Adenowirusy to powszechnie występujące drobnoustroje odpowiedzialne za choroby układu oddechowego, układu pokarmowego i oczu. Wirusy mają zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania w populacji ludzkiej, atakując zarówno dzieci, jak i dorosłych. Jak dochodzi do zakażenia adenowirusami i kto jest najbardziej narażony? Czy infekcja jest groźna? W jaki sposób zdiagnozować zakażenie i jak z nim walczyć? Warto znać odpowiedź na te pytania dla ograniczenia ryzyka powikłań zdrowotnych.
Spis treści:
- Czym są adenowirusy?
- Jak dochodzi do zakażenia adenowirusem?
- Kto jest najbardziej narażony na zakażenie adenowirusem?
- Czy adenowirusy są groźne?
- Adenowirus – objawy zakażenia
- Objawy zakażenia adenowirusem u dzieci i dorosłych
- Adenowirus – objawy ze strony układu oddechowego
- Adenowirus – objawy zakażenia układu pokarmowego
- Adenowirus – zaburzenia funkcjonowania układu moczowego
- Adenowirus – zapalenie spojówek
- Skutki zakażenia adenowirusami
- Diagnostyka i leczenie adenowirusów
- Adenowirusy – podsumowanie najważniejszych informacji
Czym są adenowirusy?
Adenowirusy wyizolowano po raz pierwszy w 1953 r. w ludzkiej tkance adenoidalnej (migdałku gardłowym), stąd ich nazwa. Są one bezosłonkowymi wirusami, których genom stanowi podwójna nić kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA). Istnieje około 100 serotypów adenowirusów, spośród których mniej więcej połowa ma zdolność zakażania ludzi. Ludzkie adenowirusy podzielono na siedem podgrup (gatunków) oznaczanych literami do A do G, w obrębie których znajdują się różne genotypy oznaczone cyframi i liczbami.
Adenowirusy wywołują u ludzi:
- zakażenia lityczne – wirusy powodują rozpad (lizę) komórek, np. śluzowo-nabłonkowych, z uwolnieniem nowych cząstek wirusa zdolnych do dalszego zakażania,
- zakażenia latentne – wirusy są obecne w organizmie, np. w komórkach limfoidalnych i gruczołowych, ale nie wywołują objawów chorobowych. W przypadku spadku odporności organizmu może dojść do reaktywacji wirusów i wystąpienia objawów klinicznych.
Adenowirusy są odporne na wysychanie, działanie detergentów, wydzieliny układu pokarmowego (kwasy, proteazy) i działanie niskich stężeń chloru. Wirusy giną pod wpływem ciepła, formaliny i środków utleniających.
Jak dochodzi do zakażenia adenowirusem?
Rezerwuarem adenowirusów wywołujących zakażenia u człowieka są wyłącznie ludzie, zarówno osoby chore, jak i bezobjawowi nosiciele. Wirusy zakażają komórki nabłonkowe ustnej części gardła oraz nabłonek narządów oddechowych i jelitowych.
Do zakażenia adenowirusami dochodzi:
- drogą kropelkową – poprzez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych zakażonej osoby – wirusy przenoszą się w trakcie kichania, kasłania, mówienia,
- drogą fekalno-oralną:
- poprzez spożywanie skażonej wody, żywności,
- poprzez skażone przedmioty (ręczniki, przybory toaletowe, odzież, sprzęt medyczny, umywalki)
Okres wylęgania choroby trwa zazwyczaj 5-12 dni. Zakaźność (wydalanie wirusa) trwa od jednego dnia do nawet kilkunastu miesięcy, co jest zależne od obrazu klinicznego choroby oraz stanu układu odpornościowego pacjenta. Wirusy wydalane są z wydzieliną układu oddechowego oraz z kałem.
>> Przeczytaj także: Przedłużający się kaszel: jakie badania laboratoryjne wykonać, by rozpocząć skuteczne leczenie
Kto jest najbardziej narażony na zakażenie adenowirusem?
Adenowirusy są rozpowszechnione na całym świecie. Wystąpieniu zakażenia sprzyja:
- wiek – dzieci od 6 miesięcy do 5 lat, seniorzy,
- upośledzona odporność (np. osoby po transplantacjach),
- przebywanie w dużych skupiskach ludzkich (żłobki, przedszkola, szkoły, szpitale, koszary wojskowe, otwarte przestrzenie biurowe itp.),
- noszenie soczewek kontaktowych,
- kąpiel w basenach,
- wspólne używanie ręczników i przyborów toaletowych.
>> Przeczytaj też: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?
Czy adenowirusy są groźne?
Większość zakażeń adenowirusami przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami. Sporadycznie, szczególnie u osób z upośledzoną odpornością, osób starszych i noworodków zakażenie może prowadzić do poważnych powikłań. Następstwem zakażeń mogą być choroby przewlekłe, stany zapalne różnych narządów, ciężkie zakażenia rozsiane.
Adenowirus – objawy zakażenia
Zakażenie adenowirusami może przebiegać bezobjawowo lub może prowadzić do wystąpienia objawów klinicznych, których rodzaj i nasilenie zależne jest od typu wirusa i stanu układu odpornościowego pacjenta. Najczęściej zakażenie dotyczy układu oddechowego, pokarmowego oraz narządu wzroku.
Objawy zakażenia adenowirusem u dzieci i dorosłych
Zakażenia adenowirusami mogą dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych. Ciężkie zakażenia uogólnione występują głównie u noworodków i osób z upośledzoną odpornością.
Niemowlęta narażone są na zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych oraz ostrą biegunkę.
U dzieci zakażenia występują przede wszystkim pod postacią przeziębień, rzadziej pojawia się zapalenie płuc, krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, czy ostra biegunka.
Dorośli przechodzą infekcje łagodniej niż dzieci, zazwyczaj są to ostre zakażenia dróg oddechowych i zapalenia spojówek.
>> Sprawdź też: Sezonowe zakażenia układu oddechowego – ostre zakażenia górnych dróg oddechowych
Adenowirus – objawy ze strony układu oddechowego
- Ostre zapalenie górnych dróg oddechowych – najczęstsza postać kliniczna, występuje gorączka, zapalenie gardła i migdałków, nieżyt błony śluzowej nosa.
- Gorączka z nieżytem gardła i spojówek – często występuje w postaci zachorowań epidemicznych wśród starszych dzieci przebywających w dużych grupach, rzadziej występują zachorowania pojedyncze. W przebiegu choroby pojawiają się wysoka temperatura, zapalenia gardła, nieżyt błony śluzowej nosa, nieropne zapalenie spojówek (początkowo jednostronne, później obustronne), tkliwość i powiększenie węzłów chłonnych przyusznych,
- zespół pseudokrztuścowy – przypomina przebieg krztuśca wywoływanego przez bakterie z gatunku Bordetella pertusis, pojawia się napadowy kaszel,
- zapalenie ucha środkowego – częste zakażenie u małych dzieci,
- zapalenie płuc i oskrzeli – występuje głównie u małych dzieci i osób z upośledzoną odpornością.
>> Przeczytaj też: Nieżyt nosa i astma – czy to alergia?
Adenowirus – objawy zakażenia układu pokarmowego
Adenowirusy są główną przyczyną ostrego wirusowego zapalenia żołądka i jelit. Są częstą przyczyną szpitalnych zakażeń pokarmowych. Za ostrą biegunkę u małych dzieci odpowiadają głównie genotypy 40 i 41 adenowirusa. Objawom charakterystycznym dla zakażenia układu pokarmowego takim jak biegunka, nudności, wymioty, bóle brzucha, gorączka mogą towarzyszyć również objawy ze strony układu oddechowego.
>> Może Cię zainteresować: Zapalenie błony śluzowej żołądka – co jeść, aby złagodzić objawy?
Adenowirus – zaburzenia funkcjonowania układu moczowego
Adenowirusy mogą być przyczyną ostrego krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego. Choroba występuje przede wszystkim u dzieci w wieku 6–15 lat (dotyczy głównie chłopców) i u dorosłych z upośledzonym układem odpornościowym. Za zakażenie odpowiedzialne są genotypy 11 i 21 adenowirusa. Początek choroby jest nagły, pojawia się krwiomocz, nie występuje gorączka ani zaburzenie pracy nerek. Zapalenie ustępuje samoistnie.
U dorosłych adenowirusy sporadycznie wywołują ostre zapalenie cewki moczowej, a u osób w immunosupresji zapalenie nerek.
Adenowirus – zapalenie spojówek
Adenowirusy są najczęstszą przyczyną wirusowego zapalenia spojówek. Choroba dotyczy zazwyczaj osób po 12. r.ż. Objawy zakażenia mogą występować jednostronnie lub pojawiać się w obu oczach.
Postaci adenowirusowego zapalenia spojówek:
- nagminne zapalenie spojówek i rogówki – najcięższa i najbardziej zaraźliwa postać zakażenia. Początkowo dochodzi do zapalenia spojówek, następnie rogówki. W przebiegu choroby pojawia się zaczerwienienie spojówek, łzawienie, światłowstręt, pieczenie, skurcz powiek. Przeduszne węzły chłonne ulegają powiększeniu i są tkliwe. Objawy ustępują po 2-3 tygodniach, czasami dochodzi do powikłań, takich jak zmętnienie rogówki i zespół suchego oka.
- pęcherzykowe zapalenie spojówek – łagodna postać zakażenia, nie dochodzi do zajęcia rogówki. Choroba ustępuje do 10 dni.
- gorączka spojówkowo-gardłowa – obok objawów ocznych występują objawy charakterystyczne dla zapalenia gardła i nieżytu błony śluzowej nosa.
- przewlekłe zapalenie spojówek – zazwyczaj jest następstwem ostrego zakażenia. Objawy (łzawienie, zaczerwienienie spojówek, światłowstręt) pojawiają się okresowo. Choroba może trwać do kilkunastu miesięcy.
Skutki zakażenia adenowirusami
Następstwem zakażenia adenowirusami może być:
- zapalenie płuc,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- zapalenie wątroby,
- zapalenie nerek,
- przewlekłe biegunki prowadzące do odwodnienia,
- ostre krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego,
- ciężkie zakażenia rozsiane,
- zmętnienie rogówki,
- zespół suchego oka,
- odrzucenia przeszczepu.
Diagnostyka i leczenie adenowirusów
Rozpoznanie zakażenia adenowirusami opiera się na objawach klinicznych oraz na wynikach badań laboratoryjnych potwierdzających wstępną diagnozę. W diagnostyce laboratoryjnej stosowane są metody służące wykrywaniu materiału genetycznego i antygenów adenowirusów oraz wykrywaniu w krwi przeciwciał przeciwko wirusom. Metody hodowlane nie są stosowane w rutynowych laboratoriach.
Metody laboratoryjne:
- Real-Time PCR – czuła i szybka metoda molekularna do wykrywania cząstek wirusa w materiale pobranym od pacjenta (wymaz z gardła, nosa, spojówek, odbytu, kału, płyn mózgowo-rdzeniowy, krew, mocz, aspirat z dróg oddechowych). Technika umożliwia wykrycie wirusa na niskim poziomie. Dostępne są testy jakościowe i ilościowe. Oznaczanie ilościowe jest szczególnie przydatne w celu monitorowania odpowiedzi na leczenie antywirusowe. Badanie jakościowe dostępne jest również w formie pakietu (jednoczasowe wykrywanie różnych drobnoustrojów), co jest użyteczne w diagnostyce różnicowej.
- Test immunochromatograficzny – umożliwia szybkie wykrywanie antygenów adenowirusów w próbce pobranej od pacjenta (kał, wydzielina dróg oddechowych). Testy wykazują największą czułość na początku zakażenia.
- Wykrywanie w krwi przeciwciał w klasach IgM i IgG – badanie jest badaniem pomocniczym i ma znaczenie dla określenia statusu immunologicznego pacjenta. Przeciwciała IgM są markerami świeżego zakażenia, przeciwciała IgG są przeciwciałami późnymi. Obecność przeciwciał IgG przy braku przeciwciał IgM może świadczyć o przebyciu zakażenia w przeszłości.
Zalecane jest wykonanie powtórnego badania po upływie 2-3 tygodni. Wzrost poziomu IgG i spadek poziomu IgM świadczy o niedawno przebytym zakażeniu.
>>Badanie jakościowe Real-Time PCR możesz zrobić w ALAB laboratoria. Sprawdź zakres pakietu:<<
Leczenie adenowirusów
Nie istnieje celowana terapia przeciwko adenowirusom. Leczenie zakażeń opiera się na stosowaniu leków łagodzących objawy (leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, rozrzedzające wydzielinę). W przypadku wirusowego zapalenia spojówek możliwe jest miejscowe podanie żelu z gancyklowirem, ale jego skuteczność ogranicza się tylko do niektórych serotypów adenowirusów.
Adenowirusy – podsumowanie najważniejszych informacji
- Zakażenia adenowirusami, zarówno dzieci, jak i dorosłych, są powszechne na całym świecie.
- Do zakażenia adenowirusami dochodzi poprzez kontakt bezpośredni z zakażonym człowiekiem oraz pośrednio przez skażone przedmioty lub spożycie skażonej wody i żywności.
- Większość przypadków zakażeń adenowirusami przebiega bezobjawowo lub łagodnie i kończy się samowyleczeniem.
- Najczęstszymi postaciami objawowych zakażeń adenowirusami są choroby dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i spojówek.
- Wpływ na rodzaj i przebieg zakażenia adenowirusami mają: wrota zakażenia, typ adenowirusa, stan układu odpornościowego pacjenta.
- Najcięższy przebieg zakażenia adenowirusami oraz największe prawdopodobieństwo powikłań dotyczy noworodków i osób z upośledzoną odpornością.
- Potwierdzeniem zakażenia adenowirusami są wyniki badań laboratoryjnych.
- Nie istnieje leczenie przyczynowe chorób wywoływanych przez adenowirusy, stosowane jest leczenie objawowe.
Piśmiennictwo
- dr n. med. Magdalena Rogalska „Adenowirusy” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/160803,adenowirusy (dostęp 01.08.2025 r.)
- Ernest Kuchar „Zakażenia adenowirusowe” https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.21. (dostęp 02.08.2025 r.)
- prof. dr hab. n. med. Marek Prost „Wirusowe zapalenia spojówek” https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyspojowki/93499,wirusowe-zapalenia-spojowek (dostęp 03.08.2025 r.)
- Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
