Hormon tyreotropowy (TSH), produkowany przez przysadkę mózgową, pełni kluczową rolę w regulacji pracy tarczycy. Zrozumienie, czym jest TSH, jakie są jego prawidłowe wartości oraz co oznaczają odchylenia od normy, jest fundamentalne dla diagnostyki i leczenia zaburzeń tarczycy. W niniejszym artykule przybliżymy rolę TSH, wyjaśnimy, jak przygotować się do badania, jak interpretować wyniki badań oraz omówimy najczęstsze schorzenia związane z nieprawidłowym poziomem tego hormonu.
Spis treści:
- TSH – co to jest?
- Funkcje TSH w organizmie
- Kiedy należy wykonać badanie TSH? Przygotowanie do badania
- Tyreotropina (TSH) III generacji – co to znaczy?
- Tyreotropina (TSH) – co wpływa na jej poziom w organizmie?
- Wartości referencyjne – TSH normy
- Niski poziom TSH – objawy i zagrożenia
- Wysoki poziom TSH – objawy i zagrożenia
- Podsumowanie
- FAQ – często zadawane pytania
TSH – co to jest?
Tyreotropina, bardziej znana jako TSH, to hormon o charakterze glikoproteinowym, o masie cząsteczkowej w zakresie 28-30 tysięcy Daltonów, uwalniany przez komórki tyreotropowe przedniego płata przysadki. Jego budowa obejmuje dwie podjednostki:
- alfa (α) – identyczną z podjednostkami α innych hormonów glikoproteinowych (FSH, LH, hCG)
- beta (β) – podjednostka specyficzna dla TSH, wykazuje zdolność wiązania się z receptorem TSH na komórkach tarczycy (tyreocytach). Jej działanie biologiczne jest jednak możliwe tylko w połączeniu z podjednostką alfa.
| CIEKAWOSTKA 28 tys. Daltonów oznacza zaledwie 0,000 000 000 000 000 000 046 gram |
Funkcje TSH w organizmie
Podstawową rolą TSH jest regulowanie funkcji tarczycy, poprzez wpływ na wytwarzanie hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3).
Między przysadką a tarczycą istnieje mechanizm sprzężenia zwrotnego, polegający na tym, że wzrost poziomu TSH pobudza tarczycę do produkcji i uwalniania T4 i T3. Gdy stężenie tych hormonów osiągnie odpowiedni poziom, przysadka otrzymuje sygnał do zmniejszenia produkcji TSH. Natomiast obniżenie poziomu hormonów tarczycy skutkuje zwiększonym wydzielaniem TSH przez przysadkę.
W sytuacji, gdy tarczyca funkcjonuje nieprawidłowo i produkuje zbyt mało lub zbyt dużo hormonów T4 i T3, przysadka reaguje zmianą w wydzielaniu TSH. Ta zmiana jest łatwa do uchwycenia i zmierzenia we krwi, dlatego poziom TSH jest cennym wskaźnikiem diagnostycznym zaburzeń tarczycy. Dodatkowo, TSH charakteryzuje się wysoką czułością, co oznacza, że nawet niewielkie wahania w stężeniu hormonów tarczycy powodują wyraźne zmiany w poziomie TSH.
| WAŻNE! TSH jest czułym miernikiem pracy tarczycy. Niewielkie wahania stężenia hormonów tarczycy skutkują zmianami stężenia TSH. |
Wydzielanie TSH
Uwalnianie hormonu tyreotropowego (TSH) charakteryzuje się pulsacyjnością i wyraźnym cyklem dobowym. Ocenia się, iż impuls wydzielania TSH występuje z częstotliwością rzadszą niż jeden co dwie godziny. Amplituda takiego impulsu wynosi około 0,6 mIU /l.
Najwyższe dobowe stężenie TSH obserwuje się podczas snu, między godzinami 23:00 a 4:00, osiąga średnio około 3,0 mIU /l. Najniższe wartości natomiast występują około godziny 16:00, kiedy średnie stężenie TSH spada do około 1,0 mIU /l.
