Gruczolak przysadki to łagodny nowotwór, który rozwija się w przysadce – gruczole odpowiedzialnym za produkcję hormonów regulujących wiele funkcji organizmu. Choć większość tych nowotworów rośnie powoli i nie daje objawów, niektóre mogą prowadzić do poważnych zaburzeń hormonalnych i neurologicznych. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla zachowania zdrowia. Jeśli masz podejrzenia dotyczące swojego zdrowia, warto zapoznać się z poniższymi informacjami i skonsultować się z lekarzem.
Spis treści:
- Czym jest gruczolak przysadki?
- Jakie są przyczyny gruczolaka przysadki?
- Objawy gruczolaka przysadki
- Gruczolak przysadki a ciąża
- Diagnostyka gruczolaka przysadki
- Leczenie gruczolaka przysadki
- Podsumowanie
Czym jest gruczolak przysadki?
Gruczolak przysadki to łagodny nowotwór wywodzący się z komórek gruczołowych przysadki mózgowej. Stanowi około 10–15% wszystkich guzów wewnątrzczaszkowych. Większość tych zmian ma charakter łagodny i rośnie powoli, jednak ich obecność może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych. W zależności od zdolności do wydzielania hormonów, wyróżnia się dwa główne typy gruczolaków:
- Gruczolaki nieczynne hormonalnie – nie wydzielają nadmiaru hormonów, ale mogą wywoływać objawy neurologiczne poprzez ucisk na sąsiednie struktury mózgowe.
- Gruczolaki czynne hormonalnie – produkują nadmierną ilość hormonów, co może prowadzić do różnych zaburzeń endokrynologicznych.
>> Przeczytaj także: Przysadka mózgowa i jej rola w organizmie. Jakie hormony wydziela?
Jakie są przyczyny gruczolaka przysadki?
Przyczyny powstawania gruczolaka przysadki nie są do końca zrozumiane, ale istnieje kilka czynników, które mogą przyczyniać się do jego rozwoju. Gruczolak przysadki może występować sporadycznie lub stanowić część zespołów zaburzeń genetycznych, takich jak MEN1 (multiple endocrine neoplasia 1), będącym zespołem mnogiej gruczolakowatości 1, związanym z mutacją genu supresorowego nowotworu MEN-1, kodującym białko meninę.
W wielu przypadkach gruczolak przysadki rozwija się spontanicznie, bez uchwytnej przyczyny.
Objawy gruczolaka przysadki
Objawy gruczolaka przysadki zależą od jego wielkości, lokalizacji i rodzaju hormonów, które są wydzielane w nadmiarze. W przypadku małych gruczolaków objawy mogą być łagodne i niecharakterystyczne, co utrudnia rozpoznanie choroby. Do najczęstszych objawów zalicza się:
- zaburzenia hormonalne – takie jak:
– hiperprolaktynemia – nadmiar prolaktyny, co może prowadzić do problemów z płodnością, mlekotoku, zaburzeń miesiączkowania u kobiet;
– nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu – może prowadzić do akromegalii u dorosłych lub gigantyzmu u dzieci;
– nadmierne wydzielanie ACTH, a w konsekwencji kortyzolu, może powodować chorobę Cushinga.
– rzadziej występujące guzy przysadki, wydzielające gonadotropiny (LH, FSH), które mogą odpowiadać za przedwczesne dojrzewanie płciowe u dzieci, lub guzy wydzielające TSH, mogące prowadzić do wtórnej nadczynności tarczycy. - bóle głowy – wynikające z ucisku na struktury mózgu przez powiększający się guz;
- zaburzenia widzenia – zwłaszcza podwójne widzenie lub utrata pola widzenia, spowodowane uciskiem na nerwy wzrokowe;
- zaburzenia nastroju – w tym depresja i zmiany w zachowaniu.
