Badanie CRP, czyli białko C-reaktywne, od dawna jest znane jako niespecyficzny marker stanu zapalnego w organizmie. W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się jego znaczeniu diagnostycznemu w chorobach nowotworowych. Artykuł przybliża aktualny stan wiedzy na temat znaczenia poziomu CRP u pacjentów z różnymi typami nowotworów, powiązania poziomu CRP z progresją choroby, odpowiedzią na leczenie oraz rokowaniem.
Spis treści:
- Nowotwory a stan zapalny
- CRP – marker stanu zapalnego
- Przy jakich nowotworach jest podwyższone CRP?
- CRP a nowotwór
- OB a nowotwór
- OB i CRP w normie a rak
- Przy jakich nowotworach jest podwyższone CRP: podsumowanie
- FAQ – często zadawane pytania
Nowotwory a stan zapalny
Lokalny stan zapalny może być wywołany przez różne czynniki, w tym infekcje, urazy tkanek, niedokrwienie prowadzące do martwicy, a także przez obecność nowotworów.
Ten miejscowy proces zapalny może rozprzestrzenić się na cały organizm. Ogół zmian fizjologicznych stanowiących reakcję ustroju na działanie czynników uszkadzających określa się mianem odpowiedzi ostrej fazy.
Nowotwory a infekcje
Ocenia się, iż ok. 15% nowotworów złośliwych ma związek z obecnością specyficznych drobnoustrojów i obecnością przewlekłego stanu zapalnego. Udokumentowano następujące zależności pomiędzy:
- infekcją bakterią Helicobacter pylori a predyspozycją do rozwoju raka żołądka,
- wirusem zapalenia wątroby typu C a rakiem wątroby,
- wirusem HPV a rakiem szyjki macicy,
- zakażeniem Schistosoma haematobium jako czynnikiem sprzyjającym rakowi pęcherza moczowego,
- wirusem HTLV-1 a białaczką T-komórkową.
>> Warto przeczytać też: WZW – Wirusowe zapalenie wątroby – objawy, przyczyny, leczenie
Nowotwór – jak powstaje stan zapalny
Komórki nowotworowe wydzielają immunosupresyjne cytokiny, np. IL-10 i czynnik transformujący guza (TGF-β). W generowaniu odpowiedzi zapalnej towarzyszącej nowotworowi, a także w rozwoju guza, ważną rolę przypisuje się makrofagom TAM (Tumor Associated Macrophages), które mogą niekiedy stanowić nawet do 50% masy guza.
Powszechnie uznaje się, że w rozwoju ostrej fazy stanu zapalnego zasadniczą rolę odgrywają cytokiny prozapalne, uwalniane przez limfocyty i monocyty/makrofagi, w tym m.in.:
- czynnik martwicy nowotworów (TNF-α),
- interleukina 1 (IL-1),
- interleukina 6 (IL-6),
- interleukina 8 (IL-8),
- interleukina 18 (IL-18).
Komórki nowotworowe mogą ponadto wytwarzać szereg innych cytokin zapalnych, które także mogą wpływać na wzrost nowotworu, procesy proliferacji (czyli namnażania się komórek), angiogenezy (tworzenia nowych naczyń krwionośnych w obrębie guzów nowotworowych, co jest kluczowym czynnikiem w rozwoju i postępie nowotworów). Mogą także prowadzić do uzyskania przez te komórki potencjału tworzenia odległych przerzutów.
W tym kontekście szczególne zainteresowanie budzi TNF-α, ponieważ wykazano, że miejscowa ekspresja tej cytokiny przez komórki systemu immunologicznego może mieć znaczenie terapeutyczne. Natomiast, gdy jest wytwarzana i uwalniana do krążenia przez dłuższy czas, może działać jak promotor rozwoju szeregu chorób, w tym również nowotworów.
CRP – marker stanu zapalnego
CRP jest powszechnie wykorzystywane w praktyce klinicznej do diagnozowania i monitorowania przebiegu ostrych stanów zapalnych.
W infekcjach bakteryjnych poziom CRP może gwałtownie wzrosnąć, nawet kilkaset razy w ciągu dwóch dni, podczas gdy w infekcjach wirusowych wzrost jest niewielki lub wartości pozostają w normie. Ta różnica jest wykorzystywana w diagnostyce różnicowej infekcji, szczególnie w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Najwyższe stężenia CRP obserwuje się u pacjentów z sepsą lub ostrym zapaleniem trzustki.
