Encefalopatia wątrobowa to poważne zaburzenie neurologiczno-psychiatryczne wynikające z uszkodzenia wątroby, najczęściej w przebiegu jej marskości. Może jednak występować również w przebiegu innych chorób tego narządu. W poniższym artykule poznasz objawy encefalopatii wątrobowej, jej najczęstsze przyczyny, metody diagnostyczne oraz możliwości leczenia.
Spis treści:
- Co to jest encefalopatia wątrobowa?
- Etapy encefalopatii wątrobowej
- Przyczyny encefalopatii wątrobowej
- Objawy encefalopatii wątrobowej
- Diagnostyka encefalopatii wątrobowej – jakie badania wykonać?
- Leczenie encefalopatii wątrobowej
- Dieta w encefalopatii wątrobowej – co jeść, a czego unikać?
- Encefalopatia wątrobowa – często zadawane pytania (FAQ)
- Encefalopatia wątrobowa – podsumowanie
Co to jest encefalopatia wątrobowa?
Encefalopatia wątrobowa jest stanem, w którym dochodzi do uszkodzenia mózgu wskutek nagromadzenia toksyn we krwi, przede wszystkim amoniaku. Zdrowa wątroba neutralizuje te substancje, jednak w przypadku jej uszkodzenia toksyny przenikają do mózgu, wywołując objawy neuropsychiatryczne, które wpływają zarówno na funkcjonowanie fizyczne, jak i psychiczne pacjenta. Schorzenie może rozwijać się stopniowo lub pojawić się nagle – w zależności od przyczyny i stopnia uszkodzenia wątroby.
>> Przeczytaj także: Wątroba – budowa, funkcje, najczęstsze choroby
Etapy encefalopatii wątrobowej
Encefalopatia wątrobowa rozwija się stopniowo, a jej nasilenie może być bardzo zróżnicowane. Początkowo objawy bywają subtelne i trudne do zauważenia bez specjalistycznych badań, jednak z czasem narastają, stając się bardziej widoczne i uciążliwe dla pacjenta oraz jego otoczenia. Aby lepiej zrozumieć przebieg choroby, warto poznać jej kolejne etapy:
- Minimalny: niewielkie zaburzenia funkcji poznawczych, zauważalne tylko w specjalistycznych testach psychometrycznych.
- Łagodny: problemy z koncentracją, pamięcią, delikatna dezorientacja w czasie i przestrzeni.
- Umiarkowany: wyraźnie nasilona dezorientacja, zauważalne zaburzenia snu, zmiany osobowości, drażliwość lub apatia.
- Ciężki: utrata świadomości, ryzyko śpiączki wątrobowej, wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Przyczyny encefalopatii wątrobowej
Encefalopatia wątrobowa wynika z różnych zaburzeń funkcjonowania wątroby. Część przyczyn – np. nadużywanie alkoholu lub infekcje wirusowe – jest łatwa do rozpoznania, inne wymagają pogłębionej diagnostyki. Najczęstsze czynniki to:
- marskość wątroby (często związana z nadużywaniem alkoholu),
- wirusowe zapalenie wątroby (typu B lub C),
- zatrucia lekami (np. paracetamol) lub toksynami,
- krwawienia z przewodu pokarmowego (np. z żylaków przełyku),
- zakażenia bakteryjne (np. zapalenie otrzewnej),
- choroby metaboliczne, które zakłócają prawidłowe funkcjonowanie wątroby.
Objawy encefalopatii wątrobowej
Objawy encefalopatii wątrobowej początkowo bywają mało charakterystyczne, ale z czasem stają się coraz bardziej widoczne. Wczesna reakcja i konsultacja z lekarzem mogą pomóc ograniczyć postęp choroby. Symptomy różnią się w zależności od zaawansowania i mogą obejmować:
- problemy z pamięcią i koncentracją,
- dezorientację i zagubienie,
- zaburzenia rytmu snu (nadmierna senność lub bezsenność),
- charakterystyczne drżenie rąk (tzw. asterixis),
- zmiany nastroju i zachowania (drażliwość, apatia, depresja lub lęk),
- trudności z komunikacją – mówieniem i pisaniem,
- spowolnienie ruchowe i psychiczne,
- osłabienie mięśni i utrata koordynacji ruchowej,
- w zaawansowanych przypadkach śpiączkę.
Diagnostyka encefalopatii wątrobowej – jakie badania wykonać?
Aby potwierdzić rozpoznanie encefalopatii wątrobowej oraz określić jej stopień zaawansowania, lekarz zleci odpowiednie badania. W diagnostyce wykorzystuje się m.in.:
- wywiad lekarski i badanie przedmiotowe,
- badania krwi (np. stężenie amoniaku, bilirubiny, enzymy wątrobowe),
- testy psychometryczne (oceniające pamięć, uwagę i myślenie logiczne),
- EEG (elektroencefalografię) – pozwalającą wykryć nieprawidłową aktywność bioelektryczną mózgu,
- tomografię komputerową głowy – szczególnie w przypadku cięższych objawów,
- rezonans magnetyczny, jeśli potrzebna jest dokładniejsza ocena struktur mózgowia.
