Dieta eliminacyjna w alergii – jak uniknąć niedoborów?

Usunięcie alergenu z diety to podstawowe postępowanie terapeutyczne w przypadku alergii. Dieta eliminacyjna jest konieczna, aby osoba chorująca mogła uniknąć pojawiania się objawów skórnych, oddechowych, żołądkowo-jelitowych oraz, w skrajnych przypadkach, stanu zagrożenia życia, czyli anafilaksji.

Jednak należy pamiętać, że zbyt długa, lub źle prowadzona dieta eliminacyjna może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych – szczególnie u dzieci. Niedobory składników odżywczych, zaburzenia wzrastania, wtórna nasilona neofobia, a nawet rozwój ARFID (zaburzenia karmienia z unikania) to realne ryzyka, które trzeba znać i wiedzieć jak im zapobiegać.

Spis treści:

1. Dieta eliminacyjna w alergii: kiedy strach przejmuje kontrolę
2. Eliminacja pokarmów a ryzyko niedoborów
   • Przykładowe zestawienie eliminowanych pokarmów i ryzyko niedoborów
3. Dieta alergiczna – dieta szyta na miarę
4. Dieta przy alergiach – jak uniknąć niedoborów?
5. Podsumowanie

Dieta eliminacyjna w alergii: kiedy strach przejmuje kontrolę

Jednym z najczęstszych powodów długotrwałych i nadmiernych eliminacji pokarmowych u dzieci jest silny strach rodziców, który często wynika z braku wiedzy na temat rodzaju uczulenia. Strach przed anafilaksją, widmo nieprzewidywalnych objawów, a nawet osamotnienie w trakcie reakcji alergicznej dziecka – to wszystko prowadzi rodziców do ograniczania diety tylko do produktów „przetestowanych i względnie bezpiecznych”.

Jest to oczywiście zrozumiałe, ale bez konsultacji ze specjalistą i bez regularnych badań kontrolnych, dieta eliminacyjna dziecka może stać się zbyt uboga.

Eliminacja pokarmów a ryzyko niedoborów

Zbyt długa lub zbyt szeroka eliminacja – zwłaszcza bez kontroli specjalisty – może prowadzić do:

• niedoboru wapnia, żelaza i witamin z grupy B (głównie B12 i B9),
• spowolnienia wzrastania i niskiej masy ciała u dzieci,
• zaburzeń koncentracji i nastroju,
• rozwoju lęku przed nowym jedzeniem (neofobia, ARFID).

Przykładowe zestawienie eliminowanych pokarmów i ryzyko niedoborów

• Eliminacja mleka krowiego i jajek niesie za sobą możliwość niedostatecznej podaży:
  • wapnia – ryzyko zaburzeń mineralizacji kości.
  • witaminy B12 – większe zmęczenie, zaburzenia pracy układu nerwowego i krwiotwórczego.
  • choliny – negatywny wpływ na rozwój mózgu.
  • białka – niedobory masy ciała, utrudnione gojenie się ran.

• Eliminacja ryb to ryzyko niedostatecznej podaży:
  • kwasów tłuszczowych omega-3 – zaburzenia pracy mózgu i odporności.
  • witaminy D – ryzyko krzywicy i osłabionej odporności.
  • jodu – zaburzenia pracy tarczycy.

• Eliminacja glutenu może oznaczać niedostateczną podaż:
  • żelaza i cynku – niedokrwistość, osłabienie odporności.
  • błonnika – zaparcia, zaburzenia mikrobiomu.
  • witaminy B1– spadek koncentracji.

>> Przeczytaj: Gluten – alergia, celiakia, czy nieceliakalna nadwrażliwość na gluten?

Dieta alergiczna – dieta szyta na miarę

Rozwiązaniem może być diagnostyka molekularna, np. test ALEX, która pozwala jasno określić, na które konkretne białka (molekuły) uczulone jest dziecko lub osoba dorosła. Dzięki temu możliwe jest określenie, czy alergik reaguje np. na białka termolabilne (zmniejszające możliwość do wywołania reakcji alergicznej podczas gotowania i pieczenia), czy termostabilne (oporne na obróbkę cieplną i nadal stanowiące dla niego duże zagrożenie ciężką reakcją alergiczną).

To bardzo ważne informacje – bo może się okazać, że dany produkt, np. jajko lub mleko, może być bezpieczny po zastosowaniu konkretnej obróbki termicznej, co znacząco zwiększa możliwości żywieniowe alergika. Wprowadzenie takich produktów do diety, pod kontrolą specjalisty, może pomóc w poprawie jakości życia i ograniczeniu niepotrzebnych restrykcji.

W swoim gabinecie coraz częściej spotykam dzieci, które – po wykonaniu diagnostyki molekularnej – mogły bezpiecznie włączyć do diety kilka form przygotowania produktów, które wcześniej zostały z diety usunięte. To nie tylko zmniejszyło stres u rodziców, ale też poprawiło stan odżywienia dziecka, jego komfort i znacząco zmniejszyło napięcie panujące wokół jedzenia.