Dobowy rytm wydzielania TSH:
- pozostaje nienaruszony w pierwotnej niedoczynności tarczycy.
- ulega zaburzeniu w niedoczynności tarczycy pochodzenia ośrodkowego, w stanach niedożywienia (w tym w przebiegu anoreksji) oraz w depresji.
Kiedy należy wykonać badanie TSH? Przygotowanie do badania
Badanie poziomu TSH wykonuje się przy podejrzeniu nieprawidłowości pracy tarczycy, w niedoczynności lub nadczynności tarczycy. U osób z prawidłowo działającą osią podwzgórze-przysadka-tarczyca poziom TSH we krwi jest najczulszym testem oceniającym czynność tarczycy.
Wskazaniem do jego wykonania jest również podejrzenie gruczolaka przysadki wydzielającego TSH. Ważnym wskazaniem do wykonania tego badania jest również monitorowanie leczenia hormonami tarczycy.
Ze względu na dobowy rytm wydzielania tego hormonu, badanie należy wykonywać w godzinach porannych. Test TSH wykonuje się na czczo.
Pacjenci przyjmujący hormony tarczycy często mają dylemat, czy badanie TSH u nich powinno być na czczo czy po przyjęciu tabletek. W takiej sytuacji zasadą jest, aby badanie odbyło się przed przyjęciem leków, chyba, że lekarz zdecyduje inaczej.
>> Zobacz też: Jak przygotować się do badań laboratoryjnych?
Tyreotropina (TSH) trzeciej generacji – co to znaczy?
Badanie TSH często ma dopisek, że jest trzeciej generacji, lub nawet „TSH trzeciej generacji ultraczułe”. Jak to rozumieć? Pierwsze testy laboratoryjne, stosowane do połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, mogły wykrywać TSH na poziomie ok. 1 mIU /l, co wystarczało w diagnostyce pierwotnej niedoczynności tarczycy, ale nie pozwalało na rozpoznawanie subklinicznej nadczynności tego gruczołu.
Po roku 1985 zaczęto stosować metody pozwalające na ocenę stężenia TSH w stężeniach dużo niższych, dlatego są określane jako ultraczułe lub superczułe.
Testy II generacji wykrywają TSH w stężeniu 0,1-0,2 mIU /l. TSH trzeciej generacji wykrywają hormon w stężeniu 0,01-0,02 mIU /l.
Wprowadzenie ich do diagnostyki laboratoryjnej, które pozwalają na oznaczanie bardzo niskich stężeń TSH jest przydatne w różnicowaniu stanów z bardzo głęboką supresją wydzielania tyreotropiny, np. w chorobie Gravesa-Basedowa (TSH <0,01 mIU /l) od częściowej supresji związanej z zaburzeniami wydzielania spowodowanymi przyczynami pozatarczycowymi.
Tyreotropina (TSH) – co wpływa na jej poziom w organizmie?
Poziom TSH może zależeć od kilku czynników. Należą do nich:
- wiek – u noworodków bezpośrednio po porodzie obserwuje się fizjologiczny wzrost TSH nawet do 19 mIU /l. Stężenie hormonu obniża się w kolejnych trzech dobach życia dziecka, ale nadal jest wyższe u dzieci niż u osób dorosłych. Wyższe stężenia TSH są również obserwowane i korzystne dla osób starszych (sprawdź: Choroby tarczycy u dzieci);
- płeć – stężenie TSH jest nieco wyższe u kobiet niż u mężczyzn, nie ma to jednak znaczenia klinicznego, dlatego wartości referencyjne w laboratoriach nie uwzględniają podziału na płeć;
- podaż jodu – niedostateczna podaż jodu powoduje obniżenie stężenia TSH wraz z wiekiem, natomiast wzrasta, gdy zaopatrzenie w jod jest prawidłowe;
- palenie tytoniu
- leki: antagoniści receptorów dopaminy (chlorpromazyna, haloperidol), epinefryna, teofilina, karbidopa, agoniści receptorów dopaminy (dopamina, bromokryptyna), lewodopa, fenytoina, antagoniści serotoniny, hormon wzrostu, metformina, sterydy w wysokich dawkach (prednizon ≥ 20 mg/24h, hydrokortyzon ≥ 100 mg/24h, deksametazon ≥ 0,5 mg/24h);
- pacjenci hospitalizowani – wskutek wpływu cytokin, dopaminy i glikokortykosteroidów u wielu pacjentów stężenie TSH obniża się do 0,02-0,2 mIU /l, a wzrasta okresie rekonwalescencji do do 10-20 mIU /l – jest to stan przejściowy.
