Wstrząs septyczny – czym jest i jak się objawia? Przyczyny, rozpoznanie, leczenie

Wstrząs septyczny to stan bezpośredniego zagrożenia życia, będący najcięższą postacią sepsy. Charakteryzuje się gwałtowną, reakcją organizmu na zakażenie, prowadzącą do niewydolności narządów i spadku ciśnienia krwi. W artykule omówimy przyczyny, objawy, fazy rozwoju, metody rozpoznania oraz współczesne standardy leczenia wstrząsu septycznego. Dowiesz się również, jakie są rokowania i szanse na przeżycie. Jeśli chcesz zrozumieć, jak rozpoznać ten groźny stan i jak można go leczyć – czytaj dalej!

Spis treści:

1. Czym jest wstrząs septyczny?
2. Przyczyny wstrząsu septycznego
3. Wstrząs septyczny – objawy
   • Ile trwa wstrząs septyczny?
   • Fazy wstrząsu septycznego
4. Jak rozpoznać wstrząs septyczny? Badania
5. Leczenie wstrząsu septycznego
   • Jak długo trwa leczenie wstrząsu septycznego?
6. Wstrząs septyczny – rokowania
   • Czy można przeżyć wstrząs septyczny?

Czym jest wstrząs septyczny?

Wstrząs septyczny to zaawansowana faza sepsy, w której dochodzi do głębokich zaburzeń hemodynamicznych, prowadzących do niewydolności wielonarządowej. Definiuje się go jako sepsę połączoną z utrzymującym się spadkiem ciśnienia tętniczego (< 65 mmHg), pomimo odpowiedniego wypełnienia łożyska naczyniowego, oraz koniecznością stosowania leków obkurczających naczynia (wazopresorów), takich jak noradrenalina.

Innymi słowy, we wstrząsie dochodzi do dysproporcji między zapotrzebowaniem na tlen, a możliwością jego dostarczania do komórek, co prowadzi do postępujących uszkodzeń.

Jest to stan krytyczny, wymagający natychmiastowej interwencji medycznej, ponieważ nieleczony prowadzi do śmierci w ciągu kilku godzin lub dni. Wstrząs septyczny wynika z nadmiernej reakcji układu immunologicznego na infekcję, co prowadzi do masywnego uwalniania cytokin prozapalnych, uszkodzenia śródbłonka naczyń i zaburzeń krzepnięcia.

Przyczyny wstrząsu septycznego

Główną przyczyną wstrząsu septycznego jest zakażenie wywołane przez bakterie (np. Staphylococcus aureus, Escherichia coli), rzadziej przez wirusy, grzyby lub pasożyty. Najczęstsze źródła infekcji prowadzące do sepsy i wstrząsu to: zakażenia układu oddechowego (np. zapalenie płuc), zakażenia układu moczowego (np. odmiedniczkowe zapalenie nerek), zakażenia w obrębie jamy brzusznej (np. zapalenie otrzewnej), zakażenia skóry i tkanek miękkich (np. martwicze zapalenie powięzi), zakażenia ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).

>> Przeczytaj: Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Czynniki ryzyka rozwoju wstrząsu septycznego obejmują:

• osłabioną odporność (np. u pacjentów z cukrzycą, nowotworami, po chemioterapii, po przeszczepieniu narządów, z wrodzonymi i nabytymi niedoborami odporności),
• wiek: zaawansowany lub wcześniactwo,
• długotrwałą hospitalizację i stosowanie cewników naczyniowych,
• rozległe oparzenia lub urazy.

>> Sprawdź: Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna)- objawy, przyczyny, badania i leczenie

Wstrząs septyczny – objawy

Objawy wstrząsu septycznego są wynikiem niewydolności krążenia i narządów. Należą do nich:

• spadek ciśnienia tętniczego (hipotensja oporna na płynoterapię),
• tachykardia (przyspieszone tętno),
• zaburzenia świadomości (splątanie, pobudzenie lub śpiączka),
• oliguria (zmniejszona ilość oddawanego moczu),
• duszność i przyspieszony oddech,
• zimna, blada lub marmurkowata skóra; niekiedy ciepła, zaczerwieniona (tzw. „ciepły” wstrząs),
• gorączka lub hipotermia.

>> Zobacz: Niskie ciśnienie: objawy, przyczyny. Czym grozi i kiedy wymaga leczenia?

Ile trwa wstrząs septyczny?

Czas trwania wstrząsu septycznego zależy od szybkości wdrożenia leczenia. Bez interwencji medycznej prowadzi do śmierci w ciągu kilku- kilkunastu godzin. Przy odpowiedniej terapii stan pacjenta może się stabilizować w ciągu kilku dni, ale pełna regeneracja organizmu trwa tygodnie lub miesiące.

Fazy wstrząsu septycznego

Wstrząs przebiega w kilku głównych fazach; bardzo ważna jest wczesna identyfikacja stanu zagrożenia życia i wdrożenie leczenia na jak najwcześniejszym etapie:

1. Faza wczesna (hiperdynamiczna) – zwiększona częstość akcji serca, rozszerzenie naczyń, gorączka;
2. Faza późna (hipodynamiczna) – spadek ciśnienia, niewydolność narządów, zaburzenia krzepnięcia;
3. Faza nieodwracalna – martwica tkanek, całkowita niewydolność wielonarządowa.

>> To może Cię zainteresować: Martwica – jak do niej dochodzi? Objawy, przyczyny, rodzaje martwicy tkanek

Jak rozpoznać wstrząs septyczny? Badania

Rozpoznanie opiera się na szczegółowym badaniu klinicznym i badaniach dodatkowych (ujęte w kryteriach Sepsis-3):

• obecność zakażenia,
• występowanie dysfunkcji narządowej (np. wzrost stężenia mleczanów > 2 mmol/l),
• hipotensja wymagająca leków podnoszących ciśnienie krwi,
• badania laboratoryjne i obrazowe:
  • morfologia krwi (leukocytoza lub leukopenia),
  • markery stanu zapalnego: CRP (może być niskie w początkowej fazie!)
  • prokalcytonina (rośnie wcześnie, w znacznej większości przypadków bardzo wysoka),
  • posiewy próbek biologicznych (np. krwi i moczu – identyfikacja patogenu),
  • gazometria krwi tętniczej (kwasica metaboliczna),
  • USG, RTG, TK (lokalizacja ogniska infekcji).

Leczenie wstrząsu septycznego

Terapia jest złożona, wielokierunkowa i ma na celu eliminację zakażenia (antybiotyki o szerokim spektrum, ewentualnie opracowanie chirurgiczne ogniska zakażenia – jeśli konieczne i możliwe), stabilizację hemodynamiczną (płynoterapia, wazopresory – noradrenalina), wsparcie narządowe (tlenoterapia, dializa, wentylacja mechaniczna) i leczenie objawowe.

Jak długo trwa leczenie wstrząsu septycznego?

Leczenie szpitalne trwa zwykle 2-4 tygodnie, ale rehabilitacja i powrót do zdrowia mogą zająć miesiące. Wiele zależy od tego, czy są obecne powikłania narządowe i od stopnia ich ciężkości.

>> Przeczytaj: Sepsa u dziecka – poważne zagrożenie dla malucha

Wstrząs septyczny – rokowania

Śmiertelność jest zróżnicowana, jednak wysoka – szacunkowo wynosi od 10 do 50%, w zależności od szybkości wdrożenia leczenia, stanu pacjenta i chorób współistniejących.

Czy można przeżyć wstrząs septyczny?

Tak, ale wymaga to natychmiastowej interwencji medycznej. Według danych naukowych wczesne podanie antybiotyków i leczenie podtrzymujące istotnie zwiększają szanse przeżycia.

Źródła

1. Singer M, Deutschman CS, Seymour CW, Shankar-Hari M, Annane D, Bauer M, Bellomo R, Bernard GR, Chiche JD, Coopersmith CM, Hotchkiss RS, Levy MM, Marshall JC, Martin GS, Opal SM, Rubenfeld GD, van der Poll T, Vincent JL, Angus DC. The Third International Consensus Definitions for Sepsis and Septic Shock (Sepsis-3). JAMA. 2016 Feb 23;315(8):801-10. doi: 10.1001/jama.2016.0287. PMID: 26903338; PMCID: PMC4968574., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4968574 (dostęp: 02.07.2025).
2. Rhodes A, Evans LE, Alhazzani W, Levy MM, Antonelli M, Ferrer R, Kumar A, Sevransky JE, Sprung CL, Nunnally ME, Rochwerg B, Rubenfeld GD, Angus DC, Annane D, Beale RJ, Bellinghan GJ, Bernard GR, Chiche JD, Coopersmith C, De Backer DP, French CJ, Fujishima S, Gerlach H, Hidalgo JL, Hollenberg SM, Jones AE, Karnad DR, Kleinpell RM, Koh Y, Lisboa TC, Machado FR, Marini JJ, Marshall JC, Mazuski JE, McIntyre LA, McLean AS, Mehta S, Moreno RP, Myburgh J, Navalesi P, Nishida O, Osborn TM, Perner A, Plunkett CM, Ranieri M, Schorr CA, Seckel MA, Seymour CW, Shieh L, Shukri KA, Simpson SQ, Singer M, Thompson BT, Townsend SR, Van der Poll T, Vincent JL, Wiersinga WJ, Zimmerman JL, Dellinger RP. Surviving Sepsis Campaign: International Guidelines for Management of Sepsis and Septic Shock: 2016. Intensive Care Med. 2017 Mar;43(3):304-377. doi: 10.1007/s00134-017-4683-6. Epub 2017 Jan 18. PMID: 28101605., https://link.springer.com/article/10.1007/s00134-017-4683-6 (dostęp: 02.07.2025).
3. Rudd KE, Johnson SC, Agesa KM, Shackelford KA, Tsoi D, Kievlan DR, Colombara DV, Ikuta KS, Kissoon N, Finfer S, Fleischmann-Struzek C, Machado FR, Reinhart KK, Rowan K, Seymour CW, Watson RS, West TE, Marinho F, Hay SI, Lozano R, Lopez AD, Angus DC, Murray CJL, Naghavi M. Global, regional, and national sepsis incidence and mortality, 1990-2017: analysis for the Global Burden of Disease Study. Lancet. 2020 Jan 18;395(10219):200-211. doi: 10.1016/S0140-6736(19)32989-7. PMID: 31954465; PMCID: PMC6970225., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6970225 (dostęp: 02.07.2025).