Alergia krzyżowa to zjawisko, które potrafi naprawdę zaskoczyć. Osoby uczulone na pyłki roślin mogą niespodziewanie reagować na niektóre owoce, warzywa czy przyprawy (tzw. zespół pyłkowo-pokarmowy). Dzieje się tak, ponieważ układ odpornościowy rozpoznaje podobne białka obecne w różnych źródłach alergenów. Najczęściej dotyczy to osób z alergią wziewną na pyłki, choć zdarzają się również inne, mniej typowe reakcje, np. między sierścią kota a mięsem wieprzowym czy między lateksem a owocami takimi jak banan, czy kiwi. Dlaczego tak się dzieje? Jak rozpoznać alergię krzyżową i jak sobie z nią radzić? O tym przeczytasz w dalszej części artykułu.
| Kluczowe informacje: >> Alergia krzyżowa to złożone zjawisko. >> Dzięki nowoczesnej diagnostyce molekularnej, we współpracy ze specjalistą, można dokładnie poznać swój profil uczuleniowy i opracować bezpieczną dietę. >> Świadome podejście do alergii i stosowanie się do zaleceń specjalistów pozwala zmniejszyć ryzyko reakcji alergicznych i poprawić komfort codziennego życia. |
Spis treści:
- Co to jest alergia krzyżowa?
- Jak powstaje alergia krzyżowa?
- Objawy alergii krzyżowej
- Najczęściej występujące alergie krzyżowe
- Diagnostyka alergii krzyżowej
- Jak unikać reakcji krzyżowej?
Co to jest alergia krzyżowa?
Alergia krzyżowa występuje wtedy, gdy układ odpornościowy myli różne alergeny o podobnej budowie. Przeciwciała wytworzone przeciwko jednemu alergenowi potrafią rozpoznać i połączyć się z innym, pochodzącym z zupełnie innego źródła.
Dobrym przykładem jest uczulenie na pyłek brzozy, które może powodować reakcję alergiczną po zjedzeniu jabłka. Osoba uczulona na pyłek brzozy często zauważa objawy alergii właśnie po spożyciu tego owocu. Dzieje się tak dlatego, że główny alergen brzozy – molekuła Bet v 1 jest bardzo podobna do alergenu jabłka – molekuły Mal d 1. Obie należą do tej samej rodziny białek zwanej PR-10.
W efekcie organizm osoby uczulonej nie potrafi rozróżnić tych białek i reaguje na nie tak, jakby miał kontakt z pyłkiem brzozy. Innymi słowy, układ odpornościowy „interpretuje” spożycie jabłka tak, jakby organizm przebywał w otoczeniu pylącej brzozy.
>> Może Cię zainteresować: Co ma wspólnego jabłko i brzoza, czyli zespół pyłkowo-pokarmowy
| Ciekawostka: W Polsce aż około 47% przypadków alergii na jabłka wynika właśnie z reakcji krzyżowej z głównym alergenem brzozy Bet v 1. |
Jak powstaje alergia krzyżowa?
Podstawą alergii krzyżowej jest molekularne podobieństwo molekuł/ białek, które występują w różnych źródłach alergenowych. Dzięki temu podobieństwu alergeny można grupować w tzw. rodziny białek. Nie oznacza to jednak, że wszystkie białka w obrębie jednej rodziny są identyczne, stopień ich podobieństwa bywa różny.
Aby doszło do reakcji krzyżowej, budowa przestrzenna i sekwencja aminokwasów dwóch molekuł musi być na tyle zbliżona, by układ odpornościowy nie potrafił ich od siebie odróżnić. Jeśli organizm „rozpozna” fragment nowego białka jako podobny do tego, na który już jest uczulony, uruchamia reakcję alergiczną.
Wracając do przykładu alergenu brzozy, osoby uczulone na Bet v 1 mogą doświadczać reakcji krzyżowych po kontakcie z warzywami i owocami zawierającymi białka z grupy PR-10. Najczęstsze możliwe reakcje krzyżowe w alergii wziewnej dostępne są w tabeli 1.
| Ważne: Pamiętajmy o tym, że alergia krzyżowa może wystąpić nawet wtedy, gdy nie obserwujemy u siebie objawów alergii na alergen pierwotny; w naszym przykładzie pyłek brzozy. |
Objawy alergii krzyżowej
Objawy zależą od rodzaju alergenu oraz stopnia uczulenia. U większości pacjentów reakcja pojawia się po spożyciu surowych owoców lub warzyw. Objawy występują niezależnie od pory roku, chociaż mogą nasilać się w okresie pylenia.
Najczęstsze objawy:
- świąd, mrowienie lub obrzęk warg, języka i podniebienia to tzw. zespół alergii jamy ustnej (OAS – oral allergy syndrome)
- pieczenie gardła,
- łzawienie oczu, kichanie, zatkany nos,
- ból brzucha, nudności, wzdęcia,
- w rzadkich przypadkach: pokrzywka, duszność lub wstrząs anafilaktyczny.
W przypadku zespołu pokarmowo-pyłkowego objawy często ustępują po obróbce termicznej produktów, np. gotowaniu czy pieczeniu. Warto podkreślić, że w tym zespole reakcje alergiczne wywoływane są przede wszystkim przez dwie grupy alergenów: białka grupy PR-10 (w pyłku brzozy) oraz profiliny (w pyłku brzozy i traw).
Istnieją również inne grupy alergenów, które mogą powodować klinicznie istotne reakcje krzyżowe. Należą do nich m.in.:
- Termostabilne nsLTP – obecne w ziarnach roślin.
- Białka zapasowe – ziarna roślin np. orzechy.
- Polkalcyny pyłków roślinnych.
- Lipokaliny zwierzęce.
- Parwalbuminy – są szeroko rozpowszechnione w różnych gatunkach ryb.
>> Może Cię zainteresować: Alergia na pyłki drzew – co musisz wiedzieć i jak się chronić?
Najczęściej występujące alergie krzyżowe
Tabela 1. Najczęstsze możliwe reakcje krzyżowe w alergii wziewnej
| OWOCE | WARZYWA | ORZECHY | STRĄCZKOWE | ZIARNA /PRZYPRAWY | |
| Brzoza | jabłko, gruszka, czereśnia, wiśnia, kiwi, brzoskwinia, truskawka, mango, kaki, figa | marchew, seler, pomidor, fasoli mung | laskowe, włoskie, migdały, kasztany jadalne | orzechy arachidowe, soja, ciecierzyca, soczewica, groch | mak, kolendra, kminek, kumin, koper włoski, anyżek |
| Bylica | jabłko, melon, pomarańcze, brzoskwinia, arbuz, winogrono | pomidor, marchew, seler, cebula, pietruszka, ogórek, ziemniaki, papryka | zielony pieprz, anyżek, bazylia, kminek, kolendra, koper, kmin rzymski, majeranek, gorczyca, oregano, imbir, kurkuma, papryka, estragon, tymianek, rumianek | ||
| Ambrozja | melon, banan, mango, arbuz, | cukinia, ogórek, sałata, karczochy | mięta, jeżówka (echinacea), słonecznik, rumianek, hibiskus, mniszek lekarski | ||
| Trawy | arbuz, melon, brzoskwinia, kiwi, ananas, liczi, figi, kaki, papaia, pomarańcza, banan truskawki, jabłko, wiśnia gruszka | pomidor, seler, papryka, marchew, ziemniak, czosnek, cebula, cukinia, groch | laskowe włoskie, orzech kokosowy, migdał, kasztan jadalny | orzechy arachidowe, soi, groch | słonecznik sezam, mak, gorczyca, pestki dyni |
Reakcje krzyżowe mogą występować nie tylko między pyłkami a pokarmami, ale również:
- między różnymi rodzajami pyłków np. brzoza, leszczyna i olcha. Osoby uczulone na molekułę Bet v 1 (pyłki brzozy) mogą więc doświadczać objawów alergii już na przełomie stycznia i lutego, kiedy pyli leszczyna i olcha.
- między roztoczami a owocami morza (krewetkami, małżami czy ślimakami). Osoby uczulone na białko Der p 10, występujące w roztoczach kurzu domowego, mogą reagować alergicznie na niektóre owoce morza. W niektórych przypadkach, zwłaszcza w połączeniu z tzw. kofaktorami i np. wysiłkiem fizycznym – reakcja alergiczna może być bardzo silna, a nawet zagrażająca życiu.
