Przepona – budowa, położenie i funkcje w organizmie

Przepona to niezwykły mięsień, który pełni w organizmie człowieka szereg kluczowych funkcji. Jako główny mięsień oddechowy odpowiada za około 75% wentylacji płuc w spoczynku. Nie ogranicza się wyłącznie do oddychania – przepona wpływa również na krążenie krwi, trawienie, stabilizację postawy, a nawet na nasze emocje.

W tym kompleksowym artykule szczegółowo przeanalizujemy budowę anatomiczną przepony, jej położenie w organizmie oraz wieloaspektowe funkcje.

Spis treści:

1. Budowa anatomiczna przepony
   • Ogólna charakterystyka
   • Części mięśniowe przepony
   • Ścięgno środkowe
   • Otwory w przeponie
   • Unerwienie i unaczynienie przepony
2. Położenie przepony w organizmie człowieka
   • Topografia przepony
   • Stosunki anatomiczne
   • Warianty anatomiczne
3. Znaczenie przepony w funkcjonowaniu organizmu człowieka
   • Przepona a układ oddechowy
   • Funkcja pompy żylno-limfatycznej
   • Stabilizacja postawy
   • Wpływ przepony na trawienie
   • Związek z emocjami
4. Zaburzenia funkcji przepony
   • Przepukliny przeponowe
   • Osłabienie przepony
   • Hipertoniczność przepony
5. Trening przepony
   • Ćwiczenia oddechowe
   • Integracja z ćwiczeniami stabilizacyjnymi
   • Techniki manualne
6. Przepona – podsumowanie

Budowa anatomiczna przepony

Ogólna charakterystyka

Przepona to cienki, kopulasto wygięty mięsień szkieletowy o średnicy około 30-35 cm (u dorosłego człowieka). Jej kształt przypomina podwójną kopułę – prawa jest nieco wyżej położona niż lewa, co związane jest z obecnością wątroby. Grubość mięśnia przepony wynosi średnio 3-5 mm, choć może się różnić w poszczególnych miejscach.

Części mięśniowe przepony

Przepona składa się z trzech głównych części mięśniowych, które różnią się miejscem przyczepu:

1. Część lędźwiowa:

• przyczepia się do kręgów lędźwiowych (L1-L3) poprzez tzw. odnogi przepony.
• pomiędzy odnogami znajduje się rozwór aortalny.
• wyróżnia się dodatkowe przyczepy do więzadeł łukowatych.

2. Część żebrowa:

• przyczepia się do wewnętrznej powierzchni chrząstek żebrowych od VII do XII żebra.
• tworzy największą powierzchniowo część przepony.
• włókna mięśniowe przebiegają promieniście w kierunku środka ścięgna,

3. Część mostkowa:

• najmniejsza część przepony.
• przyczepia się do wyrostka mieczykowatego mostka.
• często łączy się z włóknami mięśnia poprzecznego brzucha.

Ścięgno środkowe

Pod tą nazwą kryje się centralna część przepony o kształcie trójlistnej koniczyny:

• miejsce połączenia wszystkich włókien mięśniowych.
• o grubości około 2-3 mm.
• stanowi punkt podparcia podczas skurczów mięśnia.
• w jego obrębie znajduje się otwór żyły głównej dolnej.

Otwory w przeponie

Przepona zawiera trzy główne otwory, przez które przechodzą ważne struktury anatomiczne:

1. Otwór aortalny:

• położony na poziomie Th12 (ostatni z kręgów części piersiowej kręgosłupa).
• przechodzi przez niego aorta, przewód piersiowy i niekiedy nerwy trzewne.
• znajduje się anatomicznie „za” przeponą (między odnogami a kręgosłupem).

2. Otwór przełykowy:

• położony na poziomie Th10.
• przechodzi przez niego przełyk i nerwy błędne (X nerw czaszkowy).
• otoczony włóknami mięśniowymi tworzącymi „zastawkę” zapobiegającą refluksowi.

>> Przeczytaj też: Refluks przełyku – farmakogenetyka i zoptymalizowane podejście do leczenia

3. Otwór żyły głównej dolnej:

• położony na poziomie Th8.
• znajduje się w ścięgnie środkowym.
• przechodzi przez niego żyła główna dolna i gałęzie nerwu przeponowego prawego.

Unerwienie i unaczynienie przepony

Unerwienie:

• nerw przeponowy (wychodzi z okolicy 3.-5. kręgu szyjnego) – główny nerw ruchowy.

UWAGA nr 1   Tak wysoko położone nerwy sprawiają, że nawet wysokie uszkodzenie rdzenia kręgowego, mimo paraliżu czterokończynowego, nie zawsze odbiera możliwość samodzielnego oddychania.

• gałęzie nerwów międzyżebrowych (Th6-Th12) – unerwienie czuciowe obwodowych części,

Unaczynienie:

• tętnice przeponowe górne (od aorty piersiowej).
• tętnice przeponowe dolne (od aorty brzusznej).
• gałęzie tętnic międzyżebrowych.
• żyły: odpływ do żyły głównej dolnej i żył nieparzystych.

Położenie przepony w organizmie człowieka

Topografia przepony

Przepona stanowi ruchomą granicę między jamą klatki piersiowej a jamą brzuszną. Jej położenie zmienia się dynamicznie w trakcie cyklu oddechowego:

• podczas wdechu przepona obniża się o około 1,5-2 cm w spoczynku, a przy głębokim oddechu nawet o 7-10 cm.
• podczas wydechu przepona unosi się do pozycji spoczynkowej.

Stosunki anatomiczne

Przepona kontaktuje się z wieloma ważnymi narządami:

• od strony klatki piersiowej są to: płuca (przez opłucną), osierdzie, śródpiersie.
• od strony jamy brzusznej są to: wątroba, żołądek, śledziona, nadnercza, górne bieguny nerek.

>> Dowiedz się więcej o opłucnej i możliwych schorzeniach z artykułu: Zapalenie opłucnej: przyczyny, objawy i leczenie

Warianty anatomiczne

U niektórych osób mogą występować:

• dodatkowe otwory w przeponie.
• osłabienie części mięśniowej prowadzące do przepukliny.
• różnice w kształcie i przyczepach.

Znaczenie przepony w funkcjonowaniu organizmu człowieka

Przepona a układ oddechowy

Przepona jest głównym mięśniem wdechowym:

• podczas skurczu obniża się, zwiększając objętość klatki piersiowej,
• tworzy podciśnienie w jamie opłucnej, umożliwiając wciągnięcie powietrza,
• w spoczynku odpowiada za 75% wentylacji,
• przy głębokim oddychaniu jej udział wzrasta do 90%.

>> Sprawdź też: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu oddechowego człowieka

Funkcja pompy żylno-limfatycznej

Przepona działa jak „drugie serce” dla układu krążenia:

• rytmiczne ruchy masują żyły jamy brzusznej,
• wspomagają powrót krwi żylnej do serca,
• ułatwiają przepływ limfy,
• zapobiegają zastojom w krążeniu wrotnym.

>> Warto przeczytać także: Układ limfatyczny człowieka – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

Stabilizacja postawy

Przepona współpracuje z mięśniami brzucha i dna miednicy:

• tworzy razem z nimi cylinder mięśniowy stabilizujący tułów,
• zaburzenia funkcji przepony mogą prowadzić do bólów kręgosłupa.

Wpływ przepony na trawienie

Przepona:

• wspomaga perystaltykę jelit,
• ułatwia odpływ żółci,
• jej dysfunkcja może powodować refluks i wzdęcia.

>> Dowiedz się więcej o jelitach z artykułu: Leniwe jelita – jak poprawić perystaltykę jelit?

Związek z emocjami

Przepona jest silnie unerwiona przez nerw błędny:

• napięcie przepony koreluje z poziomem stresu.
• prawidłowe oddychanie przeponowe aktywuje przywspółczulny układ nerwowy.
• techniki oddechowe są skutecznym narzędziem w redukcji stresu.

Badanie poziomu stresu możesz wykonać w ALAB laboratoria – sprawdź zakres pakietu!

>> O tym, jak radzić sobie ze stresem możesz dowiedzieć się więcej z artykułu: Medytacja – jak działa na stres? Czym jest medytacja, jak zacząć medytować?

Zaburzenia funkcji przepony

Przepukliny przeponowe

Można je podzielić na wrodzone i nabyte. Każdorazowo jest to jednak poważny stan, który może prowadzić do uwięźnięcia narządów. Są one wskazaniem do interwencji chirurgicznej.

Osłabienie przepony

Do dysfunkcji tego ważnego narządu może dochodzić:

• w wyniku chorób neurologicznych.
• po długotrwałym unieruchomieniu.
• w przebiegu przewlekłych chorób płuc.

Hipertoniczność przepony

Tym terminem określa się stan wzmożonego napięcia tego mięśnia:

• z reguły jest skutkiem chronicznego stresu,
• prowadzi do spłyconego oddechu,
• może powodować bóle w klatce piersiowej.

Trening przepony

Ćwiczenia oddechowe

Polegają one na:

• świadomym oddychaniu przeponowym,
• stosowaniu technik wydłużania wydechu,
• oddychaniu z oporem.

Integracja z ćwiczeniami stabilizacyjnymi

Jest to połączenie oddychania z ćwiczeniami mięśni stabilizujących tułów. Trening przeprowadza się w różnych pozycjach ciała i należy stopniowo zwiększać trudność w celu uzyskania pozytywnego efektu.

Techniki manualne

Te polegają głównie na: mobilizacji przepony, rozluźnianiu punktów spustowych, terapii wisceralnej.

Przepona – podsumowanie

Przepona to wyjątkowy mięsień pełniący wiele kluczowych funkcji w organizmie. Jej prawidłowe funkcjonowanie wpływa nie tylko na efektywność oddychania, ale także na krążenie, trawienie, postawę ciała i stan emocjonalny.

Warto regularnie ćwiczyć prawidłowe oddychanie przeponowe i dbać o elastyczność tego mięśnia, co może przynieść znaczące korzyści dla ogólnego stanu zdrowia.

---

Źródła

1. Bains KNS, Kashyap S, Lappin SL. Anatomy, Thorax: Diaphragm. [Updated 2023 Jul 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519558/
2. Finta R, Nagy E, Bender T. The effect of diaphragm training on lumbar stabilizer muscles: a new concept for improving segmental stability in the case of low back pain. J Pain Res. 2018 Nov 28;11:3031-3045. doi: 10.2147/JPR.S181610. PMID: 30568484; PMCID: PMC6276912. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6276912/
3. Merrell AJ, Kardon G. Development of the diaphragm — a skeletal muscle essential for mammalian respiration. FEBS J. 2013 Sep;280(17):4026-35. doi: 10.1111/febs.12274. Epub 2013 May 7. PMID: 23586979; PMCID: PMC3879042. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3879042/
4. Poole DC, Sexton WL, Farkas GA, Powers SK, Reid MB. Diaphragm structure and function in health and disease. Med Sci Sports Exerc. 1997 Jun;29(6):738-54. doi: 10.1097/00005768-199706000-00003. PMID: 9219201. https://journals.lww.com/acsm-msse/fulltext/1997/06000/diaphragm_structure_and_function_in_health_and.3.aspx