Bostonka w ciąży: objawy, przyczyny, możliwe powikłania

Bostonka jest chorobą wirusową dłoni, stóp i jamy ustnej. Mimo że infekcja dotyczy głównie dzieci,  zachorowanie może dotknąć również dorosłych z osłabionym układem immunologicznym. Zakażenie bostonką w okresie ciąży w większości wypadków przebiega łagodnie, ale sporadycznie może być przyczyną poronienia, zapalenia mięśnia sercowego płodu lub wystąpienia wad wrodzonych płodu.

Spis treści:

1. Czym jest bostonka i jak do niej dochodzi?
2. Jak przebiega bostonka w ciąży?
3. Czy bostonka jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży?
4. Diagnostyka bostonki w ciąży – badania laboratoryjne
5. Bostonka w ciąży – leczenie
6. Bostonka w ciąży – profilaktyka
7. Bostonka w ciąży – podsumowanie

Czym jest bostonka i jak do niej dochodzi?

Termin bostonka jest powszechnie przyjętą w Polsce potoczną nazwą choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (ang. Hand, Foot and Mouth Disease – HFMD) przebiegającej z charakterystycznymi zmianami pęcherzykowymi i plamisto-grudkowymi na skórze i błonach śluzowych. Jest to choroba wirusowa, wywoływana przez różne enterowirusy, najczęściej Coxsackie A16 i enterowirusa 71 (EV71). Jedynym rezerwuarem wirusów wywołujących bostonkę jest człowiek.

Do zakażenia bostonką dochodzi:

• drogą powietrzno-kropelkową w trakcie kaszlu i kichania,
• poprzez bezpośredni kontakt z wydzielinami zakażonego (wydzielina z gardła/nosa, płyn z pękających pęcherzyków) lub wydalinami (np. kał z pieluszki),
• drogą fekalno-oralną poprzez przenoszenie wirusów do ust z powierzchni/przedmiotów (np. zabawek, blatów, klamek) zanieczyszczonych wydzielinami i wydalinami zakażonego (choroba brudnych rąk),
• drogą pokarmową poprzez spożycie wody lub pokarmów skażonych fekaliami (np. wspólne napoje, kąpiel w basenie).

Bostonka jest bardzo zaraźliwa, zakażenie rozprzestrzenia się bardzo szybko. Sprzyja temu przebywanie w dużych skupiskach ludzi (żłobki, przedszkola, szkoły, akademiki). Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj 3-5 dni. Pęcherzyki pojawiają się w 2-3 dniu choroby i ustępują po ok. 1 tygodniu. Zakaźność jest najwyższa w czasie występowania wysypki, ale chory wydala wirusy wraz z kałem nawet do kilku tygodni.

Bostonkę charakteryzuje sezonowość. W strefie klimatu umiarkowanego do zakażeń dochodzi głównie w okresie wiosennym, letnim i wczesną jesienią, ze szczytem zachorowań przypadającym na późne lato.

Jak przebiega bostonka w ciąży?

Bostonka jest zazwyczaj chorobą dotykającą małe dzieci (głównie do 5 r.ż.), ale choroba bostońska może dotyczyć również dorosłych z obniżoną odpornością. Układ odpornościowy kobiety w ciąży jest fizjologicznie osłabiony, stąd jest ona bardziej podatna na infekcje. Częstą przyczyną zakażenia przyszłej mamy bostonką jest opieka nad chorymi dziećmi w wieku niemowlęcym lub przedszkolnym. Infekcja HFMD przebiega u ciężarnych zazwyczaj bezobjawowo lub łagodnie, ciężkie postaci choroby występują niezwykle rzadko.

Bostonka w ciąży – możliwe objawy kliniczne:

• w fazie prodromalnej (wczesnej, nieswoistej):
  • gorączka,
  • kaszel,
  • katar,
  • zmęczenie, złe samopoczucie,
  • wymioty,
  • biegunka,
  • ból gardła,
  • ból mięśni,
  • utrata apetytu.
• w fazie właściwej:
  • bolesne pęcherze na języku, dziąsłach i wewnętrznej stronie policzków,
  • wysypka (zazwyczaj nieswędzącą) na dłoniach, podeszwach stóp, pośladkach, brzuchu, plecach, narządach płciowych.

Choroba ustępuje samoistnie po upływie 7-10 dni. W okresie zdrowienia może dochodzić do złuszczania się naskórka z powierzchni dłoni i stóp.

>> Przeczytaj też: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Czy bostonka jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży?

Bostonka nie stanowi dużego zagrożenia dla przyszłej mamy i dziecka. Choroba przebiega w zdecydowanej większości przypadków bezobjawowo lub łagodnie. Ciężkie postaci infekcji zdarzają się niezwykle rzadko i wiążą się z nasilonymi objawami klinicznymi i wysoką gorączką. U ciężarnej może wystąpić odwodnienie, utrata paznokci, wtórne bakteryjne nadkażenie pękających pęcherzyków, pojawiających się w trakcie infekcji na skórze i błonach śluzowych, zaostrzenie przewlekłych chorób dermatologicznych, rzadziej infekcje narządów wewnętrznych.

Sporadycznie mogą wystąpić powikłania w ciąży, jednak ich ryzyko u zakażonej bostonką kobiety nie jest jednoznacznie oszacowane, ze względu na zbyt małą liczbę wyników badań naukowych. Potencjalnie prawdopodobieństwo wystąpienia i rodzaj powikłań zależy od stopnia zaawansowania ciąży.

