Choroby związane z glutenem, takie jak celiakia i ataksja glutenowa, są stosunkowo rzadkimi schorzeniami, dotykającymi ok. 1% populacji w Polsce. Dieta bezglutenowa u tych pacjentów jest na dziś jedynym leczeniem choroby, dlatego osoby z takimi diagnozami muszą jej przestrzegać. Jednak w ostatnich latach dieta bezglutenowa stała się stylem życia wielu zdrowych osób. Jakie mogą być zagrożenia związane z jej stosowaniem bez wskazań medycznych i na co należy zwracać uwagę? Zapraszamy do przeczytania!
Spis treści:
- Czym jest dieta bezglutenowa?
- Dieta bezglutenowa – skutki uboczne
- Czy dieta bezglutenowa może być szkodliwa?
- Czy dieta bezglutenowa jest zdrowa?
- Dieta bezglutenowa – podsumowanie
- Dieta bezglutenowa – często zadawane pytania
Czym jest dieta bezglutenowa?
Dieta bez glutenu polega na całkowitej eliminacji z diety tego naturalnego – składnika żywności zawartego w zbożach. Przeznaczona dla osób z celiakią, nieceilakalną nadwrażliwością na gluten, zyskała znaczną popularność wśród osób zdrowych i im zawdzięcza swój rozgłos.
Moda na dietę bezglutenową rozpoczęła się po badaniach przeprowadzonych w 2011 roku w Australii. Wówczas sugerowano, że gluten powoduje dolegliwości trawienne i chroniczne zmęczenie u osób bez stwierdzonej nietolerancji. Jednakże już dwa lata później ci sami naukowcy, powtarzając eksperyment, podważyli wcześniejsze wnioski. Mimo to obecnie osoby bez celiakii stanowią zdecydowaną większość populacji unikającej glutenu.
Dla kogo jest dieta bezglutenowa? Wskazania do jej stosowania na dziś obejmują:
- celiakię – chorobę trzewną,
- chorobę Duhringa – skórną postać celiakii,
- nietolerancję glutenu – nieceilakalną nadwrażliwość na gluten,
- alergię na gluten.
Badane są potencjalne korzyści ze stosowania diety bez glutenu przez osoby z innymi chorobami autoimmunologicznymi, np. chorobą Hashimoto, endometrioza.
Dieta bezglutenowa a tarczyca. Czy dieta bezglutenowa pomaga w Hashimoto?
Niektóre badania wskazują na pozytywny wpływ eliminacji glutenu u pacjentów z chorobą Hashimoto, m.in. zmniejszenie miana przeciwciał. Jednak sam poziom przeciwciał nie jest wystarczającym miernikiem poprawy i zdrowienia w chorobie Hashimoto. Dlatego obecnie nie mamy jeszcze wystarczających dowodów, aby zalecać to podejście dietetyczne wszystkim pacjentom z tą chorobą.
>> Sprawdź też: Dieta przy Hashimoto. Przykładowy jadłospis i przepisy, produkty zakazane
Dieta bez glutenu a endometrioza
Unikanie glutenu jest często spotykaną w Internecie poradą dietetyczną dla pacjentek z endometriozą. Jednak spożycie glutenu ma ograniczone znacznie w etiologii tej choroby, a często cytowane badanie interwencyjne dotyczące skuteczności tej diety w endometriozie jest pozbawione grupy kontrolnej. Z tego powodu nie ma podstaw, aby pacjentki z endometriozą stosowały taką dietę i odnosiły z niej korzyści.
Na dziś wiadomo na pewno, że dieta bezglutenowa nie powinna być stosowana przez osoby zdrowe, ponieważ – co należy podkreślić – jest to dieta eliminacyjna i może być dietą niedoborową.
Dieta bezglutenowa – skutki uboczne
Potencjalne skutki uboczne eliminacji glutenu z diety obejmują niedobory:
- ważnych dla zdrowia mikro i makroelementów – np. żelaza,
- niedobory witamin z grupy B – np. kwasu foliowego, niacyny (witaminy B3, PP), ryboflawiny (witaminy B2), tiaminy (witaminy B1)
- niedobory błonnika pokarmowego.
