Nieszczelne jelito: przyczyny, objawy, badania, dieta 

Zespół nieszczelnego jelita to coraz szerszy problem w krajach zachodnich. Negatywnie wpływa nie tylko na funkcjonowanie przewodu pokarmowego, ale też całego organizmu. Dowiedz się, jakie są najczęstsze objawy nieszczelnych jelit, jak rzetelnie zdiagnozować ten problem oraz jak uszczelnić jelita.

Spis treści:

1. Zespół nieszczelnego jelita – co to jest?
2. Nieszczelne jelita – przyczyny
3. Nieszczelne jelita – objawy
   • Objawy nieszczelnych jelit ze strony układu pokarmowego
   • Objawy nieszczelnych jelit ze strony układu nerwowego
4. Diagnostyka zespołu nieszczelnego jelita
5. Nieszczelne jelita – leczenie
   • Metody leczenia nieszczelności jelit
   • Czy zmiana trybu życia pomaga przy leczeniu objawów nieszczelnych jelit?
6. Co jeść przy nieszczelności jelit? Dieta i plan żywieniowy
   • Czego nie jeść przy zespole nieszczelnego jelita?
   • Co jeść na nieszczelne jelita?
   • Dlaczego dieta jest ważna przy nieszczelności jelit?
   • Przykładowy jadłospis przy objawach nieszczelnych jelit
7. Nieszczelność jelit – podsumowanie
8. Zespół nieszczelnego jelita – często zadawane pytania (FAQ)

Zespół nieszczelnego jelita – co to jest?

Zespół nieszczelnego jelita (ZNJ), znany również jako zespół cieknącego jelita (ang. Leaky Gut Syndrome), jest to stan, w którym następuje zwiększona przepuszczalność błony śluzowej jelit. Towarzyszy jej również stan zapalny. Problemy te prowadzą do zakłóceń w procesach trawienia i wchłaniania składników odżywczych, co może być wynikiem bezpośredniego uszkodzenia błony śluzowej lub zaburzeń w składzie mikrobioty jelitowej.

Nieszczelne jelita – przyczyny

Mechanizm zespołu nieszczelnego jelita polega głównie na osłabieniu tzw. połączeń ścisłych w jelitach, które normalnie chronią organizm przed przenikaniem niepożądanych substancji z przewodu pokarmowego do krwiobiegu.

W rozwoju ZNJ kluczową rolę odgrywa białko zonulina, które po uwolnieniu z komórek nabłonka łączy się z receptorami i wywołuje zmiany w strukturze bariery jelitowej, prowadząc do rozluźnienia połączeń. Proces ten jest nasilany przez czynniki takie jak infekcje bakteryjne czy inne patogeny lub czynniki środowiskowe, które zwiększają uwalnianie zonuliny.

Gdy bariera jelitowa staje się nieszczelna, do krwiobiegu mogą przenikać bakterie, toksyny i inne cząsteczki, co wywołuje stan zapalny i reakcję immunologiczną. Utrzymująca się kolonizacja bakteryjna oraz przewlekły stan zapalny mogą nasilać objawy zespołu nieszczelnego jelita, wpływając negatywnie na zdrowie całego organizmu.

Przyczyny zespołu nieszczelnego jelita są różnorodne i obejmują również wiele innych przyczyn niż infekcje. Możemy wśród nich wymienić:

• stres,
• ciążę,
• nieodpowiednią dietę,
• menopauzę,
• stosowanie niektórych leków,
• alergie pokarmowe.

Każdy z tych czynników może przyczynić się do rozwoju zespołu nieszczelnego jelita, wpływając na integralność błony śluzowej jelit i prowadząc do szeregu problemów zdrowotnych związanych z nieprawidłowym trawieniem i absorpcją.

Nieszczelne jelita – objawy

Objawy zespołu nieszczelnego jelita są niespecyficzne i często pokrywają się z symptomami innych chorób, zarówno ze strony przewodu pokarmowego, jak i ogólnoustrojowych. Przyjrzyjmy się możliwym objawom, mając jednak na uwadze, że nie wszystkie wymienione symptomy pojawią się u każdej osoby zmagającej się z ZNJ.   