| WAŻNE! U chorych hospitalizowanych stężenie TSH 0,05-10 mIU /l nie zawsze świadczy o chorobie tarczycy. Nie jest to wskazanie do rozpoczynania leczenia. |
Wartości referencyjne – TSH normy
Wartości referencyjne – normy TSH – zazwyczaj mieszczą się w przedziale 0,3-0,4 mIU /l do 4,0-4,5 mIU /l. Mogą się nieznacznie różnić w zależności od metod stosowanych w konkretnym laboratorium, dlatego zawsze należy zwracać uwagę na otrzymany wynik.
W ostatnich latach toczy się dyskusja na zasadnością tych wartości. Podnoszone są argumenty, iż u wielu zdrowych osób stężenie TSH wynosi do 2,5 mIU /l. Z drugiej strony, w jednym z badań epidemiologicznych z udziałem 2,8 tys. dorosłych mieszkańców Whickham w Anglii wykazano, że stężenie TSH >2,0 mIU /l wiązało się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju niedoczynności tarczycy w ciągu 20 lat.
W innym badaniu wykazano związek pomiędzy częstością występowania przeciwciał przeciwtarczycowych i wyższym stężeniem TSH. Wykazano, iż przeciwciała występują tylko u <3% kobiet ze stężeniem TSH 0,1-1,5 mIU /l i mężczyzn ze stężeniem TSH 0,1-2,0 mIU /l, natomiast u 20% kobiet i u 10% mężczyzn ze stężeniem TSH 2,1-4,0 mIU /l oraz 40% kobiet i 20% mężczyzn ze stężeniem TSH 4,1-5,0 mIU /l.
Nie wykazano jednak, iż osoby ze stężeniem TSH 3,0-5,0 mIU /l mają większe ryzyko chorób w porównaniu z populacją, w której stężenie TSH jest mniejsze niż 3 mIU /l.
TSH a ciąża
Stężenie TSH w pierwszych tygodniach ciąży jest bardzo niskie. Dzieje się tak, ponieważ w I trymestrze pojawia się gonadotropina kosmówkowa (hCG) – hormon, którego struktura – jak opisano na początku – przypomina strukturę TSH. Pod wpływem hCG tarczyca kobiety ciężarnej zwiększa produkcję hormonów. To z kolei jest sygnałem dla przysadki aby zmniejszyć produkcję TSH.
Dlatego wartości referencyjne dla TSH w ciąży powinny się przedstawiać następująco:
- pierwszy trymestr – od 0,1 do 2,5 mIU /l,
- drugi trymestr – od 0,1 do 2,5-3,0 mIU /l,
- trzeci trymestr – od 0,1 do 3,0-3,5 mIU /l.
Powyższe wartości mogą się nieznacznie różnić w poszczególnych laboratoriach, dlatego interpretacja wyniku zawsze musi się odbywać w odniesieniu do prezentowanych w raporcie wartości referencyjnych.
>> Dowiedz się więcej: Tarczyca w ciąży – pod specjalnym nadzorem
Niski poziom TSH – objawy i zagrożenia
Obniżone stężenie tyreotropiny (TSH) stwierdza się w:
- pierwotnej nadczynności tarczycy
- w zapaleniu tarczycy – Hashimoto – w fazie tyreotoksykozy
- w chorobach podwzgórza i przysadki.