Na dziś nie jest jasne, czy towarzyszący chorobie nowotworowej stan zapalny – którego przejawem jest podniesienie poziomu CRP – jest efektem działania komórek nowotworowych, które ten stan zapalny wywołują, czy raczej stanowi wykładnik reakcji obronnej organizmu na obecność nowotworu. Obydwa mechanizmy znajdują częściowe potwierdzenie w badaniach. Przykładowo podwyższone u wielu chorych stężenie interleukiny 6 (IL-6) oraz korelacja pomiędzy poziomem IL-6 i CRP jest przesłanką przemawiająca za słusznością pierwszej tezy.
>> Przeczytaj także: CRP – jak interpretować wyniki badania?
Przy jakich nowotworach jest podwyższone CRP?
CRP w chorobach nowotworowych jest wykorzystywane przede wszystkim u pacjentów z chorobą już rozpoznaną i ma znaczenie jako:
- czynnik rokowniczy do oceny prawdopodobieństwa przeżycia chorego,
- informacja pomocna w kwalifikacji do leczenia operacyjnego,
- monitorowaniu procesu leczenia w celu wczesnego wykrycia nawrotu choroby.
Podwyższone stężenie CRP można obserwować w:
- raku jelita grubego lub odbytnicy – zmiany są proporcjonalne do wielkości guza i stadium choroby. Niski poziom CRP przed operacją jest dobrym czynnikiem rokowniczym, gdzie przeżywalność po zabiegu (2 lata) obserwuje się u 90% chorych. Podwyższone CRP koreluje z 2-letnim przeżyciem 47% chorych po wycięciu guza. CRP > 8,0 mg/l wiąże się z niższym odsetkiem limfocytów, co jest uznawane za wskaźnik osłabienia układu odpornościowego, a także przerzutami do węzłów chłonnych i do wątroby. CRP > 10 mg/l przed operacją wiąże się z prawdopodobieństwem krótszego przeżycia. Należy jednak podkreślić, iż poziom CRP w przypadku jelita grubego ma ograniczoną wartość jako niezależny i jedyny czynnik prognostyczny. Wynik CRP powinien być interpretowany w połączeniu z innymi badaniami, np. CEA.
- raku przełyku – u ok. 56% chorych na raka przełyku stwierdza się wyższe niż 5,0 mg/l stężenie CRP, u pozostałych pacjentów jest ono prawidłowe lub nieznacznie podwyższone. Za niekorzystny czynnik prognostyczny w tym rodzaju nowotworu uznaje się CRP > 10 mg/l.
- raku gardła i krtani – skorelowane podwyższenie stężenia CRP oraz antygenu raka płaskonabłonkowego (SCC) lub obydwu tych parametrów oddzielnie, jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym u chorych na nowotwory gardła i krtani, leczonym napromienianiem.
- raku żołądka – kontrola poziomu CRP u chorych po leczeniu operacyjnym pozwala na wykrycie nawrotu choroby we wczesnej fazie.
- raku wątroby – pomiary stężenia CRP również mogą być pomocne we wczesnym wykrywaniu nawrotu choroby.
- raku piersi – gdzie podwyższone stężenia CRP obserwowano tylko w stadiach zaawansowanych, szczególnie jeśli są przerzuty.
>> Sprawdź też: Markery nowotworowe w diagnozie raka jelita grubego i trzustki
CRP a nowotwór
Oznaczenia CRP mogą dostarczać ważnych informacji, pomocnych w kwalifikacji pacjentów do leczenia operacyjnego lub radioterapii, a także do oceny rokowania.
Interpretacja wyników CRP u tych chorych wymaga jednak dużej ostrożności, gdyż na poziom białka ostrej fazy wpływać może szereg czynników niezwiązanych z samą chorobą nowotworową – wzrost CRP może być również efektem samej terapii onkologicznej:
- zabieg operacyjny jest dla organizmu dużym urazem, generującym wzrost CRP,
- radioterapia lub chemioterapia przyczynia się do powstawania stanu zapalnego błon śluzowych i ognisk martwiczych, które również mogą być przyczyną wzrostu stężenia białka C-reaktywnego.
Dlatego utrzymujące się po zakończeniu leczenia podwyższone stężenie CRP może być efektem powikłań po leczeniu, ale może być również wykładnikiem rozwoju choroby.
OB a nowotwór
Odczyn Biernackiego (OB), podobnie jak CRP, jest wskaźnikiem obecności stanu zapalnego w organizmie. Z tego powodu w praktyce klinicznej podwyższone OB również może wskazywać na istnienie choroby nowotworowej.