Badania wskazują, iż większość produktów bezglutenowych zawieraj niewystarczające ilości co najmniej jednego z ww. składników diety.
Stosowanie bezglutenowych zamienników może natomiast zwiększać w diecie udział:
>> Sprawdź też: Zdrowe tłuszcze. Które tłuszcze są zdrowe i w czym je znaleźć?
Czy dieta bezglutenowa może być szkodliwa?
Dieta bez glutenu wyklucza spożywanie pełnoziarnistych produktów spożywczych, które odgrywają ważną rolę w profilaktyce wielu chorób, takich jak cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, nieswoiste choroby zapalne jelit, raka jelita grubego. Zmieniony niekorzystnie skład diety może powodować różne problemy zdrowotne.
- Cukrzyca typu 2
W jednym z długoterminowych badań obserwacyjnych (29 lat) wzięło udział ponad 160 tys. kobiet i blisko 42 tys. mężczyzn. Badacze zaobserwowali związek pomiędzy spożyciem glutenu a ryzykiem rozwoju cukrzycy. U osób wykluczających gluten ryzyko zachorowania na cukrzycę było o 13% wyższe w stosunku do tych, którzy spożywali go więcej. Naukowcy uważają, iż jest to związane z mniejszą podażą błonnika pokarmowego na diecie bezglutenowej.
>> Sprawdź też: Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna)- objawy, przyczyny, badania i leczenie
- Zaburzenia gospodarki lipidowej
Osoby wykluczające z diety gluten i zastępujące go żywnością z zamiennikami tego białka spożywają więcej tłuszczów, w tym tłuszczów nasyconych i trans. Dlatego w tej grupie osób istnieje większe ryzyko zaburzeń gospodarki lipidowej, podwyższonego poziomu cholesterolu oraz związanych z tym problemów zdrowotnych, takich jak miażdżyca i choroba niedokrwienna serca.
>> Przeczytaj też: Cholesterol HDL – co to jest dobry cholesterol i co zrobić, gdy jego poziom jest za niski?
- Dysbioza i zaburzenia mikrobioty
Dieta bezglutenowa wpływa niekorzystnie na skład mikrobioty jelitowej, zmniejszając ilość dobrych bakterii jelitowych z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Odbija się ponadto na różnorodności mikrobioty, co wpływa na zaburzenia jej funkcjonowania.
- Zaburzenia odżywiania
Osoby, które unikają spożywania glutenu w diecie w trosce o swoje zdrowie zagrożone, są rozwinięciem zaburzeń łaknienia polegających na koncentracji wyłącznie na jakości spożywanych posiłków. Uzależnienie od zdrowego jedzenia – ortoreksja – jest stosunkowo nowe i prowadzi do stosowania coraz bardziej restrykcyjnych diet.
- Opóźnienie właściwej diagnozy, jeśli objawy są spowodowane innymi przyczynami
Osoby z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi często odstawiają gluten, ponieważ uważają, iż jest on główną przyczyną objawów. Jeśli cierpią na NNG, tak może rzeczywiście być, ale większość dolegliwości przewodu pokarmowego ma inne przyczyny. Odstawianie glutenu może opóźniać i utrudniać właściwą diagnostykę, niektóre osoby w ogóle nie zgłaszają się do lekarza.
W jednym z badań u pacjentek z endometriozą okazało się, iż kluczowym czynnikiem wpływającym na objawy z nią związane jest unikanie FODMAP, a nie glutenu. Kobiety zgłaszające nadwrażliwość na gluten po testach prowokacyjnych z tym składnikiem i stosowaniu diety low FODMAP zareagowały na szybko fermentujące fruktany zawarte w zbożach, a nie sam gluten.
Należy również pamiętać, że odstawienie glutenu opóźnia ewentualną diagnostykę w kierunku celiakii, ponieważ może skutkować wynikami fałszywie ujemnymi.
Czy dieta bezglutenowa jest zdrowa?
Dieta bezglutenowa nie ma walorów prozdrowotnych, dla osób bez wskazań medycznych nie jest zdrowsza od zrównoważonej diety zawierającej gluten. Eliminacja produktów z glutenem może prowadzić do problemów z jej prawidłowym zbilansowaniem. Gotowe produkty bezglutenowe są często żywnością przetworzoną, zawierają więcej tłuszczu lub cukru.