>> Przeczytaj również: Markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych – enzymy wątrobowe
Leczenie encefalopatii wątrobowej
Leczenie encefalopatii wątrobowej jest wieloaspektowe i obejmuje eliminację toksyn, kontrolowanie objawów oraz zapobieganie dalszemu postępowi choroby. Kluczowe elementy terapii obejmują: specjalistyczną dietę ubogą w białko zwierzęce; stosowanie laktulozy, która przyspiesza wydalanie amoniaku; antybiotyki jelitowe, takie jak rifaksymina, eliminujące szkodliwe bakterie jelitowe; leczenie czynnika wywołującego lub zaostrzającego chorobę (np. krwawienie czy infekcje) oraz monitorowanie i leczenie objawów neurologicznych oraz psychicznych (terapia objawowa).
Dieta w encefalopatii wątrobowej – co jeść, a czego unikać?
Dieta odgrywa istotną rolę w leczeniu i zapobieganiu nawrotom encefalopatii wątrobowej. Odpowiedni sposób odżywiania wspiera usuwanie toksyn i poprawia ogólne samopoczucie chorego. Oto najważniejsze zalecenia dietetyczne:
- W ostrej fazie choroby ogranicza się białko zwierzęce (do 0,5 g/kg masy ciała na dobę).
- Po ustąpieniu objawów neurologicznych należy stopniowo powrócić do pełnowartościowej podaży białka 1–1,5 g/kg masy ciała na dobę.
- Wskazane jest zwiększenie spożycia białka roślinnego (np. z roślin strączkowych, tofu).
- Posiłki powinny być lekkostrawne, spożywane w małych porcjach.
- Należy unikać potraw tłustych, smażonych oraz wysoko przetworzonych.
- Zaleca się spożywanie węglowodanów złożonych i przekąski węglowodanowej na noc.
- Bezwzględnie należy unikać alkoholu.
Encefalopatia wątrobowa – często zadawane pytania (FAQ)
Poniżej odpowiedzi na inne najczęściej zadawane pytania dotyczące encefalopatii wątrobowej.
Jakie są stopnie encefalopatii wątrobowej?
Wyróżniamy stopnie od minimalnego, poprzez łagodny i umiarkowany, aż do ciężkiego, który może zakończyć się śpiączką wątrobową.
Jak długo można żyć z encefalopatią?
Czas przeżycia zależy przede wszystkim od stopnia uszkodzenia wątroby, skuteczności leczenia oraz obecności chorób współistniejących. U wielu pacjentów odpowiednia terapia pozwala żyć kilka lat, choć w cięższych przypadkach ryzyko zgonu w ciągu 12 miesięcy może wynosić nawet 40–60 %.
Czy encefalopatia wątrobowa jest odwracalna?
We wczesnych etapach jest możliwe całkowite cofnięcie się objawów. W zaawansowanych przypadkach uszkodzenia mogą być trwałe.
Jakie są rodzaje encefalopatii wątrobowej?
Encefalopatia może występować w postaci ostrej (gwałtowne objawy), przewlekłej nawracającej (epizodycznej) lub minimalnej, prawie niezauważalnej klinicznie.
Encefalopatia wątrobowa – podsumowanie
Najważniejsze informacje o encefalopatii wątrobowej:
- powodowana jest niewydolnością wątroby,
- prowadzi do zaburzeń neurologicznych i poznawczych,
- wymaga kompleksowej diagnostyki oraz leczenia obejmującego dietę, leki i usuwanie czynnika wywołującego zaostrzenia,
- we wczesnych etapach może być odwracalna,
- regularna kontrola i współpraca z lekarzem poprawia rokowanie.
W razie wystąpienia niepokojących objawów skonsultuj się z lekarzem – szybka diagnoza może znacząco poprawić rokowanie.
Bibliografia
- Magdalena Wiercińska, „Encefalopatia wątrobowa – objawy, rokowanie, przyczyny”, Medycyna Praktyczna.
- Anatol Panasiuk, „Encefalopatia wątrobowa”, Forum Medycyny Rodzinnej, 2014.
- Anna Boroń-Kaczmarska, „Ostra niewydolność wątroby”, Interna – Mały Podręcznik, Medycyna Praktyczna.
- P. Jepsen, P. Ott, P.K. Andersen, H.T. Sørensen, H. Vilstrup, „Clinical course of alcoholic liver cirrhosis: a Danish population‑based cohort study”, Hepatology 2010; 51(5): 1675–1682.