>> Zobacz też: Prolaktyna – dlaczego jest podwyższona? Objawy i przyczyny hiperprolaktynemii
Gruczolak przysadki a ciąża
Gruczolak przysadki może mieć istotny wpływ na funkcje rozrodcze oraz przebieg ciąży. U kobiet może powodować zaburzenia cyklu miesiączkowego, a także trudności z poczęciem, zwłaszcza w przypadkach, gdy gruczolak wydziela nadmierną ilość prolaktyny. Prolaktyna jest hormonem, który odgrywa kluczową rolę w laktacji, a jej nadmiar może prowadzić do zahamowania owulacji, co utrudnia poczęcie. U kobiet w ciąży obecność gruczolaka przysadki może przyczynić się do nasilenia objawów, zwłaszcza w przypadku guzów wydzielających prolaktynę. W takim przypadku niezbędne jest ścisłe monitorowanie stanu zdrowia pacjentki oraz regularne konsultacje lekarskie, aby skutecznie zarządzać możliwymi powikłaniami i zapewnić optymalne warunki dla ciąży.
>> Dowiedz się więcej: Prolaktyna u kobiet – ile wynosi referencyjna wartość? Prolaktyna w ciąży i w menopauzie
Diagnostyka gruczolaka przysadki
- Rezonans magnetyczny (MRI) okolicy podwzgórzowo-przysadkowej – to podstawowe badanie obrazowe, które pozwala na dokładną lokalizację guza i ocenę jego wielkości.
- Badania laboratoryjne – analiza stężeń hormonów we krwi (takich jak prolaktyna, TSH wraz z oznaczeniem FT3 i FT4, ACTH z oznaczeniem kortyzolu czy IGF-1, będącym wykładnikiem działania hormonu wzrostu); w niektórych wypadkach konieczne jest wykonanie testów dynamicznych w warunkach szpitalnych.
- Badania pola widzenia – pozwalają na ocenę, czy guz uciska nerwy wzrokowe i powoduje zaburzenia widzenia.
- Tomografia komputerowa (CT) – stosowana w przypadkach, gdy rezonans magnetyczny nie jest dostępny lub niemożliwy do wykonania.
Wczesna diagnoza jest kluczowa dla skutecznego leczenia i minimalizacji powikłań.
Leczenie gruczolaka przysadki
Wybór metody leczenia zależy od wielkości guza, jego aktywności hormonalnej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Możliwe metody to:
- farmakoterapia – stanowi pierwszorzędną opcję terapeutyczną w przypadkach gruczolaków wydzielających prolaktynę. Najczęściej stosowane są agoniści dopaminy, takie jak bromokryptyna i kabergolina. Leki te mogą nie tylko skutecznie obniżyć poziom prolaktyny, ale również zmniejszyć rozmiar guza;
- chirurgia – w przypadkach, gdy gruczolak jest duży, powoduje ucisk na struktury mózgu, prowadzi do poważnych objawów neurologicznych, lub nie reaguje na leczenie farmakologiczne, konieczne może być jego usunięcie. Chirurgia najczęściej polega na operacji endoskopowej przezodwodowej, która umożliwia usunięcie guza przez nos;
- radioterapia – stosowana w rzadkich przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne i chirurgiczne nie przynoszą efektów.
Gruczolak przysadki– rokowania
Rokowania w przypadku gruczolaka przysadki są zazwyczaj dobre, zwłaszcza jeśli guz zostanie wcześnie wykryty i skutecznie leczony. Większość pacjentów dobrze reaguje na leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne. Jednak nieleczony gruczolak przysadki może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Po leczeniu konieczna jest regularna kontrola endokrynologiczna, aby monitorować ewentualne nawroty choroby oraz funkcjonowanie przysadki. W niektórych przypadkach pacjenci mogą wymagać terapii zastępczej hormonami.
Podsumowanie
Gruczolak przysadki stanowi często nierozpoznawany problem zdrowotny. Wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie pozwalają uniknąć poważnych komplikacji. Jeśli zauważasz u siebie objawy mogące wskazywać na ten nowotwór, skonsultuj się z lekarzem i wykonaj odpowiednie badania. Wczesna diagnoza to klucz do skutecznej terapii.
Bibliografia
- Lewiński, A., & Kędzia, W. (2017). Endokrynologia – postępy 2016/2017. Część 1: przysadka. Medycyna Praktyczna.
- Lleva, R. R., & Inzucchi, S. E. (2011). Rozpoznawanie i leczenie gruczolaków przysadki mózgowej. Current Opinion in Oncology, 23, 53-60.
- Barg, E., & Zgliczyński, W. Choroby podwzgórza i przysadki. Podręcznik pediatrii Medycyna praktyczna: Endokrynologia. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna. Dostęp 02.03.2025 https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.1.33.
