mięśniowych jest na bieżąco zużywana w celach energetycznych lub jest magazynowa w postaci glikogenu (w procesie glikogenezy).
Odkładanie się glikogenu następuje również w wątrobie. Dlatego też aktywność insuliny powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi. Poza tym insulina wpływa również na metabolizm tłuszczów i białek. Obniża wykorzystanie kwasów tłuszczowych jako paliwa dla komórek i stymuluje ich magazynowanie w tkance tłuszczowej. Glukoza dostająca się do tkanki tłuszczowej jest przekształcana głównie w triglicerydy, które zostają zmagazynowane w tej tkance (w procesie lipogenezy de novo). Inulina stymuluje również syntezę białek, umożliwiając transport aminokwasów do m.in. tkanki mięśniowej.
>> To może Cię zainteresować: Insulinooporność – wstęp do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2
Jak działa glukagon?
Glukagon jest hormonem katabolicznym. Działa w stosunku do insuliny antagonistycznie, powodując wzrost poziomu glukozy we krwi. Pobudza on komórki wątroby i mięśni szkieletowych do rozkładu glikogenu do glukozy w procesie zwanym glikogenolizą. Poza tym stymuluje komórki wątroby do wytwarzania glukozy z innych substratów (aminokwasy, kwas mlekowy, glicerol) w procesie glukoneogenezy, w celu podwyższenie stężenia glukozy we krwi.
Podsumowanie działania insuliny i glukagonu na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów umieszczono w tabeli.
| Cecha/ działanie | Insulina | Glukagon |
| Miejsce produkcji | Komórki β wysp trzustkowych | Komórki α wysp trzustkowych |
| Wpływ na glukozę | Obniżenie poziomu glukozy we krwi poprzez transport glukozy do komórek | Podwyższenie poziomu glukozy we krwi poprzez uwalnianie zmagazynowanej glukozy i produkcję z niecukrowych substratów (glukoneogeneza) |
| Wpływ na białka | Zwiększenie syntezy białek i hamowanie ich rozpadu | Zwiększenie rozpadu białek do aminokwasów, które mogą być wykorzystane w procesie glukoneogenezy |
| Wpływ na tłuszcze | Zwiększenie magazynowania tłuszczu w tkance tłuszczowej poprzez hamowanie lipolizy (rozkładu tłuszczu do kwasów tłuszczowych i glicerolu) | Uwolnienie magazynowanego tłuszczu w tkance tłuszczowej poprzez stymulację lipolizy |
Jak trzustka reguluje poziom glukozy we krwi?
Wydzielanie insuliny i glukagonu przez trzustkę jest bezpośrednio powiązane ze stężeniem glukozy we krwi. Po posiłku, gdy poziom glukozy wzrasta, zwiększa się wydzielanie insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych. Insulina powoduje wychwyt komórek glukozy z krwi i dostarczenie ich do komórek. W ten sposób dochodzi do spadku stężenia glukozy we krwi – w granicach wartości referencyjnych u zdrowych osób. Wraz z obniżaniem się stężenia glukozy, spada również stężenie insuliny.
Po dłuższej przerwie w jedzeniu stężenie glukozy we krwi zaczyna się zmniejszać. Spadek stężenia glukozy pobudza komórki alfa w wysepkach trzustki do wydzielania znacznych ilości glukagonu. Glukoza mobilizowana jest z zapasów w komórkach wątroby, mięśni szkieletowych, a także może być produkowana na drodze glukoneogenezy. W konsekwencji dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi w granicach wartości referencyjnych – u zdrowych osób.
Mechanizm działania insuliny i glukagonu pozwala na utrzymanie względnie stałego stężenia glukozy we krwi. W sytuacji nieprawidłowego funkcjonowania trzustki może dojść do zaburzenia funkcjonowania gospodarki węglowodanowej.
Podsumowanie
Trzustka to niezwykle ważny gruczoł, który pełni funkcję wewnątrz- i zewnątrzwydzielniczą. Wydziela ona enzymy trawienne niezbędne do dalszego etapu trawienia białek, tłuszczów i węglowodanów w jelicie cienkim. Produkuje także hormony biorące udział w regulacji poziomu glukozy we krwi – insulinę i glukagon. Współdziałają one ze sobą w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi, czyli homeostazy glukozowej.
Gdy poziom glukozy wzrasta, wzmożone wydzielanie insuliny powoduje jego obniżenie, gdy zaś spada – glukagon powoduje jej wzrost. System ten jest bardzo ważny i pozwala na utrzymanie glukozy na względnie stałym poziomie, co jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.
Trzustka – FAQ – najczęściej zadawane pytania?
Trzustka leży po lewej stronie ciała.
Życie bez trzustki jest możliwe, konieczne jest zastąpienie jej funkcji przez przyjmowanie insuliny i enzymów trawiennych.
Chorobami trzustki zazwyczaj zajmuje się lekarz gastroenterolog, czasem endokrynolog lub diabetolog. W przypadku gdy konieczne jest leczenie operacyjne jest to chirurg.
Piśmiennictwo
- Traczyk W. i Trzebski A. (red.). Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2015.
- Abrahams P. Atlas anatomii. Ciało człowieka: budowa i funkcjonowanie. Wyd. Świat Książki, 2003.
