Azoospermia, czyli brak plemników w nasieniu. Przyczyny, diagnostyka i leczenie

Brak plemników w nasieniu (azoospermia) to rozpoznanie, które budzi niepokój i pytania o szanse na ojcostwo. Czy zawsze oznacza bezpłodność? Wyjaśniamy, czym jest azoospermia, jak przebiega jej diagnostyka i jakie są możliwości leczenia.

Spis treści:

1. Azoospermia: co to za przypadłość?
2. Brak plemników w nasieniu: przyczyny azoospermii
   • Azoospermia obturacyjna i nieobturacyjna
3. Azoospermia: objawy towarzyszące
4. Diagnostyka azoospermii: jak przebiega?
5. Brak plemników w nasieniu: co dalej?
   • Czy azoospermia może się cofnąć?
   • Czy przy azoospermii można zostać ojcem?
6. Azoospermia: podsumowanie informacji

Azoospermia: co to za przypadłość?

Azoospermia to brak plemników w ejakulacie i w osadzie po jego odwirowaniu. To jedna z najpoważniejszych przyczyn męskiej niepłodności. Występuje u około 1% populacji oraz 10-20% niepłodnych mężczyzn.

Azoospermia nie jest jednoznaczna z nieodwracalną bezpłodnością. W wielu przypadkach możliwe jest leczenie lub uzyskanie plemników do zapłodnienia.

Brak plemników w nasieniu: przyczyny azoospermii

Azoospermia może mieć różnorodne przyczyny, które klasyfikuje się w zależności od miejsca zaburzenia. Wyróżnia się przyczyny:

• Przedjądrowe: zaburzenia hormonalne osi podwzgórze–przysadka (np. w przebiegu zespołu Kallmanna, guzów przysadki, urazów czaszkowo-mózgowych),
• Jądrowe: niewydolność jąder spowodowana ich zanikiem, uszkodzeniem lub nieprawidłowym rozwojem (wskutek wad genetycznych: np. zespołu Klinefeltera, stanów zapalnych, urazów, leczenia onkologicznego, czynników toksycznych),
• Pozajądrowe: mechaniczna przeszkoda w odpływie nasienia mimo prawidłowej produkcji plemników (np. wskutek wrodzonych wad anatomicznych, urazów, zabiegów chirurgicznych).

Podział ten ma charakter etiologiczny – wskazuje, na jakim poziomie układu rozrodczego doszło do nieprawidłowości i pozwala zrozumieć źródło problemu.

Azoospermia obturacyjna i nieobturacyjna

W praktyce klinicznej azoospermię dzieli się na: obturacyjną, gdy plemniki są produkowane, ale nie mogą wydostać się z jąder z powodu mechanicznej przeszkody w drogach wyprowadzających nasienie, oraz nieobturacyjną (sekrecyjną), gdy plemniki nie powstają lub ich liczba jest zbyt mała, by pojawiły się w ejakulacie.

Azoospermia obturacyjna może być skutkiem np. wad wrodzonych, stanów zapalnych, urazów czy wazektomii. Typ nieobturacyjny może natomiast wynikać z zaburzeń hormonalnych, uszkodzenia jąder (np. po leczeniu onkologicznym) lub wad genetycznych.

Ta klasyfikacja ma znaczenie praktyczne – pomaga ocenić, czy przywrócenie obecności plemników w nasieniu jest możliwe i jaką ścieżkę diagnostyczno-terapeutyczną obrać.

>> To może Cię zainteresować: Kolor spermy – od czego zależy i jaki jest prawidłowy?

Azoospermia: objawy towarzyszące

Większość mężczyzn z azoospermią nie odczuwa niepokojących objawów. Stan ten często wykrywany jest przypadkowo podczas diagnostyki niepłodności. Objawy, jeśli występują, zależą od przyczyny:

• Zaburzenia hormonalne (np. niedobór testosteronu lub nadmiar prolaktyny): mogą prowadzić do obniżonego popędu płciowego, problemów z erekcją, przewlekłego zmęczenia, spadku masy mięśniowej, obniżenia nastroju, ginekomastii.
• Zaburzenia genetyczne (np. zespół Klinefeltera): mogą wiązać się z małymi, twardymi jądrami, wysokim wzrostem, osłabionym owłosieniem, nieprawidłowym rozwojem cech płciowych.
• Azoospermia obturacyjna: zazwyczaj przebiega bezobjawowo, przy prawidłowej funkcji hormonalnej i wielkości jąder oraz zachowanych funkcjach seksualnych.

Objawy te są jednak niespecyficzne, a samo rozpoznanie azoospermii zawsze wymaga potwierdzenia w badaniu laboratoryjnym.

Diagnostyka azoospermii: jak przebiega?

W diagnostyce azoospermii istotne jest podejście etapowe, rozpoczynające się od potwierdzenia rozpoznania i prowadzące do ustalenia przyczyny.

• Badanie nasienia (seminogram): podstawowe badanie, które należy wykonać dwukrotnie, po 2-7 dniach wstrzemięźliwości seksualnej. Azoospermię rozpoznaje się dopiero przy braku plemników również w osadzie po odwirowaniu próbki.
• Profil hormonalny: wykonywany u każdego pacjenta z potwierdzoną azoospermią w seminogramie. Oznaczenie FSH, LH, testosteronu i prolaktyny pozwala wstępnie odróżnić przyczynę jądrową od przedjądrowej. Poziom Inhibiny B bywa stosowany pomocniczo, ale nie jest obowiązkowy według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego.
• Badania obrazowe: mają charakter uzupełniający. USG moszny ocenia strukturę jąder i najądrzy, natomiast TRUS (przezodbytnicze USG) przydaje się przy podejrzeniu niedrożności przewodów wytryskowych.
• Diagnostyka genetyczna: wskazana u części pacjentów. Obejmuje kariotyp i badanie mikrodelecji regionu AZF chromosomu Y. U pacjentów z obustronnym brakiem nasieniowodów należy wykonać test w kierunku mutacji genu CFTR, związanego z mukowiscydozą.
• Biopsja jąder: nie jest badaniem pierwszego wyboru w diagnostyce azoospermii. Rozważana u pacjentów z azoospermią nieobturacyjną, po zakończeniu pełnej diagnostyki hormonalnej i genetycznej, jeśli planowane jest leczenie metodą zapłodnienia pozaustrojowego (ICSI). Umożliwia wykrycie obecnych w kanalikach plemników oraz ich pozyskanie do procedury in vitro.

Ważnym elementem diagnostyki jest także dokładne badanie fizykalne jąder i struktur moszny.

>> Sprawdź też: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?

Brak plemników w nasieniu: co dalej?

Potwierdzenie azoospermii otwiera kolejny etap postępowania: ocenę możliwości leczenia i szans na ojcostwo. Kolejne kroki zależą od przyczyny oraz typu azoospermii.

W azoospermii obturacyjnej, jeśli przyczyna jest odwracalna (np. zarośnięcie nasieniowodów), możliwe jest leczenie chirurgiczne. Gdy niedrożność jest nieodwracalna, rozważa się pobranie plemników z najądrzy (PESA/MESA) lub jąder (TESA/micro-TESE) do zapłodnienia pozaustrojowego metodą docytoplazmatycznej iniekcji plemnika (ICSI).

W azoospermii nieobturacyjnej dalsze postępowanie zależy od wyników badań hormonalnych, genetycznych i (jeśli wykonywano) biopsji. Czasem możliwe jest odnalezienie niewielkich ognisk czynnej spermatogenezy w jądrach i pozyskanie plemników do ICSI. W pozostałych przypadkach, przy braku szans na uzyskanie własnych plemników, należy rozważyć skorzystanie z nasienia dawcy.

Postępowanie i leczenie ustala się indywidualnie, w porozumieniu ze specjalistami.

>> Sprawdź: Niepłodność i jej możliwe przyczyny. Badania i leczenie

Czy azoospermia może się cofnąć?

Azoospermia może być odwracalna, jeśli wynika z czynnika przejściowego lub dającego się leczyć, np. zaburzeń hormonalnych, stanów zapalnych, działania leków lub toksyn. Po wyeliminowaniu przyczyny i zastosowaniu odpowiedniego leczenia może dojść do przywrócenia produkcji plemników.

Azoospermia wynikająca z trwałych uszkodzeń jąder lub nieodwracalnej niedrożności zwykle nie ustępuje samoistnie. W takich przypadkach stosuje się techniki wspomaganego rozrodu lub (gdy nie można uzyskać własnych plemników) korzysta z nasienia dawcy.

Czy przy azoospermii można zostać ojcem?

Tak – azoospermia nie zawsze wyklucza ojcostwo biologiczne. W przypadku typu obturacyjnego możliwe jest pobranie plemników z najądrzy lub jąder do zapłodnienia pozaustrojowego metodą ICSI. Przy azoospermii nieobturacyjnej, jeśli w jądrze występują ogniska spermatogenezy, plemniki również można pozyskać podczas biopsji. Jednak gdy ich brak, pozostaje skorzystanie z nasienia dawcy.

>> Zobacz: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę

Azoospermia: podsumowanie informacji

• Azoospermia to brak plemników w nasieniu i w osadzie pozostałym po jego odwirowaniu.
• Może mieć charakter obturacyjny (niedrożność) lub nieobturacyjny (zaburzenia produkcji plemników).
• Rozpoznanie wymaga dwukrotnego badania nasienia i dalszej diagnostyki (hormonalnej, genetycznej, obrazowej).
• Azoospermia nie zawsze oznacza bezpłodność. Szanse na ojcostwo zależą od przyczyny i dostępnych metod leczenia.

Bibliografia

1. European Association of Urology (EAU). EAU Guidelines on Male Infertility. 2025. https://uroweb.org/guidelines
2. World Health Organization. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen, 6th ed. Geneva: WHO; 2021.
3. Anawalt BD. Approach to the male with infertility. In: UpToDate, Martin KA (Ed), UpToDate, Waltham, MA. [Dostęp: październik 2025].
4. Cegłowska A, Słowikowska-Hilczer J. Azoospermia – przyczyny, diagnostyka, leczenie. Postępy Andrologii Online. 2017;4(1):22–33.
5. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine in collaboration with the Society for Male Reproduction and Urology. Evaluation of the azoospermic male: a committee opinion. Fertil Steril. 2018;109(5):777–782.