Mleko matki jest naturalnym pokarmem idealnie zaspakajającym potrzeby żywieniowe dziecka w pierwszym półroczu życia. Karmienie piersią zapewnia wiele korzyści zarówno dla dziecka, jak i matki. Z tego powodu jest ono propagowane przez lekarzy ginekologów, neonatologów i pediatrów. Mleko modyfikowane zostało stworzone, by zastąpić mleko matki w sytuacjach, kiedy karmienie naturalne nie jest możliwe lub zaistnieje konieczność dokarmiania dziecka.
Spis treści:
- Jak powstaje mleko matki?
- Skład mleka kobiecego
- Mleko kobiece a modyfikowane – jaka jest różnica?
- Korzyści z karmienia piersią
- Przeciwwskazania do karmienia piersią
- Jak długo karmić piersią?
- Na czym polega karmienie mieszane?
- Czy można wrócić do karmienia piersią?
- Podsumowanie
Jak powstaje mleko matki?
Powstawanie mleka zależne jest od mechanizmów hormonalnych. Gruczoł piersiowy wytwarza pokarm w odpowiedzi na zapotrzebowanie. Powstawanie mleka zaczyna się już w ciąży (laktogeneza I). Pierwsze mleko matki tuż po porodzie to tzw. siara. Kilkanaście godzin po porodzie zaczyna się nawał mleczny (laktogeneza II). Dalsze kontynuowanie laktacji (laktogeneza III) zależy natomiast od mechanizmu autokrynnego – uzależnione jest od opróżniania lub przepełniania piersi. Przystawianie dziecka do piersi „na żądanie” (odpowiednio często) przyczynia się do wytwarzania kolejnych porcji mleka przez gruczoł.
Skład mleka kobiecego
Mleko matki pokrywa zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze (z wyjątkiem witaminy D i K), zapewniając dziecku rozwój przez pierwsze 6 miesięcy życia. Składa się z czynników przeciwbakteryjnych, przeciwzapalnych, odpowiedzialnych za rozwój tolerancji oraz stymulujących układ immunologiczny.
Najważniejsze jego składowe to m.in.:
- laktoza – jest niezbędna bakteriom probiotycznym do rozwoju mikrobiomu dziecka,
- cholesterol – jego duże ilości są potrzebne do rozwoju mózgu dziecka,
- oligosacharydy – sprzyjają rozwojowi bakterii z rodzaju Bifidobacterium w przewodzie pokarmowym dziecka,
- składniki niezbędne do budowy osłonek mielinowych (struktur komórek układu nerwowego),
- laktoferyna – działa przeciwbakteryjnie i pomaga we wchłanianiu żelaza,
- lizosym – działa przeciwbakteryjnie,
- przeciwciała IgA i IgG – zapewniają ochronę przed zakażeniami.
Unikatowy skład posiada pierwsze mleko matki, czyli siara. Zawiera dużo witaminy A, sodu, chlorków i ma bardzo wysoki poziom immunoglobulin IgA. Ma ona szczególne znaczenie dla nowonarodzonego dziecka, zwłaszcza jego przewodu pokarmowego i układu odpornościowego.
Mleko kobiece a modyfikowane – jaka jest różnica?
Skład mleka modyfikowanego jest na tyle odwzorowany, aby zapewniało ono odpowiednie tempo wzrastania, stan odżywienia i rozwój psychoruchowy niemowląt. Idealne odtworzenie składu mleka kobiecego jest jednak niemożliwe, ponieważ jego skład nie jest stały – zawiera żywe komórki i czynniki immunologiczne z krwi kobiety.
Korzyści z karmienia piersią
Udowodnione w badaniach naukowych korzyści z karmienia piersią dla dziecka to m.in. mniejsze ryzyko lub łagodniejszy przebieg:
- zakażeń przewodu pokarmowego,
- chorób infekcyjnych,
- zakażeń układu oddechowego,
- zapalenia ucha środkowego,
- wad zgryzu,
- alergii pokarmowych.
Korzyści z karmienia piersią dla matki to:
- zmniejszenie ryzyka krwawienia poporodowego,
- przyspieszenie inwolucji macicy,
- szybszy powrót do normalizacji masy ciała,
- zwiększenie remineralizacji kości z okresu przed ciążą,
- zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jajnika oraz raka piersi w okresie pomenopauzalnym.
Przeciwwskazania do karmienia piersią
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do karmienia piersią ze strony dziecka są:
- klasyczna galaktozemia,
- wrodzony niedobór laktazy.

