Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego?

Do jednych z największych osiągnięć współczesnej medycyny należą szczepienia ochronne. Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień choroby zakaźne były główną przyczyną zgonu ludzi na całym świecie.

Obowiązkowe szczepienia w Polsce są realizowane od lat 60. XX wieku. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) od 1974 roku szczepienia uratowały życie 154 milionom osób, w tym przede wszystkim małych dzieci. Jednak szczepienia są ważne nie tylko w wieku dziecięcym. Jak wygląda kalendarz szczepień dla osób dorosłych? O jakich szczepieniach powinny pamiętać osoby dorosłe?

Spis treści:

1. Dlaczego szczepienia dla dorosłych są ważne?
2. Jak działają szczepionki?
3. Jakie są rodzaje szczepionek?
4. Jakie są zagrożenia związane ze szczepieniami?
5. Dlaczego dorośli powinni się szczepić?
6. Jakie szczepienia i kiedy powinny wykonać osoby dorosłe oraz jak sprawdzić historię szczepień?
7. Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego? Podsumowanie
8. Szczepienia osób dorosłych: FAQ – najczęściej zadawane pytania

Dlaczego szczepienia dla dorosłych są ważne?

Dzięki prowadzonym programom szczepień na całym świecie niektóre choroby zakaźne zostały ograniczone lub całkowicie wyeliminowane, m.in. błonica, polio, tężec noworodków,

różyczka wrodzona czy odra. Największe korzyści odnotowano w przypadku szczepionce przeciw odrze. W ciągu 50 lat szczepionki zapobiegły prawie 94 milionom zgonów z powodu tej choroby na świecie.

Jednak nie wszystkie osoby mogą być poddane szczepieniom, np. ze względu na wiek albo ciężkie zaburzenia odporności. Dlatego tak ważny jest wysoki odsetek osób zaszczepionych, co pozwala na uzyskanie oraz utrzymanie tzw. odporności zbiorowej (populacyjnej) i ograniczenie transmisji danego wirusa lub bakterii.

Im więcej osób jest zaszczepionych, tym większa jest odporność populacyjna i tym większa ochrona przed niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi. Szczepionka chroni przed:

• zachorowaniem i ciężkim przebiegiem choroby,
• powikłaniami w wyniku choroby – które mogą być jeszcze większym zagrożeniem dla zdrowia i życia niż sama choroba.

Aby chronić osoby, które nie mogły otrzymać szczepionki, szacuje się, że powinno być uodpornionych (zaszczepionych) ok. 90-95% osób w populacji – w zależności od rodzaju patogenu.

>> Więcej informacji na temat szczepień znajdziesz tu: Szczepionki – profilaktyka zakażeń

Jak działają szczepionki?

Szczepionki działają poprzez aktywację naturalnych mechanizmów odpornościowych człowieka. Do organizmu podawane są antygeny, które pobudzają układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał i innych elementów, wywołujących reakcje obronne.

W szczepionce podaje się antygeny w różnej postaci, np. jako fragment wirusa, bakterii, inaktywowanej toksyny, oczyszczonego białka, polisacharydów czy materiału genetycznego kodującego informację o wytwarzaniu antygenu.

Szczepionka może być podawana w formie zastrzyku, donosowo lub doustnie, a mechanizm działania jest w każdym przypadku taki sam. W sytuacji kontaktu osoby zaszczepionej z patogenem (wirusem lub bakterią), układ odpornościowy zareaguje szybciej i skuteczniej w celu eliminacji zagrożenia.

Jakie są rodzaje szczepionek?

Ze względu na rodzaj zawartego w szczepionkach antygenu, można je podzielić na:

• inaktywowane – zawierają zabite wirusy, bakterie lub ich fragmenty, np. białka czy

polisacharydy (np. przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi),

• żywe – zawierają całe drobnoustroje pozbawione zjadliwości (np. przeciw ospie wietrznej, odrze, śwince i różyczce).

Poszczególne rodzaje szczepionek według powyższego podziału zamieszczono w tabeli 1.

Wyróżnia się także szczepionki najnowszej generacji:

• mRNA – zawierają informację genetyczną o produkcji antygenu (białka), do której dochodzi już w organizmie zaszczepionej osoby (np. przeciw COVID-19),
• wektorowe – zawierają modyfikowane (niezjadliwe) wirusy, które stanowią wektor (nośnik) z wbudowaną informacją genetyczną o produkcji antygenu (np. przeciw Ebola, COVID-19).

Szczepionki mogą zawierać tylko jeden rodzaj drobnoustroju lub antygeny pochodzące od jednego drobnoustroju – tzw. monowalentne (np. przeciw COVID-19) albo kilka typów tego samego drobnoustroju (np. przeciw polio) lub antygeny pochodzące z kilku typów drobnoustroju (np. przeciw pneumokokom) – tzw. poliwalentne.

Szczepionki skojarzone zaś uodparniają organizm jednocześnie przed kilkoma chorobami zakaźnymi. Zawierają kilka drobnoustrojów lub antygenów pochodzących od kilku drobnoustrojów, np. MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce).

>> Przeczytaj także: Rotawirusy – przyczyna ostrej biegunki infekcyjnej

Takie badania genetyczne w kierunku wirusów zrobisz w ALAB laboratoria, sprawdź!

Jakie są zagrożenia związane ze szczepieniami?

Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP), to czasowe zaburzenie stanu zdrowia, które występuje w okresie do 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowią odczyny po szczepieniu przeciw gruźlicy (BCG), które mogą występować dłużej. NOP są starannie monitorowane przez liczne instytucje zdrowia publicznego, a w razie wątpliwości dotyczących bezpieczeństwa, szczepionki są natychmiast wycofywane i sprawdzane.

Ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne, wymagające hospitalizacji, występują nieporównanie rzadziej niż powikłania chorób, przed którymi chronią. U zdecydowanej większości osób zaszczepionych nie obserwuje się żadnych niepokojących objawów.

Dlaczego dorośli powinni się szczepić?

Odporność poszczepienna nabyta w dzieciństwie nie wystarcza na całe życie, np. w przypadku błonicy, tężca i krztuśca. Niektóre choroby zakaźne występują częściej u dorosłych niż u dzieci i mają u nich cięższy przebieg. Dzieje się tak ze względu na pogarszający się wraz z wiekiem stan zdrowia i tym samym występowanie licznych schorzeń i chorób przewlekłych.

Również układ odpornościowy wraz z upływem lat staje się coraz słabszy. Osoba dorosła znacznie ciężej niż dziecko przechodzi takie choroby jak ospa wietrzna, odra czy różyczka. Szczepienia są szczególnie ważne u:

• kobiet w ciąży,
• osób starszych,
• osób z współwystępującymi chorobami przewlekłymi.

Ponadto, wiele osób jest narażonych na choroby zakaźne z powodu wykonywanego zawodu, m.in. pracownicy ochrony zdrowia, sektora oświaty czy gospodarki związanej z odpadami i oczyszczaniem ścieków.

>> Sprawdź też: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Jakie szczepienia i kiedy powinny wykonać osoby dorosłe oraz jak sprawdzić historię szczepień?

Szczepienia wykonywane w dzieciństwie u obecnie dorosłych osób powinny być odnotowane w dokumentach medycznych, takich jak książeczka szczepień lub karta uodpornienia. Jeśli nie posiada się tych dokumentów ani historii przebytych chorób zakaźnych, należy sprawdzić na podstawie daty urodzenia, jaki program szczepień obowiązywał w latach dzieciństwa danej osoby. Trzeba przy tym pamiętać, że istnieje możliwość braku przyjęcia wszystkich wymaganych preparatów czy ich dawek.

Zalecane szczepienia dla dorosłych obejmują m.in. szczepienia przeciw:

• grypie – co roku, najlepiej na początku każdego sezonu infekcyjnego,
• błonicy, tężcowi, krztuścowi – co 10 lat,
• COVID-19 –zgodnie z aktualnymi zaleceniami,
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) – trzy dawki dla osób, które nie były wcześniej zaszczepione,
• kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych – trzy dawki, a następnie jedna dawka przypominająca za 3 lata i kolejne co 5 lat,
• ludzkiemu wirusowi brodawczaka – trzy dawki.

Obowiązujący kalendarz szczepień dla osób pełnoletnich zależy od wieku, stanu fizjologicznego, stylu życia oraz stanu zdrowia, w tym obecności chorób przewlekłych.

Sprawdź badanie w kierunku wirusa WZW, które możesz zrobić w ALAB laboratoria

Kalendarz szczepień dla osób dorosłych zamieszczono w tabeli nr 2, 3 i 4.

*dla osób w wieku ≥60 lat szczepionką zalecaną jest szczepionka wysokodawkowa, w przypadku jej niedostępności lub braku akceptacji przez pacjenta – szczepionka standardowa,

**decyzja o szczepieniu po rozmowie z lekarzem nt. korzyści ze szczepienia

Szczepienia osób dorosłych – które są zalecane i dlaczego? Podsumowanie

Szczepionki to jedno z największych osiągnięć medycyny – ratują życie i ograniczają rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych. Ich działanie polega na wzmocnieniu odporności organizmu poprzez wprowadzenie do niego odpowiednio przygotowanych antygenów. Wysoki odsetek zaszczepionych osób (90-95%) jest kluczowy dla uzyskania odporności zbiorowej, chroniącej tych, którzy nie mogą być szczepieni.

Osoby dorosłe powinny przyjąć dawki przypominjące niektórych szczepionek, ze względu na spadek skuteczności ich działania po okresie dzieciństwa.

Ponadto niektóre choroby zakaźne występują częściej u dorosłych niż u dzieci i mają u nich cięższy przebieg, zwłaszcza u kobiet w ciąży, osób starszych oraz z współwystępującymi chorobami przewlekłymi.

Zalecane szczepienia dla dorosłych obejmują m.in.: coroczne szczepienie przeciwko grypie, co 10 lat przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, a także przeciw COVID-19 (wg aktualnych rekomendacji), WZW B, kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych oraz HPV.  Występowanie niepożądanych odczynów poszczepiennych jest rzadkie, a przebieg wielu chorób i ich powikłań jest dużo groźniejszy dla zdrowia i życia osoby dorosłej.

Szczepienia osób dorosłych: FAQ – najczęściej zadawane pytania

Piśmiennictwo

1. https://www.nfz.gov.pl
2. https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-doroslych/
3. Kuchar E. Kiedy (nie) szczepić dorosłych – fakty i mity o przeciwwskazaniach do szczepień. Lekarz POZ, 2023, 4, 220-225.