Artykuł został zaktualizowany 08.10.2025 r.
Rak prostaty to najczęściej diagnozowany nowotwór złośliwy u mężczyzn w Polsce i jedna z głównych przyczyn zgonów nowotworowych w tej grupie. Wczesne wykrycie choroby daje szansę na skuteczne leczenie, dlatego tak ważna jest świadomość objawów, badań diagnostycznych i możliwości terapii. Przeczytaj, jakie są pierwsze symptomy raka prostaty, na czym polega diagnostyka i jak wygląda leczenie.
| Kluczowe informacje: – Rak prostaty przez długi czas może rozwijać się bezobjawowo. – W diagnostyce wstępnej wykorzystuje się oznaczenie PSA i badanie per rectum, ale rozpoznanie można postawić wyłącznie na podstawie wyniku biopsji. – W zależności od stopnia zaawansowania nowotworu stosuje się obserwację, leczenie chirurgiczne, radioterapię, hormonoterapię, a także chemioterapię. – Po 40. roku życia zaleca się profilaktyczne oznaczanie PSA. – U części pacjentów rak prostaty ma podłoże genetyczne (mutacje BRCA1/2, CHEK2, NBN). |
Spis treści:
- Rak prostaty: przyczyny rozwoju
- Rak prostaty: objawy nowotworu
- Rak prostaty: badania i diagnostyka nowotworu
- Rak gruczołu krokowego: leczenie
- Profilaktyka w nowotworach prostaty: znaczenie stężenia PSA po 40. roku życia
- Rak prostaty: najczęstsze pytania (FAQ)
- Rak gruczołu krokowego: podsumowanie informacji
Rak prostaty: przyczyny rozwoju
Rak prostaty (rak gruczołu krokowego, kod ICD-10: C61) rozwija się z komórek nabłonka strefy obwodowej gruczołu. Przyczyny powstawania nowotworu nie są do końca poznane, ale wiadomo, że choroba rozwija się najczęściej u mężczyzn po 50. roku życia i może mieć charakter dziedziczny.
Czynniki ryzyka rozwoju raka prostaty
Do najważniejszych czynników ryzyka raka prostaty należą:
- wiek (szczególnie >50 r.ż.),
- dodatni wywiad rodzinny,
- mutacje w genach BRCA1, BRCA2, CHEK2, NBN, HOXB13,
- rasa czarna oraz otyłość,
- dieta uboga w warzywa i owoce,
- niska aktywność fizyczna.
>> Przeczytaj: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn
Rak prostaty: objawy nowotworu
Wczesne stadium raka prostaty przebiega zazwyczaj bezobjawowo lub objawy są niespecyficzne i mogą być mylone z łagodnym rozrostem prostaty. Symptomy, które powinny skłonić do konsultacji lekarskiej, to:
- częstomocz,
- utrudnione lub bolesne oddawanie moczu,
- nokturia (oddawanie moczu w nocy),
- uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
- krew w moczu (krwiomocz),
- bóle podbrzusza lub dolnej części pleców.
W zaawansowanym stadium mogą pojawić się bóle kostne (zwłaszcza w kręgosłupie i miednicy) świadczące o przerzutach.
>>Zobacz również: Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych
Rak prostaty: badania i diagnostyka nowotworu
Diagnostyka raka prostaty opiera się na:
- badaniu per rectum (DRE) – lekarz ocenia wielkość prostaty oraz obecność zgrubień, asymetrii i guzów,
- oznaczeniu PSA całkowitego i wolnego – PSA (swoisty antygen sterczowy) to glikoproteina produkowana przez komórki nabłonkowe prostaty, która trafia do krwiobiegu w wyniku ich uszkodzenia.
| Warto wiedzieć: Wzrost stężenia PSA może występować nie tylko w raku prostaty, ale również w łagodnym rozroście prostaty (BPH), stanie zapalnym czy po biopsji. Wartość PSA wzrasta fizjologicznie wraz z wiekiem, dlatego interpretacja wyniku powinna uwzględniać wiek pacjenta. |
Jeśli wynik PSA całkowitego jest podwyższony, wykonuje się oznaczenie PSA wolnego (fPSA). W przypadku nowotworu prostaty stosunek fPSA/tPSA jest niższy niż w łagodnym rozroście prostaty – wartość <0,25 jest wskazaniem do biopsji.
Biopsja gruboigłowa prostaty pozwala na pobranie wycinków do badania histopatologicznego. Pozwala to nie tylko potwierdzić obecność nowotworu, ale także określić stopień złośliwości w skali Gleasona, co ma kluczowe znaczenie dla dalszego leczenia.
W dalszej diagnostyce wykorzystuje się także rezonans magnetyczny (MRI) prostaty oraz scyntygrafię kości (przy podejrzeniu przerzutów).
