Witamina B12 (kobalamina)

Witamina B12 (kobalamina) – więcej informacji

Czym jest witamina B12 i jaką pełni funkcję?

Witamina B12 (kobalamina, cyjanokobalamina) jest największą i najbardziej złożoną pod kątem budowy witaminą z grupy B, zawierającą w swojej strukturze kobalt. Odgrywa fundamentalną rolę w procesie powstawania krwinek czerwonych, syntezie kwasów nukleinowych, a także metabolizmie białek, lipidów i węglowodanów. Jest niezbędna do prawidłowej przemiany homocysteiny w metioninę, a tym samym do regeneracji (uzyskania) aktywnej formy kwasu foliowego (witaminy B9​), która jest kluczowa dla syntezy DNA i prawidłowego dojrzewania czerwonych krwinek (erytrocytów). Wspiera funkcjonowanie układu nerwowego, biorąc udział w przekaźnictwie nerwowym i budowie otoczki mielinowej aksonów (włókien nerwowych).

Witamina B12 – występowanie i przyswajalność

Witamina B12 występuje naturalnie wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Jej wchłanianie w przewodzie pokarmowym jest złożone i wymaga obecności tzw. czynnika wewnętrznego Castle’a, produkowanego w żołądku, a działającego w jelicie cienkim.

Niedobór witaminy B12​ (kobalaminy) ma poważne konsekwencje dla zdrowia, wpływając przede wszystkim na układ nerwowy i krwiotwórczy. Choć często kojarzony jest z anemią megaloblastyczną, objawiającą się bladością skóry, apatią, osłabieniem i szybkim męczeniem się, to objawy ze strony układu nerwowego mogą pojawić się wcześniej i być bardziej subtelne. Symptomy neurologiczne obejmują problemy z pamięcią, rozdrażnienie, silne bóle głowy, a nawet depresję. Ponadto, długotrwały niedobór kobalaminy prowadzi do wzrostu stężenia homocysteiny we krwi, co jest uznanym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób układu krążenia, w tym miażdżycy. Warto pamiętać, że objawy hematologiczne i neurologiczne pojawiają się dopiero po wyczerpaniu około 90% zapasów witaminy B12 zgromadzonych w wątrobie.

Witamina B12 (kobalamina) – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu witaminy B12 jest szczególnie wskazane w następujących sytuacjach:

• W diagnostyce przyczyn anemii (niedokrwistości).
• Przy występowaniu objawów neurologicznych, takich jak problemy z pamięcią, drętwienia, mrowienia, zaburzenia równowagi.
• U osób stosujących dietę wegetariańską lub wegańską.
• U osób przyjmujących leki, które mogą wpływać na wchłanianie B12, np. inhibitory pompy protonowej (stosowane m.in. przy refluksie), metforminę (lek przeciwcukrzycowy), kwas acetylosalicylowy (aspiryna) czy sulfasalazynę (lek przeciwzapalny).
• U osób po 50. roku życia, zwłaszcza w przypadku objawów takich jak refluks czy zgaga, które mogą świadczyć o obniżonej produkcji czynnika wewnętrznego.
• U osób nadużywających alkoholu.
• U osób z chorobami przewodu pokarmowego, które zaburzają wchłanianie, takimi jak zespół złego wchłaniania, celiakia, SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego), choroba Leśniowskiego-Crohna, a także u osób z aftami w jamie ustnej czy "zajadami" (zapaleniem kącików ust).
• W grupach zwiększonego ryzyka niedoboru, takich jak kobiety w ciąży, dzieci i osoby starsze.

Witamina B12 (kobalamina) – normy

Interpretacja wyników badania poziomu witaminy B12 jest złożona i powinna być zawsze dokonana przez lekarza, w kontekście objawów klinicznych oraz innych badań. Ogólne wartości referencyjne są następujące:

• Poniżej 200 pg/ml: Jawny niedobór witaminy B12. Wskazuje na wyczerpanie zapasów w organizmie i często wiąże się z objawami hematologicznymi (niedokrwistość).
• 200-400 pg/ml: Wartości graniczne. Na tym poziomie mogą już występować objawy neurologiczne lub hematologiczne, nawet jeśli nie ma jeszcze jawnej niedokrwistości. Sugerowana jest dalsza diagnostyka, np. oznaczenie poziomu kwasu metylomalonowego (MMA) lub holotranskobalaminy (holoTC), które są bardziej czułymi wskaźnikami niedoboru witaminy B12 na poziomie komórkowym.
• Powyżej 400 pg/ml: Poziom witaminy B12 ogólnie uważany za wystarczający.