Dwucyfrowy wynik OB, powyżej 20 mm/godz, utrzymujący się przez dłuższy czas i nie wykazujący tendencji spadkowej, jest wskazaniem do pogłębiania diagnostyki. Poszukiwanie przyczyny podwyższonego OB powinno również uwzględniać diagnostykę w kierunku chorób nowotworowych.
Trzycyfrowe wartości OB (powyżej 100 mm/godz) z dużym prawdopodobieństwem wskazują na chorobę nowotworową. Wskaźnik OB utrzymujący się na poziomie trzycyfrowym jest charakterystyczny dla szpiczaka plazmocytowego.
OB i CRP w normie a rak
Markery stanu zapalnego – OB i CRP – mogą być podwyższone w nowotworach, jednak ich prawidłowe wartości nie wykluczają możliwości występowania raka.
Nie wszystkie nowotwory wywołują silną reakcję zapalną. Wiele typów nowotworów, zwłaszcza w początkowych stadiach lub guzy o ograniczonym charakterze, powolnym wzroście czy niektóre specyficzne typy (np. guzy mózgu), mogą rozwijać się bez znaczącego wzrostu OB i CRP.
Prawidłowe wyniki OB i CRP są korzystne i wskazują na brak aktywnego, uogólnionego stanu zapalnego w organizmie. Jednak nie można na ich podstawie wykluczyć obecności choroby nowotworowej. W przypadku występowania niepokojących objawów nawet przy prawidłowych wynikach OB i CRP, zawsze konieczna jest konsultacja z lekarzem i przeprowadzenie dalszej diagnostyki, która może obejmować bardziej specyficzne badania obrazowe, laboratoryjne (np. markery nowotworowe o wyższej swoistości dla danego typu raka) czy biopsję. OB i CRP są przydatne w ocenie ogólnego stanu zapalnego, ale nie są narzędziami do diagnozowania konkretnych typów nowotworów.
Przy jakich nowotworach jest podwyższone CRP: podsumowanie
CRP, czyli białko C-reaktywne, jest markerem stanu zapalnego, jego oznaczenie służy przede wszystkim diagnostyce ostrych stanów zapalnych – infekcji bakteryjnych i różnicowaniu ich z infekcjami wirusowymi. Ponieważ w chorobie nowotworowej również jest obecny stan zapalny, CRP jest przydatnym narzędziem diagnostycznym u pacjentów z rakiem, jako czynnik prognostyczny, w podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia oraz w monitorowaniu efektów terapii.
FAQ – często zadawane pytania
Czy wysokie CRP świadczy o nowotworze?
Nie. Podwyższone CRP świadczy o istnieniu stanu zapalnego w organizmie. W niektórych przypadkach może on być związany z chorobą nowotworową, jednak najczęściej jest efektem infekcji bakteryjnej lub choroby autoimmunologicznej.
Jakie CRP i kiedy świadczy o nowotworze?
Bardzo wysokie i utrzymujące się CRP (powyżej 100 mm/24 godz), zwłaszcza w połączeniu z innymi niepokojącymi objawami, może wskazywać na możliwość choroby nowotworowej i wymaga dalszej, pogłębionej diagnostyki w tym kierunku.
Jednak należy podkreślić, iż w zależności o typu raka, CRP może mieć różne wartości, dlatego nie ma jednego poziomu tego markera, który może świadczyć o nowotworze.
Czy CRP wykrywa raka?
Nie. CRP wykrywa istnienie stanu zapalnego w organizmie, nie stanowi podstawy do rozpoznania nowotworu.
Jakie może być CRP przy raku jelita grubego?
CRP przy raku jelita grubego, w zależności od stadium choroby, może mieć różne wartości. Pacjenci z wynikiem CRP > 10 mg/l mają niekorzystne rokowanie.
Jakie może być CRP przy białaczce?
W przypadku białaczki CRP często jest, ale nie musi być podwyższone.
Bibliografia
1. Stasik Z., Skotnicki P., Nowak-Sadzikowska J., Kulpa J.: Białko C-reaktywne u chorych na nowotwory złośliwe, Nowotwory, Journal of Oncology, 58, 2008.
2. Leporowska E.: Związek CRP z ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej i czasem przeżycia chorych na nowotwory, Journal of Laboratory Diagnostics, 45, 2009.
3. Strukow A., Rozpoznawanie nowotworów a badania laboratoryjne. Co może sugerować obecność nowotworu? Centrum Wiedzy ALAB laboratoria. Dostęp 09.05.2024