Objawy nieszczelnych jelit ze strony układu pokarmowego

Do najczęściej zgłaszanych dolegliwości jelitowych ZNJ zalicza się:

• wzdęcia,
• bóle brzucha,
• uczucie dyskomfortu po posiłkach,
• nietolerancje pokarmowe i niepożądane reakcje na określone produkty,
• biegunki lub zaparcia,
• uczucie pełności,
• gazy.

Objawy te są jednak bardzo niespecyficzne i mogą występować w wielu innych chorobach przewodu pokarmowego, na przykład wzdęcia – dotyczą nawet 18% osób co najmniej raz w tygodniu, a ponad 70% osób z zespołem jelita drażliwego (IBS) odczuwa je regularnie. Dlatego wymienione objawy nie są wystarczające do rozpoznania zespołu nieszczelnego jelita.

Objawy nieszczelnych jelit ze strony układu nerwowego

Zespół nieszczelnego jelita bywa łączony z dolegliwościami ze strony układu nerwowego, określanymi jako objawy neurologiczne. Należą do nich:

• tzw. mgła mózgowa (uczucie spowolnionego myślenia, problemy z koncentracją),
• przewlekłe zmęczenie,
• bóle głowy,
• w niektórych przypadkach wahania nastroju lub problemy z pamięcią.

Choć w przypadku nieszczelnego jelita objawy neurologiczne są często wymieniane, mają one niejasne i wieloczynnikowe pochodzenie. Obecnie brak jest jednoznacznych dowodów, że zwiększona przepuszczalność jelit bezpośrednio powoduje te objawy, dlatego ich występowanie nie może być podstawą rozpoznania tej jednostki chorobowej.

Diagnostyka zespołu nieszczelnego jelita 

Ze względu na trudności rozpoznania ZNJ na podstawie objawów, konieczne jest wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych. Metodą, która umożliwia rzetelne zdiagnozowanie nieszczelności jelit u pacjenta jest biopsja tkanki jelitowej, a następnie badania laboratoryjne in vitro pobranej próbki.

Niestety jest to metoda inwazyjna i w praktyce jest bardzo rzadko wykorzystywana. Dlatego naukowcy przyglądają się nowym markerom przepuszczalności jelit, które mogłyby zostać wykorzystane w badaniach nieinwazyjnych – moczu, kału lub krwi.

Przykładem parametru badanego we krwi jest zonulina, której stężenie wzrasta, kiedy zmniejsza się szczelność bariery jelitowej. Warto jednak zwrócić uwagę na dokładną interpretację wyników ze specjalistą – stężenie zonuliny podwyższa się również na przykład w procesie fizjologicznego starzenia się.

Kolejna możliwość to pomiar biomarkerów wskazujących na przenikanie bakterii i ich fragmentów przez ścianę jelit. Obecność mikroorganizmów tworzących mikrobiotę jelitową w przewodzie pokarmowym jest niezbędna, ale przy zwiększonej przepuszczalności jelit dostają się one do krwiobiegu i generują stan zapalny. Nasilenie przenikania bakterii i ich fragmentów do krwiobiegu może być zmierzone na przykład przez analizę poziomu lipopolisacharydu (LPS) w osoczu.

Kolejne narzędzie przydatne w diagnostyce zespołu nieszczelnego jelita to badanie genetyczne mikrobioty jelitowej oparte o technologię GA-map dostępne pod nazwą FloraGEN. Badanie to umożliwia nie tylko analizę integralności jelitowej dzięki markerowi – Akkermansia muciniphila, ale również analizę, czy mamy do czynienia z zaburzeniami mikrobiomu jelitowego – dysbiozą jelitową.

Nieszczelne jelita – leczenie

Coraz więcej badań naukowych dotyka problematyki zespołu nieszczelnego jelita, dlatego, mimo że to zaburzenie zostało zidentyfikowane niedawno, mamy już skuteczne wskazówki dotyczące leczenia i stylu życia, które mogą wspomóc regenerację ściany jelita.

Metody leczenia nieszczelności jelit

Leki stosowane w innych zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego, mogą również zadziałać w zakresie leczenia spadku przepuszczalności jelit – działanie to zostało udowodnione w przypadku leków takich jak Larazotyd i Lubiproston.