Dieta przy alergiach – jak uniknąć niedoborów?

Dieta eliminacyjna jest głównym elementem leczenia alergii pokarmowych. Jej nieprawidłowe stosowanie, szczególnie u dzieci, może prowadzić do poważnych zaburzeń rozwojowych. Dotyczy to nie tylko wzrastania i masy ciała, ale również rozwoju układu odpornościowego, nerwowego i hormonalnego.

To co jest również istotne to fakt, że nawet jeśli dieta eliminacyjna jest dobrze zbilansowana na papierze, to w praktyce – kiedy w organizmie toczy się stan zapalny – może nie być wystarczająca. Przewlekły stan zapalny występujący w przypadku alergii zwiększa zapotrzebowanie organizmu na kalorie, białko, witaminy i minerały. To oznacza, że dziecko może mieć niedobory, które nie będą widoczne podczas analizy dziennika żywieniowego, ale będą widoczne w wykonanych badaniach laboratoryjnych. W mojej praktyce często spotykam dzieci, których masa ciała jest w normie, ale u których badania wykazują niedobory żelaza, witaminy D, kwasu foliowego lub witaminy B12. 

Dlatego tak ważne jest, by osoby z alergiami regularnie wykonywały badania kontrolne, które pozwalają wcześnie wychwycić niedobory i zapobiec ich powikłaniom. 

W badaniach warto uwzględniać m.in.:

• morfologię krwi z rozmazem,
• poziomy witamin B12, D, folianów, ferrytyny, transferryny, żelaza,
• funkcje nerek i wątroby,
• markery stanu zapalnego.

Pakiet Alergika na Start dostępny w laboratoriach ALAB to zestaw badań zarówno dla dzieci będących na dietach eliminacyjnych, jak i dorosłych alergików. Pozwala w jednym badaniu sprawdzić najważniejsze parametry, które dają wgląd w obecną kondycję organizmu alergika i pozwalają zapobiegać konsekwencjom ewentualnych niedoborów. To idealne narzędzie dla tych, którzy chcą mieć pewność, że eliminacje pokarmowe są prowadzone prawidłowo.

Podsumowanie

Dieta eliminacyjna to skuteczne narzędzie w leczeniu alergii pokarmowych, ale jej stosowanie wymaga dużej ostrożności, wiedzy i wsparcia specjalisty. Zbyt długie lub zbędne restrykcyjne eliminacje mogą prowadzić do niedoborów pokarmowych, zahamowania wzrostu oraz zaburzeń w relacji z jedzeniem. Strach rodziców nie powinien determinować diety dziecka.

Zaawansowana diagnostyka, jak test ALEX, pozwala zidentyfikować konkretne białka alergenowe i zrozumieć, w jakiej formie dany produkt może być dobrze przez alergika tolerowany. W połączeniu z regularnie wykonywanymi badaniami, takimi jak Pakiet Alergika na Start, daje solidne podstawy do bezpiecznego i świadomego zarządzania dietą. To właśnie wiedza i profilaktyka niedoborów są kluczami do zdrowia każdego alergika.

Bibliografia

1. L. Karagiannidou, A. Moschopoulou, V. Michailidou, G. Moschonis, B. Koletzko, Y. Manios, Early-Life Factors Associated with the Development of Food Allergy—A Systematic Review, Nutrients 2024, 16(7), 1563.
2. S. De Santis, E. Cavalcanti, P. Trinchese, E. Amato, C. Liso, C. Campiglia, M. Serafini, A. Campiglia, E. Simone, R. Passantino, G. Sisto, Microbiota Modulation and Anti-Inflammatory Properties of Dietary n-3 Long-Chain Polyunsaturated Fatty Acids: A Narrative Review, Nutrients 2024, 16(6), 1590.
3. M. Vitale, F. Mesolella, A. Iannuzzi, G. Petrosino, C. Molino, C. Sarnataro, M. Mazzone, F. Perri, L. Muto, M. D’Amato, The Role of Vitamin D in Allergic Rhinitis, International Journal of Environmental Research and Public Health 2023, 20(11), 5822.
4. K. Garcia-Moral, M. Frías-López, G. Alcaide-Hidalgo, L. Romero-Zerón, B. Olza-Fernández, A. Aguilera-Correa, S. Pérez-García, P. Ramírez-Torres, M. Martínez-Peinado, P. Ruiz-Rodríguez, R. Rueda, J.M. Sánchez, C. Muñoz-Hoyos, J.L. Pérez-Cano, A Nutritional Intervention with Polyphenols Modifies the Immune System of Healthy Children: A Pilot Clinical Study, Nutrients 2024, 16(6), 3034.
5. J. Arrowsmith, Trial watch: Vitamin D and immune tolerance, Nature Reviews Immunology 2012, Volume 12, Pages 236.
6. P. Codoñer-Franch, A. Tavárez-Alonso, M.L. Murria-Estal, M. Tortajada-Girbés, V. Dalmau, J. Valls-Bellés, Vitamin D status is linked to biomarkers of oxidative stress, inflammation, and endothelial activation in obese children, Journal of Pediatric Endocrinology and Metabolism 2012, 25(5-6), Pages 687–693.
7. C. Fernández-Lozano, S. Olmos-Piñero, L. Sánchez-Ruano, S. Terrados, M. Diéguez, M. Fernández-Rivas, C. Vlaicu, I. Cerecedo, A. Gonzalo-Fernandez, B. de la Hoz, J. Martínez-Botas, Predicting Tolerance to Cow’s Milk Allergy in Children Using IgE and IgG4 Peptide Binding Profiles, Cells 2025, 14, 344.
8. B. Kalb, E. Khaleva, M. Giovannini, K. Adel-Patient, F. Amat, S. Arasi, S. Lau, A. Nieto, B. Schaub, M. Standl, J. O’B Hourihane, P. Eigenmann, A. Deschildre, Trajectories of allergic diseases in children: Destination unknown?, Pediatric Allergy and Immunology 2025, 36, e70131.
9. M. Groetch, A. Nowak-Wegrzyn, Practical approach to nutrition and dietary intervention in pediatric food allergy, Pediatr Allergy Immunol, 2013.
10. R. Meyer, Nutritional Disorders resulting from Food Allergy in Children, Pediatr Allergy Immunol, 2018.
11. E. Vincent, L.A. Bilaver, J.L. Fierstein, A.A. Pappalardo, A. Coleman, A. Robinson, H.P. Sharma, A. Brewer, A.H. Assa’ad, J. Jiang, H.W. Hultquist, A.J. Kulkarni, J. Choi, M. Mahdavinia, J. Pongracic, M.C. Tobin, C. Warren, R.S. Gupta, Associations of food allergy-related dietary knowledge, attitudes and behaviors among caregivers of Black and White children with food allergy, J Acad Nutr Diet. 2022 Apr;122(4):797–810.
12. M. Skypala, A. Venter, L. Meyer, The role of diet in the prevention and management of atopic dermatitis, Clin Transl Allergy, 2018.
13. A. Arrowsmith, N. Campbell, L. Millward, Nutritional adequacy of a cows’ milk exclusion diet in infancy, Clinical and Translational Allergy, 2012.
14. E. J. Meyer, A. De Koker, E. Dziubak, C. Godwin, K. Dominguez-Ortega, S. Shah, M. Reeve, J. Foong, D. Meyer, L. Lozinsky, L. Venter, A practical approach to vitamin and mineral supplementation in food allergic children, Clinical and Translational Allergy, 2018.
15. J. Berry, M. Adams, J. Voutilainen, A. Leu, C. Davis, M. Borres, Impact of elimination diets on growth and nutritional status in children with multiple food allergies, Pediatric Allergy and Immunology, 2015;26(2): 133–138.
16. S. Kim, K. Kim, H. Shin, J. Choi, H. Kim, Y. Jee, The effects of elimination diet on growth and nutrient intake in children with food allergy, Nutrients, 2023;17(10): 1080.
17. J. Wang, R. A. Wood, Complexity and diversity of food allergy requires individualized care, Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 2024;12(3): 605–606.
18. I. Pavić, S. Kolaček, Growth of children with food allergy, Hormone Research in Paediatrics, 2017;87(1): 1–7.
19. Y. Julie, E. Groetch, A. H. Nowak-Wegrzyn, Role of registered dietitian in managing food allergies, Pediatrics, 2017;139(1): e20170194.
20. A. Cavkaytar, S. S. Sekerel, G. Sackesen, Nutritional status and feeding behavior in children with food allergy, Turkish Journal of Medical Sciences, 2023;53(4): 845–852.
21. K. A. Järvinen, K. Beyer, S. L. Collins, M. K. Sampson, Food-induced anaphylaxis and food-related anxiety: Quality of life and psychosocial issues, Allergy, 2025;80(1): 14–24.
22. D. H. Kim, S. J. Lee, K. W. Kim, Y. Lim, Dietary patterns and food allergy in Korean children: a nationwide cross-sectional study, Allergy Asthma Immunol Res, 2024;16(4): 387–396.
23. S. J. Lee, H. J. Kang, J. M. Yang, S. Y. Kim, Association of food insecurity with allergic conditions in Korean children, Journal of Korean Medical Science, 2023;38(33): e208.
24. S. Y. Hong, E. Y. Shin, H. J. Kim, Dietary intake and food allergy in children: a nationwide cross-sectional study, Allergy Asthma Immunol Res, 2023;15(1): 43–52.