Należy pamiętać, że podane normy są orientacyjne i mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium. Kluczowa jest zawsze indywidualna ocena stanu zdrowia pacjenta.

Witamina B12 (kobalamina) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Zarówno niedobór, jak i podwyższony poziom witaminy B12 mogą świadczyć o problemach zdrowotnych.

Przyczyny niedoboru witaminy B12

• Niewystarczająca podaż w diecie: Najczęściej dotyczy osób na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej, ponieważ witamina B12 występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego.
• Zaburzenia wchłaniania:
  • Niedokrwistość złośliwa (autoimmunologiczne schorzenie polegające na niszczeniu komórek okładzinowych żołądka, co skutkuje brakiem produkcji czynnika wewnętrznego Castle’a – białka niezbędnego do wchłaniania witaminy B12​).
  • Zanikowe zapalenie żołądka (częste u osób starszych), zmniejszające produkcję kwasu solnego i czynnika wewnętrznego Castle’a,
  • Choroby zapalne jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia), resekcje żołądka lub jelita.
  • Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), gdzie bakterie konkurują o witaminę B12.
  • Leki: Długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP), metforminy, kwasu acetylosalicylowego.
• Nadużywanie alkoholu.
• Zwiększone zapotrzebowanie: Ciąża, karmienie piersią, okres intensywnego wzrostu u dzieci.

Przyczyny podwyższonego poziomu witaminy B12

Podwyższony poziom witaminy B12 (definiowany jako wartość wyższa niż górna granica normy referencyjnej) również wymaga uwagi i dalszej diagnostyki. Może być związany z:

• Chorobami wątroby: Wątroba magazynuje większość zapasów witaminy B12. Jej uszkodzenie (np. w marskości, wirusowym zapaleniu wątroby, nowotworach wątroby) może prowadzić do uwalniania witaminy B12 do krwiobiegu.
• Przewlekłą niewydolnością nerek.
• Niektórymi chorobami autoimmunologicznymi lub stanami zapalnymi.
• Chorobami mieloproliferacyjnymi (np. przewlekła białaczka szpikowa).
• Długotrwałą lub nadmierną suplementacją - chociaż nadmierna suplementacja B12​ rzadko prowadzi do działań niepożądanych, może prowadzić do maskowania innych poważnych schorzeń.

Witamina B12 (kobalamina) – przygotowanie do badania

• Na czczo: Do badania poziomu witaminy B12 należy zgłosić się na czczo (8-12 godzin po ostatnim posiłku). Dopuszczalne jest wypicie niewielkiej ilości wody.
• Leki i suplementy: Przed badaniem poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach oraz suplementach diety, w tym preparatach witaminowych (szczególnie zawierających witaminę B12). Aby uzyskać wiarygodny wynik odzwierciedlający rzeczywiste zapasy i metabolizm witaminy B12​, lekarz zazwyczaj zaleca przerwanie suplementacji doustnej lub iniekcji na kilka dni lub tygodni przed badaniem, gdyż jej przyjmowanie sztucznie zawyża stężenie tej witaminy we krwi.
• Aktywność fizyczna: W dniu poprzedzającym badanie zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego.

Witamina B12 (kobalamina) – co może wpłynąć na wynik badania?

Na wynik badania poziomu witaminy B12 mogą wpływać liczne czynniki, dlatego ważne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń przed badaniem oraz poinformowanie lekarza o wszelkich okolicznościach, które mogą zafałszować wynik:

• Niedawna suplementacja: Przyjmowanie preparatów zawierających witaminę B12 (doustnych, iniekcyjnych) znacząco podwyższy jej poziom we krwi.
• Dieta: Spożycie dużej ilości produktów bogatych w witaminę B12 krótko przed badaniem.
• Niektóre leki: Jak wspomniano, inhibitory pompy protonowej, metformina, kwas acetylosalicylowy mogą obniżać poziom B12.
• Choroby towarzyszące: Schorzenia układu pokarmowego (np. celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie żołądka, stan po resekcji żołądka), choroby wątroby i nerek, niektóre choroby hematologiczne czy autoimmunologiczne.
• Ciąża: Zapotrzebowanie na witaminę B12 wzrasta w ciąży, co może wpływać na jej poziom.
• Spożycie alkoholu: Może wpływać na wchłanianie i metabolizm witaminy B12.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat witaminy B12, zachęcamy do zapoznania się z webinarium, który poprowadził dr M. Mastej: