Wirus cytomegalii jest najczęstszą przyczyną zakażeń wewnątrzmacicznych, które mogą skutkować wadami płodu i poważnymi powikłaniami u narodzonych dzieci. Jak dochodzi do zakażenia CMV w ciąży? Kiedy infekcja stanowi największe zagrożenie dla rozwijającego się dziecka? Jakie badania należy wykonać dla potwierdzenia cytomegalii i jak je interpretować? Artykuł zawiera odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane z zakażeniem wirusem CMV w ciąży.
Spis treści:
- Co to jest cytomegalia i jak dochodzi do zakażenia?
- Do czego może prowadzić zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży?
- Jakie są objawy cytomegalii w ciąży?
- Jak rozpoznać zakażenie cytomegalowirusem w ciąży?
- Cytomegalia w ciąży – badania
- Jak interpretować wyniki badań na cytomegalię w ciąży?
- Cytomegalia w ciąży – profilaktyka
- Cytomegalia w ciąży – często zadawane pytania
- Czy istnieje szczepionka przeciwko cytomegalii?
- Czy są skuteczne leki na wirusa CMV do stosowania w ciąży?
- Czy cytomegalia w ciąży to wskazanie do cesarskiego cięcia?
- W którym okresie ciąży zakażenie CMV matki jest najbardziej niebezpieczne dla płodu?
- Czy dodatni wynik IgM przeciwko CMV jest wystarczający dla potwierdzenia cytomegalii pierwotnej?
- Co oznacza dodatni wynik IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?
- Czy można zarazić się cytomegalią od zwierząt?
- O czym świadczy wysoka awidność IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?
- Czym jest cytomegalia „uśpiona”?
- Co to jest cytomegalia reaktywna?
Co to jest cytomegalia i jak dochodzi do zakażenia?
Cytomegalia jest chorobą zakaźną wywoływaną przez rozpowszechnionego na całym świecie wirusa cytomegalii (ang. Cytomegalovirus – CMV). Szacuje się, że w zależności od regionu świata zakażenie wirusem dotyczy ok. 40-80% populacji ludzkiej. Człowiek jest naturalnym gospodarzem, rezerwuarem i źródłem zakażenia. Wirusy CMV wykrywane są w ślinie, łzach, moczu, nasieniu, wydzielinie dróg rodnych, krwi, mleku kobiecym, przeszczepionych narządach.
Do zakażenia dochodzi:
- drogą bezpośrednią poprzez kontakt z wydzielinami osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela,
- w trakcie kontaktów seksualnych,
- przy przetaczaniu krwi lub preparatów krwiopochodnych,
- na skutek przeszczepu organu od zakażonego dawcy,
- drogą wertykalną w okresie ciąży,
- w trakcie porodu,
- w trakcie karmienia piersią.
Pora roku nie ma wpływu na częstość zachorowań. Zakażenie trwa całe życie – po pierwotnej infekcji wirus przechodzi w stan latencji (utajenia) i uaktywnia się w okresie spadku odporności.
Zdecydowana większość dzieci i dorosłych z prawidłowym układem odpornościowym przechodzi infekcję bezobjawowo lub łagodnie. Poważne konsekwencje zdrowotne związane są z zakażeniem w okresie płodowym oraz zakażeniem osób z niedoborami odporności.
Do czego może prowadzić zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży?
Zakażenie wirusem CMV w trakcie ciąży może nieść za sobą poważne konsekwencje w postaci cytomegalii wrodzonej, prowadzącej do ciężkich powikłań, a nawet do śmierci dziecka. Najgroźniejsze są skutki pierwotnego zakażenia ciężarnej, do którego może dojść w każdym okresie ciąży (tabela 1). Przy infekcji wtórnej prawdopodobieństwo wewnątrzmacicznego zakażenia wynosi ok. 1%.
Tabela 1. Zakażenie pierwotne CMV – prawdopodobieństwo wystąpienia i uszkodzenia płodu
| Moment zakażenia wirusem CMV | Prawdopodobieństwo zakażenia wewnątrzmacicznego | Prawdopodobieństwo uszkodzenia płodu | Prawdopodobieństwo wystąpienia objawów od urodzenia |
| Okres okołokoncepcyjny | 21% | 28,8% | 1,3% |
| I trymestr ciąży | 36,8% | 19,3% | 9,1% |
| II trymestr ciąży | 40,3% | 0,9% | 0,3% |
| III trymestr ciąży | 66,2% | 0,4% | 0,4% |
U 10–15% zakażonych noworodków objawy kliniczne mogą przybrać postać:
- wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu,
- małogłowia,
- żółtaczki u noworodka,
- powiększenia narządów wewnętrznych,
- niedokrwistości,
- zapalenia siatkówki i naczyniówki oka,
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Brak objawów zakażenia u noworodka nie wyklucza wystąpienia zaburzeń rozwojowych w późniejszych etapach życia dziecka. Do najczęściej pojawiających się w późniejszym okresie życia powikłań należy postępująca utrata słuchu, mogą wystąpić zaburzenia mowy i opóźnienia w rozwoju umysłowym i psychoruchowym.