Natomiast nie będzie szkodliwa dla zdrowia, jeśli gotowe, wysoko przetworzone produkty pszenne zamieni się na produkty np. z kaszy gryczanej, jaglanej i zadba o dobre źródła wszystkich witamin i minerałów.
>> Jak zbilansować dietę bezglutenową przeczytasz w artykule: Dieta bezglutenowa – co jeść a czego unikać? Przykładowy jadłospis i przepisy
Dieta bezglutenowa – podsumowanie
Dla osób z celiakią, nadwrażliwością na gluten lub alergią na pszenicę dieta bezglutenowa jest niezbędna. Stosowanie jej bez konsultacji lekarskiej niesie jednak ryzyko niedoborów pokarmowych. Zbilansowanie tej diety jest trudniejsze ze względu na ograniczony wybór bezglutenowych zbóż, wymaga starannego planowania posiłków, może utrudniać codzienne funkcjonowanie. Osoby zdrowe nie muszą rezygnować z glutenu, dla lepszego samopoczucia warto odstawiać np. białe pieczywo, biały makaron, ciasta, pieczywo cukiernicze i słodycze.
Dieta bezglutenowa – często zadawane pytania
Czy dieta bezglutenowa odchudza?
Wyeliminowanie glutenu z diety nie wiąże się ze zmniejszeniem masy ciała. Do utraty kilogramów niezbędny jest deficyt kaloryczny, sama eliminacja glutenu takiego deficytu nie zapewnia.
Czy dieta bezglutenowa tuczy?
Sama eliminacja glutenu nie jest przyczyną zwiększania masy ciała. Jednak pewne aspekty diety bezglutenowej mogą przyczyniać się do tycia, jeśli nie jest ona odpowiednio kontrolowana. Do wielu gotowych produktów bezglutenowych (pieczywo, ciasta, ciasteczka, makarony) producenci dodają więcej tłuszczu i cukru, aby poprawić ich smak i teksturę.
Z drugiej strony jeśli osoby eliminujące gluten nie zastępują go odpowiednią ilością warzyw, owoców i chudego białka, mogą nieświadomie zwiększać spożycie tłuszczu i cukru, co przyczynia się do nadwyżki kalorycznej.
Piśmiennictwo
- Zong G, Lebwohl B, Hu FB, Sampson L, Dougherty LW, Willett WC, Chan AT, Sun Q. Gluten intake and risk of type 2 diabetes in three large prospective cohort studies of US men and women. Diabetologia. 2018 Oct;61(10):2164-2173. doi: 10.1007/s00125-018-4697-9. Epub 2018 Aug 3. PMID: 30074058; PMCID: PMC6182774.
- Piticchio T, Frasca F, Malandrino P, Trimboli P, Carrubba N, Tumminia A, Vinciguerra F, Frittitta L. Effect of gluten-free diet on autoimmune thyroiditis progression in patients with no symptoms or histology of celiac disease: a meta-analysis. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Jul 24;14:1200372. doi: 10.3389/fendo.2023.1200372. PMID: 37554764; PMCID: PMC10405818.
- Rybicka I. i wsp., Niedobory składników odżywczych w diecie bezglutenowej,„Nutritional Deficiencies in Gluten-Free Diet” 2016; 97 (3): 183–186.
- Thompson T. Folate, iron, and dietary fiber contents of the gluten-free diet. J Am Diet Assoc. 2000 Nov;100(11):1389-96. doi: 10.1016/S0002-8223(00)00386-2.Niland B, Cash BD. Health Benefits and Adverse Effects of a Gluten-Free Diet in Non-Celiac Disease Patients. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2018 Feb;14(2):82-91. PMID: 29606920; PMCID: PMC5866307.
- van Haaps AP, Brouns F, Schreurs AMF, Keszthelyi D, Maas JWM, Mijatovic V. A gluten-free diet for endometriosis patients lacks evidence to recommend it. AJOG Glob Rep. 2024 Jun 18;4(3):100369. doi: 10.1016/j.xagr.2024.100369. PMID: 39040659; PMCID: PMC11262165.