- między alergią na kota a mięsem wieprzowym. Uczulenie na molekułę Fel d 2 kota może być przyczyną występowania objawów alergii po zjedzeniu małoprzetworzonego mięsa wieprzowego (szynka, salami, stek, tatar) lub wołowego.
- między lateksem a owocami. Zespół lateks-owoce występuje u 30 do 50% osób z objawami alergii na lateks. Znanych jest już ponad 25 owoców, których spożycie może wywołać reakcje alergiczne. Najczęściej dotyczy to takich owoców jak: awokado, banan, mango, marakuja, papaja, granat, acerola czy kiwi.
>> Przeczytaj też: Futerkowe dylematy: alergia na psy i koty – co warto wiedzieć?
Diagnostyka alergii krzyżowej
Podstawą diagnostyki alergii jest konsultacja ze specjalistą – alergologiem lub dietetykiem zajmującym się alergiami pokarmowymi oraz dokładnie zebrany wywiad kliniczny. Podczas wizyty specjalista analizuje, kiedy pojawiają się objawy, po spożyciu jakich pokarmów oraz w jakiej formie, czy produkty są spożywane na surowo, czy po obróbce termicznej.
Równie ważne jest uwzględnienie tzw. kofaktorów, czyli czynników, które mogą wpływać na nasilenie lub przebieg reakcji alergicznej. Należą do nich m.in.:
Kolejnym etapem diagnostyki są badania laboratoryjne, w tym przede wszystkim diagnostyka molekularna alergii. Umożliwia ona dokładne określenie profilu uczuleniowego pacjenta i identyfikację konkretnych molekuł alergenowych, na które organizm reaguje. Ponieważ wiadomo, jakie reakcje wywołuje dana molekuła, znajomość własnych alergenów pozwala przewidzieć możliwe objawy oraz ocenić ryzyko wystąpienia silnej reakcji alergicznej.
W przypadku osób z wieloma uczuleniami, u których występują zarówno objawy po pyłkach, jak i po spożyciu pokarmów, warto rozważyć wykonanie panelu molekularnego ALEX, obejmującego aż 295 alergenów. Badanie to pozwala odróżnić rzeczywiste uczulenia od reakcji krzyżowych, co znacznie ułatwia dalsze postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne.
Dzięki uzyskanym wynikom specjalista może opracować indywidualny plan postępowania, dokładnie wskazać, które molekuły odpowiadają za występowanie objawów, a także dobrać odpowiednią dietę eliminacyjną. Dodatkowo wyniki badań pomagają ocenić skuteczność ewentualnego odczulania, które jest jedyną, skuteczną metodą leczenia alergii.
>> Warto dowiedzieć się więcej z artykułu: Wyleczyć się z alergii na pyłki – czy jest to możliwe?
Jak unikać reakcji krzyżowej?
Podstawą jest rzetelna diagnostyka. Znając swój profil uczuleniowy i współpracując ze specjalistą, można dokładnie określić, które alergeny wywołują reakcje alergiczne oraz jak skutecznie minimalizować ryzyko reakcji alergicznych, w tym tych krzyżowych.
W przypadku większości owoców i warzyw objawy alergii można złagodzić poprzez obróbkę termiczną, ponieważ wysoka temperatura często niszczy białka odpowiedzialne za reakcje alergiczne. W przypadku alergii krzyżowej brzoza-jabłko znaczenie ma również odmiana jabłka oraz sposób jego dojrzewania i przechowywania. Czynniki te mogą wpływać na ilość alergenów obecnych w owocu.
Bibliografia
- Błażowski Ł, Kurzawa R, ABC diagnostyki molekularnej w alergologii 2022; str.17-18;63-64; 33-37;43- 45; 46-48
- EAACI, et al. Molecular allergology user’s guide. Zurich, Switzerland: European Academy of Allergy and Clinical Immunology; 2016
- Thermo Fisher Scientific. Allergen Encyclopedia. https://www.thermofisher.com/phadia/wo/en/resources/allergen-encyclopedia.html [dostęp: 13.11.2025 r.]
- Piwowarek, K. Ł., Mincer‑Chojnacka, I., Zdanowski, R., & Kalicki, B. (2015). Alergiczna reaktywność krzyżowa – czy nowe wyzwanie dla alergologów? Pediatria – Medycyna Rodzinna, 11(4), 382‑390. https://doi.org/10.15557/PiMR.2015.0036