Jakie są objawy cytomegalii w ciąży?
Ciąża jest okresem, w którym układ odpornościowy podlega intensywnym zmianom. Zmniejszona aktywność układu immunologicznego sprzyja utrzymaniu ciąży, ale powoduje jednocześnie zwiększenie podatności na infekcje. Osłabienie odporności sprzyja również reaktywacji uśpionych wirusów.
Szacuje się, że pierwotne infekcje wirusem cytomegalii w trakcie ciąży dotyczą ok. 1%-4% kobiet. Zakażenia wtórne (w tym nowymi typami wirusa) ciężarnych stanowią 75% wszystkich przypadków infekcji CMV.
Przebieg choroby u kobiety ciężarnej jest zazwyczaj bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Objawy cytomegalii mogą przypominać grypę lub mononukleozę zakaźną. Mogą pojawić się:
- gorączka,
- ból gardła,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- ogólne osłabienie,
- bóle mięśni,
- powiększenie wątroby/śledziony,
- wysypka skórna.
Jak rozpoznać zakażenie cytomegalowirusem w ciąży?
Niespecyficzne objawy cytomegalii, występujące również w przebiegu innych chorób, powodują, że rozpoznanie infekcji wirusem CMV wyłącznie na podstawie symptomów nie jest możliwe. Dla potwierdzenia zakażenia konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych.
W diagnostyce wykorzystywane są badania serologiczne służące wykrywaniu w krwi specyficznych przeciwciał oraz badania wykrywające wirusy lub ich fragmenty (metody molekularne, histologiczne, mikroskopia elektronowa) w różnych materiałach biologicznych pobranych od pacjenta.
Cytomegalia w ciąży – badania
Badania diagnostyczne w kierunku cytomegalii kobiet w ciąży lub planujących ciążę w Polsce nie znajdują się obecnie w standardzie opieki okołoporodowej Ministerstwa Zdrowia (MZ). Ma to ulec zmianie w nowym projekcie MZ (aktualnie konsultowany), ponieważ jak najwcześniejsze ustalenie statusu serologicznego mamy lub przyszłej mamy jest niezwykle istotne dla podjęcia właściwych działań profilaktycznych lub terapeutycznych.
Zgodnie z rekomendacjami ekspertów podstawą diagnozowania zakażenia wirusem cytomegalii w ciąży są badania serologiczne wykrywające przeciwciała w klasach IgM i IgG oraz badanie awidności przeciwciał IgG. Wyniki tych badań pomagają w ustaleniu momentu zakażenia matki.
- Przeciwciała klasy IgM – są produkowane w pierwszej kolejności i mogą utrzymywać się w krwi przez 6-9 miesięcy, mogą powstawać również w czasie reaktywacji wirusa i przy infekcji wtórnej,
- Przeciwciała IgG – powstają w późniejszej fazie infekcji i utrzymują się do końca życia,
- Awidność IgG – określa siłę wiązania kompleksu antygen – przeciwciało, co umożliwia określenie momentu zakażenia.
Badania molekularne (PCR) dla diagnozowania zakażenia kobiet ciężarnych zlecane są w wyjątkowych sytuacjach (np. dla potwierdzenia lub wykluczenia pierwotnego zakażenia CMV w przypadku wyników IgM(+), IgG(-)).
Zgodnie z rekomendacjami Europejskiej Inicjatywy Zakażeń Wrodzonych (ECCI) z 2024 r. u kobiet ciężarnych:
- badanie w kierunku swoistych dla CMV przeciwciał w klasach IgG i IgM powinno być wykonywane w I trymestrze ciąży,
- w przypadku ujemnych wyników zaleca się powtarzanie badania na obecność przeciwciał co 4 tyg. do 14–16 tyg. ciąży,
- w przypadku dodatnich wyników dla obu klas przeciwciał (IgM(+) i IgG(+)) zaleca się wykonanie testu awidności IgG w celu wykluczenia niedawnego pierwotnego zakażenia CMV.
Jak interpretować wyniki badań na cytomegalię w ciąży?
Interpretacja wyników badania w kierunku zakażenia wirusem CMV powinna być dokonywana przez specjalistów z uwzględnieniem czynników, które mogą wpłynąć na ich zafałszowanie.