Naukowcy zauważyli również pozytywne efekty suplementacji w zakresie poprawy szczelności bariery jelitowej. Udowodniono, że pacjenci z zespołem jelita drażliwego, podtypem biegunkowym (IBS-D), którzy zastosowali suplementację glutaminą odnotowali znacząco zmniejszoną przepuszczalność jelit.

Leczenie i skuteczna suplementacja to jedne z aspektów terapii zespołu nieszczelnego jelita. Równie ważne jest zadbanie także o aspekty stylu życia.

Czy zmiana trybu życia pomaga przy leczeniu objawów nieszczelnych jelit?

Pacjenci zastanawiający się jak naprawić nieszczelne jelita, powinni zwrócić szczególną uwagę na maksymalne ograniczenie spożycia alkoholu. Alkohol etylowy powoduje uszkodzenie integralności bariery jelitowej.

Rozwojowi zespołu nieszczelnego jelita sprzyja zażywanie antybiotyków oraz leków z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), a w szczególności aspiryny oraz ibuprofenu, dlatego w profilaktyce ZNJ tak ważne jest, aby nie nadużywać leków przeciwbólowych oraz stosować antybiotyki jedynie w uzasadnionych przypadkach według wskazań lekarza.

Kolejnym elementem stylu życia ważnym w zespole nieszczelnego jelita jest stosowanie metod radzenia sobie ze stresem, ponieważ dobrostan psychiczny ma ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, w tym na szczelność bariery jelitowej.

Co jeść przy nieszczelności jelit? Dieta i plan żywieniowy

Częstotliwość występowania chorób zapalnych jelit i nieszczelnego jelita wzrasta w krajach, w których częściej stosowany jest model żywienia typu zachodniego – czyli dieta wysoko przetworzona.

Czego nie jeść przy zespole nieszczelnego jelita?

Produkty, które szczególnie mogą się przyczynić do rozwoju lub nasilenia zespołu nieszczelnego jelita, to:

• cukier i niektóre substancje słodzące (sacharoza, syrop glukozowo-fruktozowy),
• rafinowane węglowodany (białe pieczywo i wypieki z białej mąki),
• nasycone kwasy tłuszczowe (np. tłuste mięsa, masło, pełnotłuste produkty mleczne, smalec, tłuszcz palmowy),
• alkohol.

Powyższe składniki warto ograniczyć w diecie.

Co jeść na nieszczelne jelita?

Składniki odżywcze i bioaktywne, które wspierają prawidłową szczelność jelit to:

• oligosacharydy (por, karczochy, cykoria, topinambur, banany, szparagi, nasiona roślin strączkowych)
• błonnik pokarmowy – frakcja rozpuszczalna (nasiona chia, babka płesznik, siemię lniane, otręby owsiane, jęczmienne; jabłka, jagody, figi, granat, truskawki),
• glutamina (buliony rybne i mięsne gotowane na kościach, wołowina, dziczyzna, drób, ryby, owoce morza),
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe (siemię lniane, nasiona chia, orzechy włoskie, soja, olej lniany, olej konopny, olej z wiesiołka, olej z rokitnika, ryby morskie, owoce morza),
• produkty fermentacji (jogurt, kefir, maślanka, kimchi),
• zioła na nieszczelne jelita (Herbata chińska, Hibiscus sabdariffa, Lukrecja gładka),
• kwercetyna (jabłka, jagody, borówki, czarne porzeczki, winogrona, cebula czerwona, brokuły, zielona herbata).

Wprowadzenie tych składników do codziennej diety może przyczynić się do poprawy funkcjonowania jelit oraz zmniejszenia problemów związanych z ich zwiększoną przepuszczalnością.

Dlaczego dieta jest ważna przy nieszczelności jelit?

Dieta jest tak kluczowa w przypadku nieszczelności jelit, ponieważ może wpływać na ten problem w kilku mechanizmach.

1. Po pierwsze – składniki, które dostarczamy z pokarmem, mają szeroki wpływ na wzrost i rozwój bakterii jelitowych, które są związane z procesami zapalnymi oraz zmianami w przepuszczalności jelit. Jeśli dieta jest mało różnorodna i uboga w błonnik pokarmowy, sprzyja to wzrostowi niekorzystnych szczepów mikroorganizmów, co przyczynia się do wzrostu poziomu stanu zapalnego w obrębie jelit i spadku szczelności bariery jelitowej.
2. Drugi mechanizm to wpływ składników odżywczych na syntezę elementów, które budują połączenia między komórkami jelit – to od ich prawidłowego poziomu i budowy zależy, czy ściana jelit jest odpowiednio szczelna. Mechanizmy te podkreślają znaczenie diety i jej wpływu na zdrowie jelit i ich odpowiednią szczelność.