Przeciwwskazaniem do karmienia piersią (kiedy dziecku podaje się odciągnięty pokarm matki łyżeczką, strzykawką, sondą lub butelką) mogą być:
- ciężki stan dziecka,
- rozszczep podniebienia utrudniający ssanie,
- niektóre wady serca, kiedy wysiłek związany ze ssaniem stanowi zbyt duże obciążenie dla dziecka.
Przeciwwskazaniem do karmienia piersią ze strony matki są:
- czynna i nieleczona gruźlica,
- zakażenie wirusem HIV (w niektórych krajach dopuszcza się karmienie mlekiem matki według specjalnego protokołu postępowania),
- zakażenie HTLV-1 lub HTLV-2 (ze względu na konieczność zastosowania leków przeciwwskazanych w trakcie laktacji),
- alkoholizm oraz narkomania,
- konieczność wykonania badań obrazowych z użyciem związków radioaktywnych (przeciwwskazanie czasowe),
- zakażenie lub podejrzenie zakażenia wirusem Ebola,
- konieczność podania matce leków przeciwwskazanych w czasie karmienia piersią.
Jak długo karmić piersią?
Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci rekomenduje karmienie piersią przez co najmniej pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Karmienie piersią kontynuuje się tak długo, jak jest to pożądane przez matkę i dziecko.
Gdy dziecko ma około 6 miesięcy, podaje się mu pierwsze posiłki uzupełniające. U niektórych niemowląt – z niedostatecznym przyrostem masy ciała i niskimi wskaźnikami gospodarki żelazowej – rozszerzanie diety rozpoczyna się już w 17. tygodniu życia. W pozostałych przypadkach pokarmy uzupełniające wprowadza się nie później niż do ukończenia 26. tygodnia życia (zgodnie ze schematem żywienia dzieci w 1 roku życia). Po tym czasie mleko matki nie pokrywa już zwiększającego się zapotrzebowania na energię, białko i składniki odżywcze, zwłaszcza żelaza.
>> Sprawdź też: Żelazo w diecie dziecka

Rozszerzanie diety nie oznacza jednak, że należy przerwać karmienie piersią. Początkowo pokarmy uzupełniające podaje się w niewielkich ilościach na zasadzie smakowania. Z czasem zastępują one karmienie piersią stanowiąc główne posiłki. Rozszerzanie diety dziecka przy jednoczesnej kontynuacji karmienia piersią stanowi ochronę dla organizmu dziecka (m.in. lepszą tolerancję alergenów pokarmowych).
Na czym polega karmienie mieszane?
Karmienie mieszanie polega na jednoczesnym karmieniu dziecka piersią oraz dokarmianiu go mlekiem modyfikowanym. Dziecku podaje się dodatkową porcję mleka, aby zapewnić mu właściwe tempo wzrastania. W pracy poglądowej na temat dokarmiania dzieci podkreśla się, aby decyzja o dokarmianiu dziecka miała medyczne uzasadnienie, np. niedobór pokarmu u matki lub problemy z pobraniem mleka z piersi.
Aby częściowe karmienie piersią było jak najbardziej korzystne dla dziecka, zaleca się, by mleko modyfikowane stanowiło możliwie najmniejszą część dobowego zapotrzebowania, a mleko matki największą – wypijane bezpośrednio lub odciągane. Jest to istotne również dla podtrzymania laktacji.
Czy można wrócić do karmienia piersią?
Przy konieczności czasowego dokarmiania dziecka butelką i chęci powrotu do wyłącznego karmienia piersią istotne jest, aby dobrać odpowiednie ilości mleka modyfikowanego do potrzeb żywieniowych dziecka – w taki sposób, aby mleko matki stanowiło możliwie największą ilość i nie zaburzało laktacji.
Jeśli potrzeby żywieniowe dziecka zaspakajane są mlekiem modyfikowanym w większej ilości, dziecko mniej chętnie ssie pierś. Gruczoł piersiowy otrzymuje wówczas sygnał, aby produkować mniej mleka. Jeśli laktacja nie jest stymulowana, stopniowo zanika.
Podsumowanie
Mleko matki w pełni zaspakaja zapotrzebowanie niemowlęcia na wszystkie niezbędne składniki odżywcze i zapewnia prawidłowy rozwój w pierwszym półroczu życia. Niemowlętom, które nie mogą być karmione naturalnie, należy podawać mleko modyfikowane. Przy dokarmianiu butelką należy dążyć nie tylko do zapewnieniu odpowiedniego przyrostu masy ciała dziecka, ale również do utrzymania laktacji.
Bibliografia
- Szajewska H. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria T.18, 2021.
- Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne, Pediatria, 2016, T.13, 9-24.
- Żukowska-Rubik M. Dokarmianie dzieci karmionych piersią – kiedy, czym i jak? Standardy Me dyczne Pediatria 2013; 11:189-199.