Cytomegalia w ciąży – profilaktyka
Kobiety ciężarne najbardziej narażone są na zakażenie wirusem CMV na skutek częstych i długich kontaktów z dziećmi do 2 r.ż., które wydalają wirusy w moczu i ślinie do 24 miesięcy. Wobec braku szczepionki przeciwko wirusowi cytomegalii w profilaktyce zakażeń stosowane są metody nieswoiste.
Zapobieganiu cytomegalii sprzyja:
- higiena rąk, szczególnie ważne jest ich dokładne mycie po zmianie pieluszek, karmieniu, sprzątaniu zabawek itp.,
- dbanie o czystość pomieszczeń i przedmiotów użytkowanych przez dzieci,
- unikanie wspólnego używania sztućców, kubków, talerzy,
- unikanie kontaktu z wydzielinami dziecka (śliną, moczem, wydzieliną z nosa).
Cytomegalia w ciąży – często zadawane pytania
Czy istnieje szczepionka przeciwko cytomegalii?
Nie, w chwili obecnej nie ma szczepionki skutecznej wobec wirusa CMV.
Czy są skuteczne leki na wirusa CMV do stosowania w ciąży?
Leki przeciwwirusowe mają negatywny wpływ na płód i są stosowane niezwykle rzadko, terapia kobiety ciężarnej opiera się na leczeniu objawowym.
Czy cytomegalia w ciąży to wskazanie do cesarskiego cięcia?
Ze względu na ograniczenie ryzyka zakażenia okołoporodowego lekarze często podejmują decyzję o wykonaniu cesarskiego cięcia. Należy jednak pamiętać, że zakażenie CMV nie jest przeciwwskazaniem do porodu siłami natury. Zakażenia okołoporodowe są mniej groźne niż wrodzone i zazwyczaj przebiegają bezobjawowo lub skąpoobjawowo.
W którym okresie ciąży zakażenie CMV matki jest najbardziej niebezpieczne dla płodu?
Najbardziej niebezpiecznym dla płodu jest pierwotne zakażenie ciężarnej w pierwszym trymestrze ciąży.
Czy dodatni wynik IgM przeciwko CMV jest wystarczający dla potwierdzenia cytomegalii pierwotnej?
Nie, wynik IgM(+) może utrzymywać się wiele miesięcy od momentu zakażenia, możliwe są również wyniki fałszywie dodatnie pojawiające się na skutek reakcji krzyżowej z innymi wirusami.
Co oznacza dodatni wynik IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?
Wynik może oznaczać zetknięcie się z wirusem w przeszłości lub może być efektem aktualnego zakażenia. Dla określenia momentu zetknięcia się z wirusem należy wykonać dodatkowe badania.
Czy można zarazić się cytomegalią od zwierząt?
Nie, jedynym rezerwuarem i źródłem zakażenia są ludzie.
O czym świadczy wysoka awidność IgG w badaniu w kierunku cytomegalii?
Wysoka awidność świadczy o zetknięciu się z wirusem CMV w przeszłości (co najmniej 3 miesiące przed wykonaniem testu).
Czym jest cytomegalia „uśpiona”?
Pierwotne zakażenie CMV skutkuje obecnością wirusów w organizmie człowieka do końca życia. W okresie prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego wirusy pozostają w uśpieniu (latencji).
Co to jest cytomegalia reaktywna?
U osób zakażonych CMV w momentach spadku odporności (np. w przebiegu ciąży) może dojść do reaktywacji wirusów i ich wydalania z wydzielinami. W krwi mogą pojawić się ponownie przeciwciała klasy IgM (IgG po pierwotnym zakażeniu zostają na całe życie).
Piśmiennictwo
- dr n. med. Ewa Duszczyk „Cytomegalia” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157123,cytomegalia (dostęp 07.04.2025 r.)
- dr n. med. Andrzej Bacz „Zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63118,zakazenie-wirusem-cytomegalii-w-ciazy (dostęp 08.04.2025 r.)
- dr med. Ernest Kuchar „Cytomegalia” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/lista/73480,cytomegalia (dostęp 09.04.2025 r.)
- Consensus recommendation for prenatal, neonatal and postnatal management of congenital cytomegalovirus infection from the European congenital infection initiative (ECCI); The Lancet Regional Health – Europe Volume 40, May 2024
- Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii: stan wiedzy i perspektywy na przyszłość; Frontiers in Pediatrics, 2023; 11: 1 276912 (tłumaczenie: dr n. med. Dariusz Stencel, komentarz: dr hab. n. med. Ewelina Gowin) https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/339806,wrodzone-zakazenie-wirusem-cytomegalii-stan-wiedzy-i-perspektywy-na-przyszlosc (dostęp 09.04.2025 r.)