• Bostonka w ciąży: 1 trymestr – pojawienie się wysokiej gorączki w przebiegu choroby może być przyczyną poronienia. Sporadycznie infekcja może prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego płodu i wad wrodzonych.
• Bostonka w ciąży: 2 trymestr – małe prawdopodobieństwo wpływu na płód.
• Bostonka w ciąży: 3 trymestr – infekcja może wywołać poród przedwczesny.
• Zakażenie okołoporodowe – może skutkować infekcją noworodka, która zazwyczaj przebiega bezobjawowo lub łagodnie.

Diagnostyka bostonki w ciąży – badania laboratoryjne

Podstawą rozpoznania bostonki są objawy kliniczne występujące w przebiegu choroby oraz szczegółowy wywiad z pacjentką, który jest pomocny w ustaleniu prawdopodobieństwa zakażenia. W przypadku charakterystycznie umiejscowionych zmian skórnych na dłoniach i stopach oraz w jamie ustnej diagnoza nie sprawia trudności, jednak u osób dorosłych obraz kliniczny często nie jest typowy.

W przypadkach wątpliwych w diagnostyce choroby bostońskiej znajdują zastosowanie badania laboratoryjne. Do diagnozowania HFMD stosuje się testy molekularne (metoda PCR) wykrywające materiał genetyczny wirusów w próbkach pobranych od pacjenta (płyn z pęcherzyków, wymaz z gardła, kał).

Badaniami pomocniczymi są badania serologiczne wykrywające swoiste przeciwciała w klasach IgA, IgM i IgG przeciwko wirusom Coxsackie oraz przeciwciała neutralizujące wirusy. Przeciwciała w klasach IgA i IgM pojawiają się jako pierwsze na początku infekcji i z czasem zanikają. Przeciwciała w klasie IgG utrzymują się do końca życia.

Wcześniejsze przechorowanie bostonki nie daje jednak odporności na wszystkie typy wirusów wywołujących chorobę, ale może mieć wpływ na lżejszy przebieg infekcji w przypadku zakażenia innym typem.

Bostonka w ciąży – leczenie

Bostonka jest chorobą samoograniczającą, która ustępuje zazwyczaj po tygodniu. Nie istnieje leczenie przyczynowe choroby, terapia ma charakter objawowy. Leczenie ma na celu obniżenie gorączki i zmniejszenie bólu. Podawane są leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Zmiany skórne traktowane są preparatami antyseptycznymi.

Istotne jest odpowiednie nawadnianie organizmu, odpoczynek i spokój. W przypadku wystąpienia zmian w jamie ustnej należy unikać gorących, pikantnych i słonych pokarmów. Wskazane jest picie chłodnych napojów.

>> Przeczytaj także: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Bostonka w ciąży – profilaktyka

Nie istnieje szczepionka przeciwko zakażeniu bostonką. Profilaktyka ma charakter nieswoisty i obejmuje:

• higienę rąk – częste i dokładne mycie dłoni, szczególnie po przewijaniu dziecka, po wyjściu z toalety, po dotykaniu przedmiotów użytkowanych przez chorego,
• dezynfekcję przedmiotów i powierzchni (np. zabawek, klamek, uchwytów szafek),
• unikanie kontaktu z osobami chorymi (izolacja chorych),
• unikanie wspólnego użytkowania sztućców i naczyń,
• używanie maseczek ochronnych w przypadku konieczności opieki nad chorym dzieckiem.

Bostonka w ciąży – podsumowanie

• Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD) powszechnie nazywana w Polsce bostonką, jest chorobą wirusową, która zazwyczaj przebiega u ciężarnych bezobjawowo lub łagodnie.
• Do zakażenia bostonką dochodzi najczęściej drogą kropelkową oraz przez kontakt bezpośredni z chorym lub przedmiotami skażonymi jego wydzielinami i wydalinami.
• Najbardziej na zakażenie bostonką są narażone kobiety pracujące z małymi dziećmi lub opiekujące się nimi w domu.
• Objawy bostonki u ciężarnej mogą mieć nietypowy obraz kliniczny.
• Ryzyko powikłań u ciężarnej i płodu po zakażeniu bostonką jest niewielkie.
• Wykazano, że potencjalnie najbardziej ryzykowne dla płodu jest zakażenie ciężarnej w 1. trymestrze ciąży, a zakażenie w 3. trymestrze może być przyczyną porodu przedwczesnego.
• Leczenie bostonki opiera się na terapii objawowej znoszącej gorączkę i ból, wskazana jest łagodna lekkostrawna dieta, odpoczynek i spokój.
• Zapobieganiu bostonce sprzyjają właściwe zachowania higieniczne – higiena osobista i higiena otoczenia.

Piśmiennictwo

1. prof. dr hab. med. Leszek Szenborn Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej  https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/79171,choroba-dloni-stop-i-jamy-ustnej (dostęp 30.04.2025 r.)
2. dr n. med. Patrycja Marciniak-Stępak, dr hab. n. med. Leszek Szenborn „Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej – nowe spojrzenie na znaną osutkę wirusową” https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/139641,choroba-dloni-stop-i-jamy-ustnej (dostęp 30.04.2025 r.)
3. Mirosława Kuchciak-Brancewicz, Wojciech Bienias, Andrzej Kaszuba „Choroba bostońska” https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1865/Choroba-bostonska-.html/ (dostęp 01.05.2025 r.)
4. „Characteristics of Hand, Foot, and Mouth Disease in Adults”  https://www.vinmec.com/eng/blog/characteristics-of-hand-foot-and-mouth-disease-in-adults-en (dostęp 02.05.2025 r.)