Rak gruczołu krokowego: leczenie
Wybór metody leczenia zależy od stadium choroby i stanu ogólnego pacjenta. Możliwości terapeutyczne obejmują:
- aktywną obserwację,
- prostatektomię radykalną,
- radioterapię,
- hormonoterapię,
- chemioterapię,
- leczenie celowane lub izotopowe.
>> Sprawdź: Rak a badanie krwi – co może wskazywać na nowotwór?
Rak prostaty: ile się żyje?
Czas przeżycia zależy od stadium choroby. W postaci ograniczonej do prostaty, leczonej radykalnie, pięcioletnie przeżycie przekracza 80-90%. W zaawansowanym stadium z przerzutami średni czas przeżycia wynosi 3-5 lat.
Rak prostaty: rokowania
Rokowanie zależy m.in. od:
- stopnia złośliwości (skala Gleasona),
- stężenia PSA,
- obecności przerzutów,
- odpowiedzi na leczenie hormonalne.
>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne w diagnostyce nowotworu prostaty
Profilaktyka w nowotworach prostaty: znaczenie stężenia PSA po 40. roku życia
Oznaczenie stężenia PSA to podstawowe badanie stosowane w profilaktyce raka prostaty. Regularne wykonywanie tego testu może pomóc w wykryciu nowotworu na wczesnym etapie, kiedy leczenie jest najbardziej skuteczne.
| Europejskie Towarzystwo Urologiczne zaleca: – pierwsze oznaczenie PSA u mężczyzn 40-45 lat, – u mężczyzn z początkowym stężeniem PSA <1 ng/ml kolejne oznaczenie można wykonać po 8 latach, – kolejne oznaczenia co 2-4 lata, jeśli PSA >1 ng/ml, – brak wskazań do rutynowych badań PSA po 75. r.ż. |
Regularne badania PSA pozwalają na wczesne wykrycie nowotworu i zwiększają szanse na skuteczne leczenie. Każdy wynik należy skonsultować z urologiem.
>> Przeczytaj: Markery nowotworowe – czym są i jakich informacji dostarczają?
Badania genetyczne w ocenie ryzyka zachorowania na raka prostaty
U około 5-10% chorych rak prostaty ma podłoże dziedziczne. Szczególną czujność należy zachować, gdy:
- nowotwór prostaty występuje w rodzinie,
- pacjent ma poniżej 55 lat,
- w rodzinie występują nowotwory piersi lub jajnika.
W przypadku podejrzenia obciążenia dziedzicznego lekarz może zlecić badanie mutacji w genach BRCA1, BRCA2, CHEK2 i NBN, które zwiększają ryzyko rozwoju raka prostaty.
>>Przeczytaj również: Mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 – występowanie, ryzyko, badania genetyczne
Rak prostaty: najczęstsze pytania (FAQ)
Najczęstsze objawy to: częstomocz, trudności w oddawaniu moczu, nokturia (oddawanie moczu w nocy), uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, krew w moczu, bóle podbrzusza.
Tak, szczególnie gdy zostanie wykryty na wczesnym etapie. W wielu przypadkach możliwe jest całkowite wyleczenie.
Zwykle rozwija się powoli, ale niektóre postacie mogą mieć agresywny przebieg.
W zaawansowanym stadium mogą występować przerzuty do kości, silne bóle, osłabienie, utrata masy ciała i objawy neurologiczne.
W przypadku choroby z przerzutami średni czas przeżycia wynosi 3-5 lat. Jeśli nowotwór zostanie wykryty na wczesnym etapie i nie daje przerzutów, pięcioletnie przeżycie przekracza 90%.
Rak gruczołu krokowego: podsumowanie informacji
- Rak prostaty to najczęstszy nowotwór złośliwy u mężczyzn w Polsce.
- Może rozwijać się bezobjawowo lub dawać objawy podobne do łagodnego przerostu prostaty.
- Do podstawowych metod diagnostycznych należą: badanie przez odbytnicę, oznaczenie PSA i biopsja.
- Biopsja pozwala potwierdzić diagnozę i określić charakter nowotworu.
- Leczenie zależy od stopnia zaawansowania i ogólnego stanu zdrowia.
- Po 40. roku życia warto rozpocząć profilaktyczne oznaczanie PSA.
- U niektórych pacjentów występuje genetyczne ryzyko zachorowania – warto o tym pamiętać przy dodatnim wywiadzie rodzinnym.
Bibliografia
- Szczeklik, A. (red.), Interna Szczeklika 2025/2026. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna; rozdział: „Rak gruczołu krokowego”.
- Kalęba M, Rak prostaty, Centrum Wiedzy ALAB, 2021, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/rak-prostaty (dostęp: 08.10.2025).
- Taplin M-E, Smith JA, Clinical presentation and diagnosis of prostate cancer, UpToDate.com
- European Association of Urology, EAU Guidelines on Prostate Cancer. Edn. presented at the EAU Annual Congress Paris 2024, ISBN 978-94-92671-24-5. https://uroweb.org/guidelines/prostate-cancer (dostęp: 08.10.2025).