Przykładowy jadłospis przy objawach nieszczelnych jelit

Przykładowa dieta na nieszczelne jelita uwzględniająca niezbędne składniki odżywcze i bioaktywne – jadłospis ok. 1800 kcal:

Śniadanie: Orzechowa owsianka z granatem – 550 kcal

• Składniki:
  • Napój migdałowy bez cukru – 230 ml (1 szklanka),
  • Płatki owsiane górskie – 40 g (4 łyżki),
  • Orzechy włoskie – 12 g,
  • Migdały – 15 g (1 łyżka),
  • Granat – 50 g (ok. ½ sztuki),
  • Maliny mrożone – 100 g,
  • Jogurt naturalny – 180 g (1 opakowanie).

• Przygotowanie:
  • Płatki owsiane zagotować na napoju roślinnym. Gotować kilka minut, mieszając co chwilę. Gotową owsiankę nałożyć do miseczki, dodać jogurt, posiekane migdały, orzechy, maliny i pestki granatu.

II śniadanie: Sałatka z tuńczykiem, szpinakiem i pestkami dyni – 330 kcal

• Składniki:
  • Szpinak – 75 g (3 garście),
  • Tuńczyk w sosie własnym (ze słoika) – 90 g (3 łyżki),
  • Cebula czerwona – 30 g (ok. ¼ sztuki),
  • Cytryna, bez skorki – 5 g (1/2 plastra),
  • Natka pietruszki – 18 g (3 łyżeczki),
  • Pomidor – 170 g (ok. 1 sztuka),
  • Dynia – pestki łuskane – 10 g (1 łyżka),
  • Olej z nasion wiesiołka – 5 ml (1 łyżeczka),
  • Pieprz czarny – 1 g (1 szczypta),
  • Sól – 1 g (1 szczypta),
  • Bazylia – 1 g (1/2 łyżeczki),
  • Chleb żytni razowy – 30 g (1 kromka).

• Przygotowanie:
  • Liście szpinaku dokładnie umyć, wyłożyć na talerz. Warzywa pokroić, przełożyć na talerz razem z tuńczykiem. W osobnej miseczce zmieszać ze sobą olej, sok z cytryny, sól oraz pieprz, zioła. Całość skropić przygotowanym dressingiem, posypać pestkami dyni oraz posiekaną natką pietruszki. Podawać z pieczywem żytnim.

Obiad: Rosół, łosoś pieczony z batatami – 630 kcal

• Składniki na rosół (warto od razu przygotować więcej porcji, w liście podano składniki na 1 porcję rosołu):
  • Udo z kurczaka – 96 g (ok. 2/3 sztuki),
  • Marchew – 20 g (1/3 sztuki),
  • Pietruszka korzeń (1/3 sztuki),
  • Por – 14 g (ok. 1/8 sztuki),
  • Seler korzeniowy – 12 g (1/8 sztuki),
  • Liść laurowy, suszony – 1 g (1/2 sztuki),
  • Ziele angielskie – 1g (1/3 łyżeczki),
  • Pieprz czarny – 1 g (1 szczypta),
  • Sól biała – 1 g (1 szczypta).

• Składniki na łososia pieczonego z batatami:
  • Łosoś, świeży – 100 g (ok. ½ sztuki),
  • Batat – 115 g (ok. ½ sztuki),
  • Oliwa z oliwek – 5 ml (1 łyżeczka),
  • Pomidor – 250 g (1,5 sztuki),
  • Ogórek kwaszony – 180 g (3 sztuki),
  • Bazylia, suszona – 1g (1/2 łyżeczki),
  • Tymianek, suszony – 1 g (1/3 łyżeczki),
  • Natka pietruszki – 24 g (4 łyżeczki),
  • Sól biała – 1 g (1 szczypta),
  • Pieprz biały – 1 g (1 szczypta).

