Osocze to płynna część, w której zawieszone są komórki krwi oraz są rozpuszczone inne substancje – m.in. sole mineralne i hormony. Ich stężenie zmienia się w zależności od aktualnego stanu zdrowia. Osocze pozyskane od dawców może być stosowane w celach terapeutycznych. Dowiedz się, jakie są skład i funkcje osocza, jak się je pobiera i kiedy podaje.
Spis treści:
- Co to jest osocze?
- Skład osocza
- Osocze a surowica – różnice
- Funkcje osocza
- Kiedy podaje się osocze krwi?
- Jak pobiera się osocze?
- Osocze krwi: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
- Osocze krwi: podsumowanie informacji
Co to jest osocze?
Osocze to płynna część krwi, stanowiąca około 55% jej całkowitej objętości. To podstawowe środowisko dla elementów morfotycznych, czyli krwinek białych i czerwonych oraz płytek krwi. Są w nim obecne również substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
>> Zobacz także: Krew – budowa, funkcje w organizmie, grupy krwi i ich dziedziczenie
Jak wygląda osocze?
Osocze ma jasnożółtą, lekko słomkową barwę. Jego kolor może zmieniać się w zależności od stanu zdrowia oraz obecnych w nim substancji. Zwykle staje się mocno żółte, a nawet mętne, po spożyciu dużej ilości tłuszczów lub na skutek zaburzeń metabolicznych. Zjawisko to nosi nazwę lipemii. Zdarza się, że osocze jest zielone – może to mieć miejsce u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną i ciężarnych.
Skład osocza
Osocze w około 91% składa się z wody, która jest niezbędna do utrzymania prawidłowego ciśnienia osmotycznego i transportu substancji. Pozostałe 9% zawartości stanowią związki organiczne i nieorganiczne, do których zaliczają się m.in.:
- białka (albuminy, globuliny, fibrynogen, czynniki krzepnięcia),
- witaminy,
- enzymy,
- lipidy,
- glukoza,
- cytokiny,
- produkty metabolizmu,
- gazy oddechowe,
- elektrolity,
- hormony.
Szczególne znaczenie mają białka osocza – albuminy odpowiadają za utrzymanie ciśnienia onkotycznego, globuliny pełnią funkcje odpornościowe, a fibrynogen bierze udział w procesie krzepnięcia krwi.
Osocze a surowica – różnice
Osocze jest otrzymywane po odwirowaniu krwi pobranej do probówki zawierającej środek przeciwkrzepliwy (antykoagulant). Zawiera więc wszystkie czynniki krzepnięcia, w tym fibrynogen.
Natomiast surowicę otrzymuje się po odwirowaniu skrzepu. Krew jest pobierana do probówki bez antykoagulantu. W procesie krzepnięcia zużyte zostają fibrynogen i inne czynniki krzepnięcia, więc surowica ich nie zawiera.
Surowica jest powszechnie używana w większości rutynowych badań laboratoryjnych. Osocze ma zastosowanie w niektórych specjalistycznych testach, ale przede wszystkim jest używane w celach terapeutycznych.
>> Zobacz także: Co to są albuminy i w jakim celu bada się ich poziom?
Funkcje osocza
Główną funkcją osocza jest transport. Dzięki niemu możliwe jest dostarczenie komórkom tlenu, substancji odżywczych i hormonów oraz przenoszenie produktów przemiany materii. Poprzez zawarte w nim składniki osocze bierze również udział w:
- utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej,
- krzepnięciu krwi,
- mechanizmach odpornościowych,
- regulacji ciśnienia krwi poprzez utrzymywanie stałego ciśnienia onkotycznego.
Dzięki swoim właściwościom i funkcjom osocze krwi ma zastosowanie w medycynie w wielu sytuacjach klinicznych. Może być podawane w całości, jednak częściej izoluje się z niego konkretne składniki, które następnie są przetaczane chorym.
Kiedy podaje się osocze krwi?
Osocze świeżo mrożone (FFP), czyli takie, które zawiera wszystkie czynniki krzepnięcia i białka jest podawane w następujących przypadkach:
- objawowe zaburzenia krzepnięcia u osób z niedoborem kilku czynników krzepnięcia,
- krwawienie u osób z wrodzonym niedoborem czynnika V lub XI,
- atypowa postać zespołu hemolityczno-mocznicowego,
- zakrzepowa plamica małopłytkowa,
- potrzeba natychmiastowego zniesienia antagonisty witaminy K,
- w trakcie plazmaferezy leczniczej.
