Żylaki powrózka nasiennego to jedno z najczęstszych schorzeń urologicznych u mężczyzn w wieku reprodukcyjnym, występujące u około 15–20% populacji ogólnej i nawet u 40% mężczyzn z niepłodnością pierwotną. Choć zwykle nie stanowią zagrożenia dla życia, mogą istotnie wpływać na jego jakość i zdrowie reprodukcyjne. Współczesna medycyna dysponuje skutecznymi metodami diagnostyki i leczenia, jednak nadal wielu pacjentów bagatelizuje pierwsze objawy lub zgłasza się do lekarza dopiero w momencie problemów z płodnością. W artykule przedstawimy najważniejsze informacje dotyczące przyczyn, objawów, diagnostyki i leczenia żylaków powrózka nasiennego.
Spis treści:
- Czym są żylaki powrózka nasiennego?
- Przyczyny żylaków powrózka nasiennego
- Żylaki powrózka nasiennego – jakie dają objawy?
- Żylaki powrózka nasiennego a płodność
- Diagnostyka żylaków powrózka nasiennego
- Leczenie żylaków powrózka nasiennego
- Żylaki powrózka nasiennego: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
- Żylaki powrózka nasiennego: podsumowanie informacji
Czym są żylaki powrózka nasiennego?
Żylaki powrózka nasiennego to trwałe poszerzenie żył splotu wiciowatego, które odpowiadają za odprowadzanie krwi żylnej z jąder. W warunkach prawidłowych zastawki żylne zapobiegają cofaniu się krwi. Jeśli mechanizm ten zawodzi, dochodzi do refluksu żylnego, wzrostu ciśnienia i poszerzenia naczyń. Patologia ta najczęściej lokalizuje się po stronie lewej, co tłumaczone jest anatomicznym ujściem żyły jądrowej lewej do żyły nerkowej.
>> Dowiedz się: Samobadanie jąder – jak badać jądra samodzielnie?
Jak rozpoznać żylaki powrózka nasiennego?
Rozpoznanie kliniczne opiera się na badaniu przedmiotowym, najlepiej wykonywanym w pozycji stojącej i podczas próby Valsalvy. Charakterystyczne jest wyczuwalne, miękkie, workowate uwypuklenie w mosznie, które pacjenci często opisują jako „woreczek z robakami”. Zmiany mogą być widoczne gołym okiem w bardziej zaawansowanych stadiach.
Skala kliniczna WHO wyróżnia trzy stopnie zaawansowania:
- I stopień – żylaki wyczuwalne jedynie podczas próby Valsalvy,
- II stopień – żylaki wyczuwalne w spoczynku, niewidoczne,
- III stopień – żylaki zarówno wyczuwalne, jak i widoczne.
Przyczyny żylaków powrózka nasiennego
Podłożem rozwoju żylaków powrózka nasiennego są zaburzenia odpływu krwi żylnej z powrózka i jąder, do których prowadzić mogą różne mechanizmy:
- wrodzona lub nabyta niewydolność zastawek żylnych, powodująca cofanie się krwi,
- zwiększone ciśnienie w żyle nerkowej, np. w tzw. „zespole dziadka do orzechów”, czyli ucisku żyły nerkowej między aortą a tętnicą krezkową górną,
- niekorzystne warunki anatomiczne, sprzyjające powstawaniu refluksu żylnego.
Rzadką, ale istotną klinicznie przyczyną żylaków po stronie prawej lub obustronnych, które rozwijają się nagle u dorosłych mężczyzn, mogą być guzy jamy brzusznej uciskające na naczynia żylne.
Żylaki powrózka nasiennego – jakie dają objawy?
Choć żylaki powrózka nasiennego przez długi czas mogą nie powodować żadnych dolegliwości, u części mężczyzn pojawiają się symptomy, które powinny zwrócić uwagę i skłonić do konsultacji lekarskiej. Najczęściej należą do nich:
- uczucie ciężaru i dyskomfortu w mosznie,
- tępy ból nasilający się w ciągu dnia, zwłaszcza podczas długotrwałego stania lub wysiłku fizycznego,
- widoczne poszerzenie żył moszny, określane potocznie jako „woreczek z robakami”,
- asymetria jąder lub ich zmniejszenie w bardziej zaawansowanych stadiach choroby.
>> Warto wiedzieć: Jakie mogą być przyczyny bólu jąder?
Żylaki powrózka nasiennego a płodność
Jednym z najistotniejszych aspektów klinicznych jest wpływ żylaków powrózka nasiennego na płodność. Szacuje się, że są one obecne u 30–40% mężczyzn z niepłodnością pierwotną i nawet u 70% z niepłodnością wtórną. Mechanizmy, przez które żylaki zaburzają spermatogenezę, są wieloczynnikowe i obejmują:
- wzrost temperatury w mosznie – nawet niewielki, ale przewlekły wzrost temperatury jądra o 1–2 °C prowadzi do pogorszenia dojrzewania plemników,
- stres oksydacyjny – nadmiar wolnych rodników powoduje uszkodzenie błon komórkowych i fragmentację DNA plemników, co obniża ich zdolność zapładniającą,
- hipoksję i zaburzenia mikrokrążenia – utrudniony odpływ żylny sprzyja niedotlenieniu tkanek jądra,
- uszkodzenie bariery krew–jądro – co zwiększa ryzyko reakcji autoimmunologicznych przeciwko plemnikom,
- zaburzenia hormonalne – obniżenie poziomu testosteronu oraz wzrost FSH i LH, świadczące o wtórnej dysfunkcji komórek Sertolego i Leydiga,
- zmiany w parametrach nasienia – najczęściej obserwuje się oligozoospermię (zmniejszoną liczbę plemników), astenozoospermię (osłabioną ruchliwość) i teratozoospermię (nieprawidłową morfologię).
>> Przeczytaj także: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności
Diagnostyka żylaków powrózka nasiennego
Jak wspomniano wcześniej, podstawą rozpoznania jest badanie kliniczne, w którym istotną rolę odgrywa ocena w pozycji stojącej z wykonaniem próby Valsalvy.
Do potwierdzenia rozpoznania i dokładniejszej oceny stosuje się USG moszny z dopplerem. Badanie pozwala zmierzyć średnicę żył splotu wiciowatego (patologiczne ≥ 3 mm), wykryć obecność refluksu żylnego w spoczynku i przy próbie Valsalvy oraz ocenić objętość jąder, co ma szczególne znaczenie u chłopców i młodych mężczyzn.
U pacjentów zgłaszających problemy z płodnością wykonuje się badanie nasienia, które często ujawnia zmniejszoną liczbę plemników, ich słabszą ruchliwość i nieprawidłową morfologię. Wynik seminogramu ma kluczowe znaczenie przy kwalifikacji do leczenia zabiegowego.
Dodatkowe badania obrazowe (TK, MRI, flebografia) nie są rutynowo stosowane. Zlecane są jedynie w przypadku nagłego pojawienia się żylaków po stronie prawej lub obustronnych u dorosłych mężczyzn, co może sugerować obecność zmiany uciskającej naczynia żylne w jamie brzusznej.
Zgodnie z aktualnymi polskimi rekomendacjami diagnostyka powinna zawsze obejmować badanie kliniczne i USG (w pozycji stojącej i leżącej, z oceną przepływu przy próbie Valsalvy), a u pacjentów w wieku rozrodczym – również seminogram.
>> Dowiedz się również: Zapalenie jądra: przyczyny, objawy, leczenie
Leczenie żylaków powrózka nasiennego
Nie każdy przypadek żylaków wymaga interwencji. Wielu pacjentów pozostaje bezobjawowych i nie ma wskazań do zabiegu. Leczenie rozważa się w przypadku:
- dolegliwości bólowych utrudniających codzienne funkcjonowanie,
- nieprawidłowych parametrów nasienia u mężczyzn starających się o potomstwo,
- zahamowania wzrostu jądra po stronie żylaków u dzieci i młodzieży.
Wśród stosowanych technik operacyjnych i zabiegowych wyróżniamy:
- Operacje klasyczne (otwarte) – z dostępu nadpachwinowego, pachwinowego lub podpachwinowego,
- Operacje małoinwazyjne (laparoskopowe) – najczęściej metodą Palomo,
- Techniki endowaskularne – przede wszystkim embolizację przezskórną.
Operacje otwarte
Do technik klasycznych zalicza się zabiegi z dostępu pachwinowego i podpachwinowego. Najbardziej rekomendowaną obecnie metodą jest mikrochirurgiczne usunięcie żylaków, wykonywane w powiększeniu optycznym. Pozwala to na precyzyjne podwiązanie poszerzonych żył przy jednoczesnym zachowaniu tętnicy jądrowej i naczyń limfatycznych. Dzięki temu ryzyko powikłań jest najmniejsze, a poprawa parametrów nasienia najlepiej udokumentowana.
Leczenie laparoskopowe
Najczęściej stosowaną techniką laparoskopową jest zabieg Palomo z dostępu nadpachwinowego. Polega on na zamknięciu i przecięciu żył jądrowych (niekiedy także tętnicy) w obrębie jamy brzusznej. Metoda ta jest szeroko dostępna i wiąże się z niskim odsetkiem nawrotów, choć ryzyko powikłań, takich jak wodniak jądra, jest nieco wyższe niż w przypadku mikrochirurgii.
Embolizacja przezskórna
Embolizacja to metoda endowaskularna wykonywana przez radiologów interwencyjnych. Polega na zamknięciu światła żył jądrowych od wewnątrz za pomocą spirali, zatyczek naczyniowych lub kleju tkankowego co eliminuje refluks i powoduje stopniowy zanik żylaków. Zabieg jest małoinwazyjny, nie wymaga nacięcia skóry, a pacjent zwykle szybko wraca do aktywności. Skuteczność w poprawie parametrów nasienia jest porównywalna do metod operacyjnych, a powikłania występują rzadko.
Żylaki powrózka nasiennego: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Poniżej przedstawiamy kilka praktycznych pytań i odpowiedzi, które najczęściej pojawiają się w kontekście żylaków powrózka nasiennego.
Tak. W wielu przypadkach nie powodują one istotnych problemów i nie wymagają leczenia, o ile nie pojawia się ból, problemy z płodnością lub zaburzenia rozwoju jądra.
Nie wpływają bezpośrednio na mechanizm erekcji. Mogą jednak pośrednio obniżać satysfakcję seksualną poprzez dyskomfort, a przy dłuższym utrzymywaniu się pogorszyć jakość nasienia.
Niekoniecznie. U części pacjentów żylaki przebiegają bezobjawowo, ale u innych mogą powodować uczucie tępego bólu lub ciężaru, nasilającego się w pozycji stojącej lub podczas wysiłku fizycznego. Dolegliwości zwykle łagodnieją w pozycji leżącej.
Nie. Żylaki powrózka nasiennego nie cofają się samoistnie. Najczęściej utrzymują się lub postępują. Jedyną skuteczną metodą ich usunięcia jest leczenie operacyjne lub zabiegowe.
Nie stanowią zagrożenia życia. Mogą jednak prowadzić do pogorszenia parametrów nasienia, niepłodności i w rzadkich przypadkach do zaniku jądra, dlatego wymagają kontroli i w razie wskazań – leczenia.
Żylaki powrózka nasiennego: podsumowanie informacji
Żylaki powrózka nasiennego to częsty problem kliniczny, dotyczący głównie młodych mężczyzn. Ich rozpoznanie opiera się na badaniu przedmiotowym i USG dopplerowskim, a leczenie jest zarezerwowane dla pacjentów z dolegliwościami, nieprawidłowym wynikiem seminogramu lub zahamowaniem wzrostu jądra. Współczesne metody, zwłaszcza mikrochirurgia i embolizacja, zapewniają wysoką skuteczność i bezpieczeństwo. Świadomość znaczenia żylaków w diagnostyce niepłodności powinna skłaniać do ich wczesnego rozpoznawania i leczenia zgodnie z aktualnymi rekomendacjami.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/pacjent/urologia/334080,zylaki-powrozka-nasiennego-objawy-diagnostyka-leczenie
- https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/308440,zylaki-powrozka-nasiennego-dokladna-ocena-kluczowym-elementem-postepowania
- Su JS., Farber NJ., Vij SC. Pathophysiology and treatment options of varicocele: An overview. Andrologia. 2021 Feb;53(1):e13576.
- Maheshwari A., Muneer A., Lucky M. Mathur R., McEleny K. British Association of Urological Surgeons and the British Fertility Society. A review of varicocele treatment and fertility outcomes. Hum Fertil (Camb). 2020 Jul 7:1-8.