• Przygotowanie:
  • Rosół: wlać 600 ml wody do garnka (jeśli szykujemy więcej porcji rosołu, odpowiednio zwiększamy porcję wody). Nastawić wodę, wrzucić umyte udka. Po kolei kroić wszystkie warzywa i wrzucać je do garnka. Dodać ziele angielskie i liść laurowy, a następnie resztę przypraw. Po wrzuceniu warzyw zostawić rosół na małym gazie na 1-1.5 godziny.
  • Łosoś pieczony z batatami: Łososia zamarynować w ziołach i oliwie z oliwek. Bataty pokroić w drobne ćwiartki i upiec razem z rybą w naczyniu żaroodpornym w temperaturze 180 stopni około 15-20 minut, żeby łosoś pozostał soczysty, a ziemniaki się zarumieniły. Do ryby przygotować surówkę z pokrojonych ogórków i pomidorów wymieszanych z solą, pieprzem.

Kolacja: Pudding omega-3 – 300 kcal

• Składniki:
  • Napój migdałowy, niesłodzony – 115 ml (1/2 szklanki),
  • Nasiona chia, suszony – 20 g (2 łyżki),
  • Otręby owsiane – 15 g (2 łyżki),
  • Olej lniany – 5 ml (1 łyżeczka),
  • Cynamon, mielony – 1 g (1/4 łyżeczki),
  • Borówka amerykańska – 100 g (2 garście),
  • Granat, surowy – 50 g (ok. ½ sztuki).

• Przygotowanie:
  • Nasiona chia mieszać z napojem migdałowym, olejem lnianym, cynamonem w misce. Wstawić do lodówki na 2h, od czasu do czasu mieszać. Przełożyć do słoiczka, dodać owoce.

Nieszczelność jelit – podsumowanie

• Zespół nieszczelnego jelita (ZNJ) to stan zwiększonej przepuszczalności bariery jelitowej, któremu towarzyszy stan zapalny, wpływający nie tylko na przewód pokarmowy, ale na cały organizm.
• Najczęstsze przyczyny ZNJ to: infekcje bakteryjne, dieta wysoko przetworzona, stres, stosowanie niektórych leków (NLPZ, antybiotyki), nietolerancje pokarmowe, ciąża i menopauza.
• Objawy nieszczelnych jelit są niespecyficzne – wśród dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego wymienia się wzdęcia, bóle brzucha, biegunki lub zaparcia, nietolerancje pokarmowe. Natomiast objawy neurologiczne obejmują m.in. mgłę mózgową, przewlekłe zmęczenie, bóle głowy czy wahania nastroju.
• Diagnostyka ZNJ wymaga badań laboratoryjnych, np. oznaczenia zonuliny we krwi, analizy przenikania bakterii (np. poziomu LPS), czy badań mikrobioty jelitowej (FloraGEN).
• Leczenie opiera się na kompleksowym podejściu: zmianie diety redukcji alkoholu i leków uszkadzających barierę jelitową, ograniczaniu stresu oraz ewentualnej suplementacji (np. glutamina).

Dlaczego to ważne? Zespół nieszczelnego jelita może wpływać na różne aspekty zdrowia, dlatego nie należy lekceważyć objawów. Jeśli obserwujesz u siebie przewlekłe dolegliwości trawienne lub objawy pozajelitowe, warto skonsultować się z lekarzem i wykonać odpowiednie badania w kierunku integralności jelit oraz mikrobioty. Sprawdź stan swoich jelit – wykonaj badania i zadbaj o dietę wspierającą ich szczelność.

Zespół nieszczelnego jelita – często zadawane pytania (FAQ)