Z osocza można wyizolować:
- krioprecypitat (koncentrat czynników krzepnięcia VIII, XII, von Willebranda, fibrynogenu, fibronektyny) – podawany przy zaburzeniach krzepnięcia krwi, np. w chorobie von Willebranda,
- immunoglobuliny (przeciwciała odpornościowe) – podawane przy niedoborach odporności oraz w leczeniu i profilaktyce niektórych zakażeń i chorób (np. tężca),
- albuminy (białka transportujące) – podawane m.in. przy chorobach wątroby, rozległych oparzeniach.
| Z osocza krwi ludzkiej produkowana jest również immunoglobulina anty-Rh-D, którą podaje się ciężarnym w ramach profilaktyki konfliktu serologicznego. |
Jak pobiera się osocze?
Pobieranie osocza odbywa się najczęściej metodą plazmaferezy, czyli oddzielenia osocza od elementów morfotycznych krwi. Podczas tego procesu krew dawcy przepływa przez specjalny separator, w którym osocze zostaje oddzielone, a pozostałe składniki – erytrocyty, leukocyty i płytki krwi – są zwracane do krwiobiegu dawcy. Taki zabieg trwa około 30 minut.
| Osocze można pozyskać również w wyniku donacji krwi pełnej. Wówczas krew pobrana od dawcy jest poddawana wirowaniu, co powoduje oddzielenie osocza od komórek krwi. |
Jak często można oddawać osocze?
Zgodnie z obowiązującymi normami w Polsce, osocze można oddawać:
- 4 tygodnie po oddaniu krwi,
- 2 tygodnie po oddaniu osocza,
- 48 godzin po oddaniu płytek krwi,
- 4 tygodnie po oddaniu krwinek białych.
Maksymalna liczba donacji osocza w ciągu roku nie powinna przekroczyć 33. Jednorazowo nie można pobrać więcej niż 880 ml.
Osocze krwi: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące osocza.
Osocze i wyizolowane z niego składniki są stosowane głównie w celu uzupełnienia niedoborów białek, czynników krzepnięcia i przeciwciał.
Osocze lub wyizolowane z niego składniki są stosowane w leczeniu m.in. zaburzeń krzepnięcia krwi, chorób wątroby, zaburzeń odporności, rozległych oparzeń, niektórych zakażeń, a także w celu odwrócenia działania leków przeciwkrzepliwych (gdy nie ma specyficznej odtrutki).
Infuzji osocza potrzebują osoby: z objawowymi zaburzeniami krzepnięcia, które mają niedobór kilku czynników krzepnięcia, chorujące na zakrzepową plamicę małopłytkową lub atypową postać zespołu hemolityczno-mocznicowego oraz poddawane plazmaferezie leczniczej.
Podawanie osocza jak każda interwencja medyczna może wiązać się z ryzykiem działań niepożądanych. Możliwe skutki uboczne to: przeniesienie zakażenia wirusowego, przeciążenie krążenia, sepsa, poprzetoczeniowa ostra niewydolność oddechowa (TRALI) oraz niehemolityczne reakcje poprzetoczeniowe (np. pokrzywka, gorączka, dreszcze).
Osocze krwi: podsumowanie informacji
- Osocze stanowi około 55% objętości krwi i składa się głównie z wody oraz białek.
- Najczęściej pobiera się je metodą plazmaferezy, a dawca może oddawać osocze nawet co dwa tygodnie.
- Osocze przetacza się przy objawowych zaburzeniach krzepnięcia u osób z niedoborem kilku czynników krzepnięcia, zakrzepowej plamicy małopłytkowej i atypowej postaci zespołu hemolityczno-mocznicowego.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
- J. Korsak i in., Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach leczniczych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6580839/ (dostęp 04.09.2025)
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.IV.24.21.6.1. (dostęp 04.09.2025)
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/170553,przetaczanie-preparatow-krwi-i-produktow-krwiopochodnych (dostęp 04.09.2025)
- https://krwiodawcy.org/przerwy-miedzy-donacjami (dostęp 04.09.2025)
