Hiperandrgogenizm to stan, w którym organizm mężczyzny lub kobiety produkuje nadmierne ilości hormonów androgenowych, nazywanych męskimi hormonami płciowymi, chociaż są one obecne w niższych stężeniach również u kobiet. Czym z medycznego punktu widzenia jest hiperandrogenizm? Jakie są jego przyczyny i objawy, jak wygląda diagnostyka i leczenie tego stanu? Dowiesz się z artykułu!
Spis treści:
- Czym są androgeny?
- Hiperandrogenizm – definicja
- Objawy hiperandrogenizmu w zależności od płci i wieku
- Przyczyny hiperandrogenizmu
- Diagnostyka hiperandrogenizmu
- Leczenie hiperandrogenizmu
- Podsumowanie
Czym są androgeny?
Androgeny to cztery steroidowe hormony płciowe:
- testosteron
- DHEA – dehydroepiandrostendion
- DHEAS – siarczan dehydroepiandrostendionu
- androstendion.
Androgeny u mężczyzn, przede wszystkim testosteron, produkowane są w jądrach. Niewielka część DHEA powstaje również w nadnerczach. Natomiast u kobiet źródłem androgenów są przede wszystkim nadnercza.
Androgeny wydzielane przez nadnercza wykazują słabą aktywność biologiczną, dlatego przekształcane są w bardziej aktywne hormony. Ok. 40-60 % testosteronu w organizmie kobiecym jest pochodną DHEA, u mężczyzn do testosteronu przekształca się tylko 5% DHEA, dlatego jego znaczenie klinicznie jest niewielkie.
Androgeny u mężczyzn są odpowiedzialne za kształtowanie tzw. drugorzędowych cech płciowych, czyli np. narządów płciowych, owłosienia. Androgeny u obydwu płci wpływają m.in. na libido.
| CIEKAWOSTKA Słowo androgen pochodzi od dwóch greckich słów andros – mężczyzna i genao – produkować, tworzyć. |
Hiperandrogenizm – definicja
Hiperandrogenizm to podwyższony poziom androgenów w organizmie, który może być spowodowany:
- nadmiernym ich wydzielaniem przez gonady – jądra, jajniki
- nadmiernym wydzielaniem przez nadnercza
- nasilonym przekształcaniem androgenów w tkankach obwodowych do testosteronu i DHEA.
Efektem nadmiernego poziomu męskich hormonów płciowych jest rozwój męskich cech płciowych, przede wszystkim:
- wirylizacja
- hirsutyzm
- zaburzenia miesiączkowania
- zaburzenia dojrzewania
- otyłość
- zespół metaboliczny.
Hiperandrogenizm nie jest chorobą, lecz symptomem choroby podstawowej.
>> Dowiedz się więcej o wpływie testosteronu na organizm kobiety: Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?
Objawy hiperandrogenizmu w zależności od płci i wieku
Objawy hiperandrogenizmu zależą do płci i wieku. Ponieważ androgeny są hormonami płciowymi, inne będą konsekwencje ich nadmiaru w okresie przed dojrzewaniem płciowym, a inne w czasie pokwitania i po nim.
Najczęściej występują:
- wirylizacja – zespół objawów związany z nadmiernym wydzielaniem androgenów u kobiet, jego efektem jest pojawienie lub nasilenie się cech męskich u kobiety. Są to: hirsutyzm, powiększenie łechtaczki, zmniejszenie piersi i/lub macicy. Poza tym obniżenie tonu głosu, zwiększenie masy mięśniowej, trądzik, łysienie typu męskiego;
- hirsutyzm – pojawienie się u kobiety owłosienia typu męskiego: włosów w obrębie górnej wargi, klatki piersiowej, wewnętrznych powierzchni ud, pleców i brzucha.
Nadmierna androgenizacja przed pokwitaniem – zaburzenia dojrzewania
- Podwyższona sekrecja androgenów u chłopców w okresie przedpokwitaniowym może wywoływać przyspieszenie dojrzewania: powiększenie narządów płciowych, wystąpienie owłosienia w obszarach zależnych od androgenów, pogrubienie głosu, nadmierne zwiększenie masy mięśniowej.
- Podwyższony poziom androgenów u dziewczynek w okresie przedpokwitaniowym może wywoływać nadmierny trądzik, powiększenie łechtaczki i hirsutyzm.
Nadmierna androgenizacja w okresie dojrzewania płciowego
- Chłopcy w okresie dojrzewania płciowego odczuwają następujące konsekwencje nadmiaru androgenów: trądzik, wczesny rozwój masy mięśniowej i męskiej sylwetki, nasilony rozwój owłosienia, mała objętość jąder w stosunku do zaawansowania rozwoju drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych
- Dziewczynki odczuwają zaburzenia miesiączkowania, w postaci skąpych miesiączek, zaniku miesiączkowania lub braku miesiączek w ogóle, rozwijają się również objawy wirylizacji.