Ponadto: w stanach drastycznego obniżenia dostarczanych kalorii (głodzenie, anoreksja, restrykcyjne diety), w ostrych zespołach psychiatrycznych, w ciężkich chorobach ogólnoustrojowych.
Na obniżenie TSH mają również wpływ niektóre leki.
Niskie – lub wysokie – poziomy TSH stwierdza się również u osób z tzw. przeciwciałami heterofilnymi, które odpowiadają za wynik fałszywie dodatni lub fałszywie ujemny. Do przeciwciał heterofilnych należy np. czynnik reumatoidalny klasy IgM. O ich obecności może świadczyć brak zgodności wyników TSH z obrazem klinicznym i poziomami hormonów tarczycy.
Wysoki poziom TSH – objawy i zagrożenia
Podwyższone stężenie TSH obserwuje się w następujących chorobach układu endokrynnego:
- pierwotnej niedoczynności tarczycy,
- gruczolaku przysadki wydzielającym TSH,
- niedoczynności kory nadnerczy.
Poza tym w okresie rekonwalescencji po ciężkich chorobach, w ostrych zespołach psychiatrycznych, a także po niektórych lekach.
Podsumowanie
TSH, tyreotropina, jest hormonem przysadki, sterującym pracą tarczycy. Jest również jednym z najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych, służących ocenie funkcjonowania tarczycy.
FAQ – często zadawane pytania
Czy TSH wystarczy do zbadania tarczycy?
W ocenie czynności tarczycy – zwłaszcza pierwszorazowej – należy posługiwać się stężeniem i TSH, i FT4. Izolowana ocena TSH jest zbyt często zawodna: do wzrostu lub obniżenia stężenia TSH dochodzi w wielu sytuacjach klinicznych niewymagających leczenia zaburzeń endokrynnych.
Czy wysokie TSH zawsze oznacza niedoczynność tarczycy?
Wysokie TSH najczęściej świadczy o niedoczynności tarczycy, ale może być spowodowane również innymi przyczynami. Oznaczenie samego poziomu TSH nie wystarcza do rozpoznania niedoczynności tarczycy.
Czy wysokie TSH to rak tarczycy?
Nie. Wysokie TSH świadczy najczęściej o niedoczynności tarczycy, która w nowotworach tego gruczołu nie występuje.
Czy wysokie TSH utrudnia zajście w ciążę?
Tak, dlatego z uwagi na potencjalny wpływ na płodność oraz zdrowie i prawidłowy rozwój przyszłego dziecka, zaleca się, aby wszystkie kobiety w wieku rozrodczym utrzymywały poziom TSH na poziomie 2,5 mIU /l lub niższym.
Czy wysokie TSH powoduje tycie?
Wysokie TSH nie jest przyczyną tycia. Jednak najczęściej jest powodowane przez niedoczynność tarczycy, z którą rzeczywiście związany jest wzrost masy ciała.
Czy wysokie TSH zagraża ciąży?
Wysokie TSH i niedoczynność tarczycy może zagrażać ciąży. Powikłaniem niedoczynności tarczycy może być stan przedrzucawkowy, poronienie, przedwczesny poród, a nawet śmierć płodu.
Czy wysokie TSH to Hashimoto?
Wysokie TSH jest najczęściej efektem niedoczynności tarczycy, która nie zawsze spowodowana jest chorobą Hashimoto. Zatem wysokie TSH nie zawsze oznacza Hashimoto.
Bibliografia
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1289,diagnostyka-laboratoryjna-chorob-tarczycy?srsltid=AfmBOorw_aCkI2NPdiMxpqoqiT9hH_0d6NaP96jE_7WgVSqEf1t1AyHs
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/tarczyca-w-ciazy-pod-specjalnym-nadzorem/
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/tarczyca-przed-ciaza-pod-specjalnym-nadzorem/