Bibliografia

1. A. Fasano, ‘Leaky gut and autoimmune diseases’, Clinical reviews in allergy & immunology, vol. 42, no. 1, pp. 71–78, 2012.
2. A. Fasano, ‘Zonulin and its regulation of intestinal barrier function: the biological door to inflammation, autoimmunity, and cancer’, Physiological reviews, 2011.
3. A. Fasano et al., ‘Zonulin, a newly discovered modulator of intestinal permeability, and its expression in coeliac disease’, The Lancet, vol. 355, no. 9214, pp. 1518–1519, 2000.
4. G. O. Canny and B. A. McCormick, ‘Bacteria in the intestine, helpful residents or enemies from within?’, Infection and immunity, vol. 76, no. 8, pp. 3360–3373, 2008.
5. J. Drąg, A. Goździalska, M. Knapik-Czajka, A. Matuła, and J. Jaśkiewicz, ‘Nieszczelność jelit w chorobach autoimmunologicznych’, Państwo i Społeczeństwo, no. 4, pp. 133–146, 2017.
6. G. Barbara et al., ‘Rome foundation working team report on post-infection irritable bowel syndrome’, Gastroenterology, vol. 156, no. 1, pp. 46–58, 2019.
7. M. Camilleri, ‘Leaky gut: mechanisms, measurement and clinical implications in humans’, Gut, vol. 68, no. 8, pp. 1516–1526, 2019.
8. S. Ballou et al., ‘Prevalence and associated factors of bloating: results from the Rome Foundation Global Epidemiology Study’, Gastroenterology, vol. 165, no. 3, pp. 647–655, 2023.
9. B. E. Lacy, J. L. Wise, and D. J. Cangemi, ‘Leaky gut syndrome: Myths and management’, Gastroenterology & Hepatology, vol. 20, no. 5, p. 264, 2024.
10. M. Camilleri, ‘Human intestinal barrier: effects of stressors, diet, prebiotics, and probiotics’, Clinical and translational gastroenterology, vol. 12, no. 1, p. e00308, 2021.
11. A. Fasano, ‘Intestinal Permeability and Its Regulation by Zonulin: Diagnostic and Therapeutic Implications’, Clinical Gastroenterology and Hepatology, vol. 10, no. 10, pp. 1096–1100, Oct. 2012, doi: 10.1016/j.cgh.2012.08.012.
12. Y. Qi et al., ‘Intestinal Permeability Biomarker Zonulin is Elevated in Healthy Aging’, Journal of the American Medical Directors Association, vol. 18, no. 9, p. 810.e1-810.e4, Sep. 2017, doi: 10.1016/j.jamda.2017.05.018.
13. B. Seethaler et al., ‘Biomarkers for assessment of intestinal permeability in clinical practice’, American Journal of Physiology-Gastrointestinal and Liver Physiology, vol. 321, no. 1, pp. G11–G17, 2021.
14. C. Casén et al., ‘Deviations in human gut microbiota: a novel diagnostic test for determining dysbiosis in patients with IBS or IBD’, Aliment Pharmacol Ther, vol. 42, no. 1, pp. 71–83, Jul. 2015, doi: 10.1111/apt.13236.
15. ‘Mikrobiota genetyczna (FloraGEN) – Badania z kału – Badania – ALAB laboratoria’. Accessed: Mar. 12, 2025. [Online]. Available: https://www.alab.pl/badanie/mikrobiota-genetyczna-floragen
16. D. A. Leffler et al., ‘A randomized, double-blind study of larazotide acetate to prevent the activation of celiac disease during gluten challenge’, Official journal of the American College of Gastroenterology| ACG, vol. 107, no. 10, pp. 1554–1562, 2012.
17. T. Kato et al., ‘Lubiprostone improves intestinal permeability in humans, a novel therapy for the leaky gut: A prospective randomized pilot study in healthy volunteers’, PloS one, vol. 12, no. 4, p. e0175626, 2017.
18. Q. Zhou et al., ‘Randomised placebo-controlled trial of dietary glutamine supplements for postinfectious irritable bowel syndrome’, Gut, vol. 68, no. 6, pp. 996–1002, 2019.
19. Y. Wang, J. Tong, B. Chang, B. Wang, D. Zhang, and B. Wang, ‘Effects of alcohol on intestinal epithelial barrier permeability and expression of tight junction‑associated proteins’, Molecular medicine reports, vol. 9, no. 6, pp. 2352–2356, 2014.
20. H. Matsui, O. Shimokawa, T. Kaneko, Y. Nagano, K. Rai, and I. Hyodo, ‘The pathophysiology of non-steroidal anti-inflammatory drug (NSAID)-induced mucosal injuries in stomach and small intestine’, Journal of clinical biochemistry and nutrition, vol. 48, no. 2, pp. 107–111, 2011.
21. R. S. Aleman, M. Moncada, and K. J. Aryana, ‘Leaky Gut and the Ingredients That Help Treat It: A Review’, Molecules, vol. 28, no. 2, p. 619, Jan. 2023, doi: 10.3390/molecules28020619.