Objawy hiperandrogenizmu po okresie dojrzewania płciowego
- Mężczyźni – zmniejszenie wymiarów jąder, zaburzenia spermatogenezy, niepłodność u mężczyzn, hamowanie wydzielania testosteronu;
- Kobiety – wirylizacja, hirsutyzm, brak miesiączki, niepłodność.
>> Zobacz też: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę
Przyczyny hiperandrogenizmu
Zaburzenia sekrecji androgenów towarzyszą:
- chorobom jajników – najczęściej jest to zespół policystycznych jajników (PCOS) lub guzy jajników
- chorobom nadnerczy – mogą to być zespół Cushinga, guzy nadnerczy, wrodzony przerost nadnerczy
- przedwczesnemu pokwitaniu (przedwczesne adrenarche)
- zwiększonemu wydzielaniu ACTH
- zwiększonemu wydzielaniu prolaktyny – hiperprolaktynemii
- zespołowi oporności na insulinę.
Hiperandrogenizm może być również efektem działania niektórych leków:
- hormonów: androgeny, sterydy anaboliczne
- danazol
- doustne środki antykoncepcyjne z androgennym progestagenem
- kwas walproinowy
- metoklopramid
- fenotiazyna
- rezerpina.
| WAŻNE! Nagłe pojawienie się i szybkie narastanie objawów wirylizacji sugeruje guza złośliwego jajnika lub nadnerczy. |
Diagnostyka hiperandrogenizmu
W diagnostyce przyczyn hiperandrogenizmu wykorzystuje się badania laboratoryjne oraz obrazowe.
W badaniach laboratoryjnych oznacza się stężenie:
- testosteronu
- DHEA-S
- prolaktyny.
W zależności od wyników dalsza diagnostyka prowadzona jest w kierunku znalezienia przyczyny podwyższonego poziomu prolaktyny, lub źródła podwyższonego stężenia androgenów. Wykonuje się tomografię komputerową nadnerczy, USG jajników lub TK jajników.
Badaniem przydatnym w tej diagnostyce jest również test hamowania z deksametazonem. Badanie polega na podawaniu deksametazonu przez 2 lub 5 dni, a następnie oznaczeniu poziomu testosteronu i DHEA-S. Pod wpływem deksametazonu może nastąpić zahamowanie wydzielania tych hormonów, co sugeruje potrzebę diagnostyki w kierunku nieklasycznego przerostu nadnerczy. Brak spadku stężenia testosteronu i DHEA-S wskazuje na przerost nadnerczy lub guz nadnerczy.
Natomiast spadek stężenia tylko DHEA-S u kobiet jest wskazówką, iż źródłem testosteronu są jajniki i należy pogłębić diagnostykę w kierunku guza nadnerczy.
Jeśli u pacjentki podejrzewa się PCOS oprócz badań testosteronu i DHEA-S oznacza się poziom AMH i SHBG.
Leczenie hiperandrogenizmu
Hiperandrogenizm nie jest chorobą, dlatego nie leczy się samego objawu, lecz przyczynę, a szczegółowe postępowanie jest uzależnione od rodzaju choroby.
Celem leczenia jest wyrównanie zaburzeń hormonalnych i usunięcie źródła zwiększonej sekrecji androgenów, np. guza.
W leczeniu hirsutyzmu wykorzystuje się antyandrogeny. Z powodu długiego cyklu wzrostu włosów efekt leczenia jest odłożony w czasie i potrzeba ok. 6 miesięcy, aby pojawiły się efekty terapii hormonalnej i ok. 9 miesięcy, aby osiągnąć optymalny efekt.
Podsumowanie
Hiperandrogenizm to stan charakteryzujący się nadmiernym poziomem męskich hormonów, czyli androgenów. Główną przyczyną takiego stanu u kobiet jest PCOS, chociaż może być wynikiem innych schorzeń. Diagnostyka hiperandrogenizmu obejmuje badania hormonalne i/lub obrazowe, a leczenie zależy od przyczyny.
Piśmiennictwo
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1315,choroby-spowodowane-nadmiernym-wydzielaniem-androgenow
- Sharma A, Welt CK. Practical Approach to Hyperandrogenism in Women. Med Clin North Am. 2021 Nov;105(6):1099-1116. doi: 10.1016/j.mcna.2021.06.008. Epub 2021 Sep 8. PMID: 34688417; PMCID: PMC8548673.
