Tyreotropina trzeciej generacji (TSH)

Tyreotropina trzeciej generacji (TSH) – rola i znaczenie badania

TSH – co to jest i jaką pełni funkcję?

TSH (tyreotropina, hormon tyreotropowy) to hormon glikoproteinowy produkowany przez komórki tyreotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. Kluczową rolą TSH w organizmie jest regulacja funkcji tarczycy poprzez stymulowanie jej do produkcji i uwalniania hormonów: tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3).

TSH – rola w diagnostyce zaburzeń pracy tarczycy

Między przysadką mózgową a tarczycą istnieje mechanizm sprzężenia zwrotnego. Gdy poziom hormonów tarczycy (T3 i T4) spada, przysadka zwiększa produkcję TSH, aby pobudzić tarczycę do intensywniejszej pracy. Kiedy stężenie T3 i T4 wzrasta, przysadka otrzymuje sygnał do zmniejszenia wydzielania TSH. To właśnie dlatego stężenie TSH we krwi jest niezwykle czułym wskaźnikiem diagnostycznym – nawet niewielkie wahania w poziomie hormonów tarczycy skutkują wyraźnymi zmianami w stężeniu TSH, co pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości.

Tyreotropina (TSH) trzeciej generacji – co to za badanie?

Badanie TSH trzeciej generacji to nowoczesna, ultraczuła metoda laboratoryjna, która pozwala na wykrycie bardzo niskich stężeń TSH, rzędu nawet 0,01-0,02 mIU/l. Ta wysoka czułość jest kluczowa w różnicowaniu stanów z głęboką supresją wydzielania TSH (np. w chorobie Gravesa-Basedowa) od tych z częściową supresją, co zwiększa precyzję diagnostyki zaburzeń tarczycy.

Wydzielanie TSH charakteryzuje się pulsacyjnością i wyraźnym cyklem dobowym, z najwyższym stężeniem w nocy (między 23:00 a 4:00) i najniższym około godziny 16:00. Ten rytm dobowy jest zachowany w pierwotnej niedoczynności tarczycy, ale może być zniesiony w niedoczynności pochodzenia centralnego lub w stanach głodzenia.

TSH – kto i kiedy powinien wykonać badanie poziomu tyreotropiny?

Badanie TSH jest rekomendowane w wielu sytuacjach klinicznych, zarówno w diagnostyce, jak i monitorowaniu leczenia chorób tarczycy.

Wskazania do badania TSH:

• Diagnostyka zaburzeń tarczycy: jest to badanie pierwszego rzutu u osób z podejrzeniem nadczynności lub niedoczynności tarczycy.
• Monitorowanie leczenia: kluczowe dla pacjentów przyjmujących hormony tarczycy, w celu oceny skuteczności terapii i dostosowania dawkowania.
• Test przesiewowy: zalecane u osób z grup zwiększonego ryzyka:
  • posiadających krewnych pierwszego stopnia z chorobami tarczycy,
  • z autoimmunologicznymi chorobami,
  • narażonych na napromienianie okolicy szyi (np. radioterapia),
  • po operacjach tarczycy,
  • osób w wieku powyżej 50. roku życia.
• Noworodki: badanie przesiewowe w celu wykrycia wrodzonej niedoczynności tarczycy.
• Podejrzenie gruczolaka przysadki wydzielającego TSH.

Objawy sugerujące zaburzenia tarczycy, które powinny skłonić do badania TSH:

• Objawy mogące sugerować nadczynność tarczycy:
  • zmniejszenie masy ciała, mimo zwiększonego apetytu,
  • uczucie gorąca, wzmożone pocenie się,
  • nerwowość, niepokój, rozdrażnienie,
  • drżenie mięśniowe,
  • przyspieszenie czynności serca, kołatanie serca,
  • biegunki,
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • u mężczyzn zaburzenia libido i ginekomastia.
• Objawy mogące sugerować niedoczynność tarczycy:
  • przyrost masy ciała, mimo braku zwiększonego apetytu,
  • zmęczenie, senność, spowolnienie psychoruchowe,
  • nadwrażliwość na zimno,
  • suchość skóry, wypadanie włosów,
  • zaparcia,
  • obfite, nieregularne miesiączki oraz trudności z zajściem w ciążę.

Należy pamiętać, że dla pełnej oceny funkcji tarczycy, zwłaszcza po raz pierwszy, zaleca się jednoczesne oznaczenie stężenia TSH i fT4 (wolnej tyroksyny), a często również fT3 (wolnej trójjodotyroniny), ponieważ izolowana ocena TSH może być niewystarczająca.

TSH (tyreotropina trzeciej generacji) – normy i interpretacja wyników badania

Wartości referencyjne TSH mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium i stosowanych metod, dlatego zawsze należy odnosić wynik do norm podanych na wydruku badania.

Ogólne wartości referencyjne poziomu TSH dla dorosłych:

• Standardowo normy TSH mieszczą się w przedziale od 0,3-0,4 mIU/l do 4,0-4,5 mIU/l.
• W środowisku medycznym trwa dyskusja na temat optymalnych wartości TSH. Część ekspertów sugeruje, że u wielu zdrowych osób TSH nie przekracza 2,5 mIU/l, a wyższe wartości mogą wiązać się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju niedoczynności tarczycy w przyszłości, szczególnie u osób z przeciwciałami przeciwtarczycowymi. Niemniej, TSH w zakresie 3,0-5,0 mIU/l często nie jest powiązane z objawami klinicznymi ani zwiększonym ryzykiem chorób.

Normy TSH w ciąży

W ciąży normy TSH są niższe ze względu na działanie gonadotropiny kosmówkowej (hCG), która wykazuje strukturalne podobieństwo do cząsteczki TSH i stymuluje tarczycę do produkcji hormonów.

• I trymestr: od 0,1 do 2,5 mIU/l
• II trymestr: od 0,1 do 2,5-3,0 mIU/l
• III trymestr: od 0,1 do 3,0-3,5 mIU/l

U kobiet w wieku rozrodczym, planujących ciążę lub będących w ciąży, dąży się do utrzymania poziomu TSH poniżej 2,5 mIU/l dla optymalnego zdrowia matki i rozwoju płodu.

Normy TSH u dzieci i noworodków

• U noworodków bezpośrednio po urodzeniu obserwuje się fizjologiczny wzrost TSH (nawet do 19 mIU/l), który obniża się w ciągu pierwszych dni życia. Stężenie TSH u dzieci jest ogólnie wyższe niż u dorosłych i stopniowo się obniża wraz z wiekiem.
• U osób starszych (w podeszłym wieku) dopuszczalne są nieco wyższe wartości TSH.

TSH (tyreotropina trzeciej generacji) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Niskie stężenie TSH (poniżej normy) może wskazywać na:

• Pierwotną nadczynność tarczycy: tarczyca produkuje zbyt dużo hormonów, co hamuje wydzielanie TSH przez przysadkę.
• Zapalenie tarczycy w fazie tyreotoksykozy (np. początkowa faza choroby Hashimoto).
• Choroby podwzgórza i przysadki (np. wtórna niedoczynność tarczycy, gdy problem leży w przysadce, a nie samej tarczycy).
• Głodówki, restrykcyjne diety.
• Anoreksja.
• Ostre zespoły psychiatryczne.
• Ciężkie choroby ogólnoustrojowe.
• Przyjmowanie niektórych leków.
• Obecność przeciwciał heterofilnych, które mogą fałszować wyniki laboratoryjne (dając fałszywie niskie lub fałszywie wysokie wyniki).

Wysokie stężenie TSH (powyżej normy) może wskazywać na:

• Pierwotną niedoczynność tarczycy: tarczyca produkuje za mało hormonów, co stymuluje przysadkę do zwiększonego wydzielania TSH w celu pobudzenia tarczycy.
• Gruczolaka przysadki wydzielającego TSH.
• Niedoczynność kory nadnerczy.
• Okres rekonwalescencji po ciężkich chorobach.
• Ostre zespoły psychiatryczne.
• Przyjmowanie niektórych leków.

TSH (tyreotropina trzeciej generacji) – przygotowanie do badania

Właściwe przygotowanie do badania TSH jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnego wyniku.

• Pora badania: ze względu na dobowy rytm wydzielania TSH, badanie należy wykonać w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 9:00. W tych godzinach wartości referencyjne są najbardziej miarodajne.
• Na czczo: badanie wykonuje się na czczo, co oznacza powstrzymanie się od jedzenia przez 8-12 godzin przed pobraniem krwi.
• Przyjmowanie leków: jeśli przyjmujesz leki hormonalne na tarczycę (np. lewotyroksynę), zazwyczaj badanie powinno odbyć się przed przyjęciem porannej dawki leku. Zawsze skonsultuj się z lekarzem prowadzącym, czy i w jaki sposób powinieneś przyjąć leki przed badaniem.
• Unikaj stresu: postaraj się być wypoczętym i zrelaksowanym przed badaniem, ponieważ silny stres może wpływać na wyniki hormonalne.

TSH – czynniki wpływające na poziom hormonu

Na poziom TSH w organizmie może wpływać szereg czynników niezwiązanych bezpośrednio z chorobami tarczycy:

• Wiek: u noworodków poziom TSH jest naturalnie wysoki po urodzeniu, stopniowo obniżając się. U osób starszych dopuszczalne są nieco wyższe wartości TSH.
• Płeć: stężenie TSH jest nieco wyższe u kobiet niż u mężczyzn, jednak zazwyczaj nie ma to znaczenia klinicznego.
• Podaż jodu: niedostateczna lub nadmierna podaż jodu może wpływać na poziom TSH.
• Palenie tytoniu: może wpływać na wyniki TSH.
• Ciąża: jak wspomniano, wpływa znacząco na wartości referencyjne TSH.
• Leki: wiele leków może wpływać na poziom TSH, m.in. antagoniści receptorów dopaminy (np. chlorpromazyna, haloperidol), agonści dopaminy (np. bromokryptyna, lewodopa), niektóre leki stosowane w leczeniu padaczki (fenytoina), metformina, a także wysokie dawki sterydów (np. prednizon, hydrokortyzon, deksametazon). Zawsze poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach.
• Hospitalizacja/ciężkie choroby ogólnoustrojowe: u pacjentów hospitalizowanych, zwłaszcza z ciężkimi chorobami, poziom TSH może być przejściowo obniżony lub podwyższony z powodu wpływu cytokin, dopaminy czy glikokortykosteroidów. W takich przypadkach wynik TSH 0,05-10 mIU/l nie zawsze świadczy o chorobie tarczycy.
• Przeciwciała heterofilne: mogą prowadzić do fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych wyników, jeśli ich obecność nie zostanie uwzględniona w interpretacji.

Więcej na temat badań tarczycy oraz dlaczego jod jest niezbędny do życia w webinariach prowadzonych przez lekarza endokrynologa dr Magdalenę Jagiełło oraz lekarza alergologa dr Danutę Myłek: