Nadmierna senność w ciągu dnia to dolegliwość, która znacząco obniża jakość życia, utrudniając codzienne funkcjonowanie i skupienie. Nie jest to jedynie kwestia zmęczenia, lecz poważny problem zdrowotny, który może mieć wiele przyczyn i często pozostaje niediagnozowany. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu zjawisku, jego potencjalnym źródłom, diagnostyce, leczeniu i sposobom radzenia sobie z nim.
Spis treści:
- Nadmierna senność w ciągu dnia – co to jest?
- Nadmierna senność – przyczyny
- Objawy zaburzeń rytmu snu i czuwania u dzieci i nastolatków
- Nadmierna senność w narkolepsji – objawy
- Nadmierna senność – zagrożenia
- Diagnostyka nadmiernej senności
- Nadmierna senność w ciągu dnia – jak sobie z nią radzić?
- Podsumowanie
Nadmierna senność w ciągu dnia – co to jest?
Hipersomnia to zaburzenie prowadzące do wydłużenia czasu snu i/lub nadmiernej senności w ciągu dnia. Nadmierna senność w ciągu dnia definiowana jest jako niemożność utrzymania stanu czuwania w trakcie dnia, co prowadzi do niezamierzonych ataków senności lub snu.
Uczucie nadmiernej senności w ciągu dnia występuje najczęściej w sytuacjach monotonnych, kiedy jakaś czynność nie wymaga aktywności, np. słuchanie wykładu. Zdarzają się również w sytuacjach, które wymagają aktywności, jednak składają się z tych samych, powtarzalnych czynności, np. pracy przy taśmie produkcyjnej, w kasie.
Senność w ciągu dnia to niestety częsty problem kliniczny. Raz w miesiącu dotyczy nawet 40% populacji, a senność codzienna lub niemal codzienna występuje u 8-9% ludzi.
Nadmierna senność w ciągu dnia – przyczyny
Najczęstszą przyczyną nadmiernej senności w ciągu dnia jest niewłaściwy styl życia – zbyt mała ilość snu w nocy, nieregularny czas snu. W ciągu ostatnich stu lat średnia ilość snu skróciła się o ponad 2 godziny. Mieszkańcy USA w roku 1910 przesypiali ok. 9 godzin w ciągu doby, w roku 1975 było to 7,5 godziny, w roku 2005 już tylko 6,8 godzin na dobę.
Należna ilość snu na dobę w zależności od wieku przedstawia się następująco:
| Grupa wiekowa | Zbyt mała liczba godzin snu | Liczba godzin snu w granicach normy | Zalecana liczba godzin snu – w jednej części | Za dużo snu |
| noworodek 0-3 miesiące | mniej niż 11 | 11-19 | 14-17 | |
| niemowlę 4-11 miesięcy | mniej niż 10 | 10-18 | 12-15 | powyżej 18 |
| dziecko < 2 r.ż. | mniej niż 9 | 9-16 | 11-14 | powyżej 16 |
| dziecko 3-5 r.ż. | mniej niż 8 | 8-14 | 10-13 | powyżej 14 |
| dziecko 6-13 r.ż. | mniej niż 7 | 7-12 | 9-11 | powyżej 12 |
| nastolatek 14-17 r.ż. | mniej niż 7 | 7-11 | 8-10 | powyżej 11 |
| dorosły 18-25 lat | mniej niż 6 | 6-11 | 7-9 | powyżej 11 |
| dorosły 25-64 lata | mniej niż 6 | 6-10 | 7-9 | powyżej 10 |
| dorosły 65+ | mniej niż 5 | 5-9 | 7-8 | powyżej 9 |
Drugą grupą przyczyn nadmiernej senności w ciągu dnia są choroby somatyczne, którym senność towarzyszy. Mogą to być:
- choroby endokrynologiczne – najczęstsza przyczyna nadmiernej senności w ciągu dnia,
- wśród chorób somatycznych – cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy,
- zaburzenia metaboliczne – encefalopatia wątrobowa, niewydolność wątroby,
- choroby układu sercowo-naczyniowego,
- niedokrwistość,
- niewydolność nerek,
- POCHP, astma oskrzelowa,
- refluks żołądkowo-przełykowy, choroba wrzodowa,
- choroby reumatologiczne, fibromialgia,
- choroby neurologiczne – najczęściej nadmierna senność współistnieje ze stwardnieniem rozsianym, chorobą Parkinsona, zespołami padaczkowymi,
- choroby i zaburzenia psychiczne – depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, dystymia, schizofrenia.
| WAŻNE! Nadmierna senność w ciągu dnia może być maską depresji. 69% pacjentów z depresją skarży się tylko na objawy somatyczne, zaledwie 31% rozmawia o objawach somatycznych i psychicznych. |
Trzecia grupa przyczyn to przyjmowanie leków i substancji psychoaktywnych.
Pierwotne zaburzenia snu to ostatnia grupa przyczyn omawianego problemu i mogą to być:
- zaburzenia oddychania podczas snu, np. bezdech senny,
- zespół niespokojnych nóg i okresowe ruchy kończyn podczas snu,
- hipersomnia pochodzenia ośrodkowego, np. narkolepsja.
Objawy zaburzeń rytmu snu i czuwania u dzieci i nastolatków
Dzieci i nastolatki to grupa szczególnie wrażliwa na zaburzenia snu i czuwania. Zaburzenia fizjologii tego procesu są widoczne jako:
- trudności z wieczornym zasypianiem, pomimo odpowiednich warunków do snu,
- przesuwanie się pory zasypiania na coraz późniejsze godziny.
Powyższe zaburzenia nakładają się na fizjologicznie u nastolatków uwarunkowane opóźnienie fazy snu (inny rytm wydzielania melatoniny), efektem tych procesów jest zbyt krótki sen.
Dodatkowym problemem w tej grupie wiekowej jest behawioralne opóźnianie fazy snu, poprzez używanie źródeł światła przed snem lub w godzinach późnowieczornych – ekrany telefonów komórkowych.
| WAŻNE! Ekspozycja na światło smartfonu przez około 15 minut w godzinach późnowieczornych może opóźnić fazę snu nawet o godzinę. |
Na jakość nocnego wypoczynku u nastolatków negatywny wpływ ma również różnica pór kładzenia się do łóżka w dni powszednie i w weekendy, która wynosi nawet 2 godziny.
Badania wskazują, iż nawykowa zmienność pory snu wynosząca 1 godzinę skutkuje spożywaniem większej liczby kalorii dziennie, co wynika z przyjmowania 60% kalorii więcej z nocnych przekąsek w dni szkolne i spożywania aż o 100% kalorii więcej z nocnych przekąsek w weekendy. Skutkiem tych zaburzeń mogą być:
- sen nocny niedający odpoczynku,
- nadmierna senność w ciągu dnia,
- zmęczenie, zaburzenia koncentracji, rozdrażnienie,
- zaburzenia emocjonalne, zaburzenia afektywne lub lękowe,
- powikłania metaboliczne – insulinooporność, otyłość, cukrzyca t.2,
- zaburzenia hormonalne,
- nadciśnienie tętnicze,
- obniżenie odporności.
Nadmierna senność w narkolepsji – objawy
Narkolepsja to choroba neurologiczna o podłożu autoimmunologicznym. Kojarzona jest z nadmierną sennością, jednak w nie jest to objaw stały tej choroby. Senność w narkolepsji cechuje:
- występowanie napadowe,
- w sytuacjach monotonnych, biernych, ale również w nietypowych, gdy pacjent jest aktywny,
- drzemki są na ogół krótkie – kilku lub kilkunastominutowe,
- drzemka daje poprawę na pewien czas,
- pacjent pomiędzy drzemkami funkcjonuje dobrze,
- nawet w czasie bardzo krótkich drzemek występują marzenia senne.
Nadmierna senność – zagrożenia
Osoby z nadmierną sennością mają obniżoną jakość życia. Niższa jest ich wydajność w pracy, dzieci mają gorsze wyniki w nauce. Pojawiają się problemy rodzinne, gorszy stan zdrowia.
Osoba z nadmierną sennością ma większe ryzyko wypadku oraz ryzyko zaśnięcia za kierownicą – jazda autem jest czynnością monotonną, czyli sprzyjającą zasypianiu. Badania wskazują, iż najczęstszą przyczyną zaśnięcia za kierownicą jest zbyt krótki sen, np. z powodu pracy nocnej, lub pracy zmianowej, zbyt długiej jazdy bez odpoczynku i snu, prowadzenia pojazdu w porze swojego snu.
Pacjenci z hipersomnią swoją jakość życia oceniają gorzej niż pacjenci z padaczką.
Diagnostyka nadmiernej senności
Diagnostyka nadmiernej senności w ciągu dnia polega przede wszystkim na zdiagnozowaniu jej przyczyny. Pierwszy krok to wykluczenie najczęstszych, opisanych wyżej przyczyn. Lekarz zbiera z pacjentem wywiad, następnie przeprowadza badanie i kieruje na odpowiednie badania. Mogą to być badania w kierunku cukrzycy, chorób endokrynologicznych i wielu innych. Jeśli pierwszy etap diagnostyki nie potwierdzi przyczyn somatycznych, psychicznych, działań niepożądanych leków lub problemów stylu życia, postępowanie kieruje się w stronę pierwotnych zaburzeń snu.
Wykorzystywane są skale senności i dzienniki snu, testy psychomotoryczne – brak snu powoduje spadek sprawności psychomotorycznej, badanie EEG. W ośrodkach specjalistycznych wykonywane są badania polisomnograficzne, testy latencji snu, test utrzymywania czuwania.
Skala senności Epworth
Kwestionariusz skali senności Epworth jest testem, w którym pacjent ocenia prawdopodobieństwo zaśnięcia w różnych sytuacjach w skali od 0 do 3 – gdzie 0 oznacza, że nie jest to sytuacja, w której badany może zasnąć, a 3 duże prawdopodobieństwo zaśnięcia. Badane sytuacje to:
- siedzenie i czytanie,
- oglądanie telewizji,
- bierne siedzenie w miejscach publicznych, np. jako widz w teatrze lub na zebraniu, jako pasażer w samochodzie, podczas godzinnej podróży bez postoju,
- leżenie i odpoczywanie po południu,
- w czasie rozmowy,
- przy obiedzie, bez alkoholu,
- w samochodzie w czasie kilkuminutowego postoju w korku lub na czerwonym świetle.
Norma wynosi do 10 punktów, nadmierna senność występuje, jeśli badany uzyska więcej niż 10 punktów, a patologiczna senność powyżej 15 punktów.
Nadmierna senność w ciągu dnia – jak sobie z nią radzić?
Leczenie nadmiernej senności zależy od jej przyczyny. Najczęstszym źródłem tej przypadłości jest niewłaściwy styl życia, prowadzący do zaburzeń rytmu dobowego i zbyt krótki sen.
Dlatego postępowanie w nadmiernej senności obejmuje:
- zadbanie o prawidłową higienę snu – regularność pory kładzenie się spać i porannego wstawania każdego dnia, nawet w dni wolne jest kluczowym czynnikiem higieny snu. Drugi czynnik to odpowiednia zalecana ilość snu w zależności od wieku oraz unikanie używania elektroniki przed snem.
- lekką kolację – zjedzenie ostatniego posiłku w ciągu dnia na 2-3 godziny przed snem.
- aktywność fizyczna w ciągu dnia – regularne ćwiczenia fizyczne i aktywnie spędzony dzień poprawiają jakość snu.
- radzenie sobie ze stresem – używanie technik relaksacyjnych, medytacja, ćwiczenia oddechowe.
Jeśli nadmierna senność towarzyszy chorobie somatycznej prawidłowym postępowaniem jest leczenie choroby podstawowej.
Podsumowanie
Nadmierna senność w ciągu dnia to częsta przypadłość, która najczęściej jest spowodowana nieprawidłowym stylem życia, drugą przyczyną są choroby somatyczne – cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy. Hipersomnia jest zaburzeniem zakłócającym jakość życia pacjenta. Hipersomnie pochodzenia ośrodkowego, takie jak narkolepsja, są rzadkimi przyczynami nadmiernej senności w ciągu dnia.
Piśmiennictwo
Wierzbicka A., Nadmierna senność w ciągu dnia – częsty problem kliniczny. Hipersomnie pochodzenia ośrodkowego. Diagnostyka różnicowa. Wykład online Naczelna Izba Lekarska – 23.04.2023
