Lekomania, czyli uzależnienie od leków to poważny problem zdrowotny, który dotyka coraz więcej osób. Poniższy artykuł wyjaśnia, czym jest lekomania: co to za przypadłość, czym się objawia, jak diagnozować oraz jak leczyć uzależnienie od leków przeciwbólowych, nasennych i uspokajających. Przeczytaj artykuł i poznaj odpowiedzi na najważniejsze pytania.
| Z tego artykułu dowiesz się: >> Czym jest lekomania i jak ją rozpoznać. >> Jakie są objawy psychiczne, poznawcze i fizyczne uzależnienia od leków. >> Co powoduje lekomanię i jakie leki najczęściej uzależniają. >> Jakie badania pomagają zdiagnozować problem. >> Jak wygląda leczenie lekomanii i jakie są skutki nadużywania leków. |
Spis treści:
- Lekomania – co to za przypadłość?
- Lekomania: objawy uzależnienia od leków
- Lekomania: przyczyny rozwoju uzależnienia od leków
- Jakie badania wykonać przy podejrzeniu lekomanii?
- Lekomania: leczenie
- Lekomania. Najczęstsze pytania (FAQ)
- Podsumowanie informacji o lekomanii
Lekomania – co to za przypadłość?
Lekomania (uzależnienie od leków) to stan, w którym osoba regularnie przyjmuje leki w sposób niekontrolowany – często w większych dawkach niż zalecane lub w ogóle bez wskazań medycznych. Problem ten dotyczy zarówno leków na receptę, jak i dostępnych bez recepty. Uzależnienie dotyczy najczęściej leków przeciwbólowych, nasennych i uspokajających, ale również pobudzających.
Substancje o wysokim potencjale uzależniającym oddziałują na chemię mózgu – w szczególności na ośrodki odpowiedzialne za odczuwanie nagrody i przyjemności. Regularne przyjmowanie sprawia, że mózg stopniowo przyzwyczaja się do ich działania, co skutkuje koniecznością zwiększania dawki w celu osiągnięcia dotychczasowego efektu. Jednocześnie odstawienie leku może prowadzić do wystąpienia objawów abstynencyjnych wynikających z zaburzenia równowagi neurochemicznej.
Uzależnienie od leków może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.
>> Sprawdź: Środki psychoaktywne – definicja, rodzaje, wykrywanie w organizmie
Lekomania: objawy uzależnienia od leków
Jeśli chodzi o uzależnienie od leków, objawymogą przyjmować bardzo zróżnicowaną formę i zależą zarówno od rodzaju przyjmowanych substancji, jak i indywidualnych predyspozycji danej osoby.
Wspólne objawy lekomanii to przede wszystkim wyraźne zmiany w zachowaniu. Osoba uzależniona koncentruje swoją aktywność wokół zdobywania i stosowania leków. Tak jak w przypadku uzależnienia od alkoholu czy innych substancji, myśli o przyjęciu kolejnej dawki stają się dominujące. Nawet jeśli osoba uzależniona zdaje sobie sprawę z negatywnych skutków, takich jak pogorszenie zdrowia, problemy zawodowe czy rodzinne, nadal kontynuuje przyjmowanie substancji. Wraz z postępującym uzależnieniem dochodzi również do utraty zainteresowań i rezygnacji z czynności, które wcześniej przynosiły satysfakcję.
>> Zobacz: Badania wspierające leczenie alkoholizmu
W miarę pogłębiania się choroby dochodzi do zmian w codziennym funkcjonowaniu i stylu życia. Lekomani izolują się od otoczenia, unikają spotkań rodzinnych i towarzyskich, z czasem mogą też popadać w trudności finansowe. Typowy objaw uzależnienia od leków przeciwbólowych czy nasennych to także ukrywanie rzeczywistej ilości zażywanych leków lub zaprzeczanie istnieniu uzależnienia.
Objawy psychiczne lekomanii
Objawy natury psychicznej w przypadku lekomanii obejmują trudności ze snem, które mogą przyjmować postać bezsenności lub nadmiernej senności, a także wyraźne wahania nastroju – od euforii po stany depresyjne. Lekomani często doświadczają przygnębienia, spadku motywacji do działania i zobojętnienia wobec codziennych obowiązków. Charakterystyczne jest również występowanie lęku, napięcia i niepokoju, niezwiązanych z realnymi czynnikami zewnętrznymi.
Zaburzenia w funkcjonowaniu poznawczym przy lekomanii
Objawy uzależnienia od leków nasennych lub przeciwbólowych obejmują również zaburzenia procesów poznawczych: trudności z koncentracją i problemy z orientacją w czasie lub przestrzeni. Uzależnienie od leków uspokajających lub nasennych może powodować także spowolnienie procesów myślowych.
Objawy fizyczne uzależnienia od leków
Jeśli chodzi o objawy somatyczne lekomanii, do najczęściej występujących zalicza się:
- drżenie rąk.
- nadmierne pocenie się.
- bóle głowy i mięśni.
- wahania ciśnienia tętniczego.
- kołatanie serca.
- bezsenność.
- zaburzenia łaknienia.
- utrata lub przyrost masy ciała.
- w cięższych przypadkach – występowanie drgawek.
Odstawienie leku często prowadzi do rozwoju zespołu abstynencyjnego.
Lekomania: przyczyny rozwoju uzależnienia od leków
Przyczyny lekomanii są złożone i mogą obejmować czynniki biologiczne, psychologiczne oraz społeczne. Czynniki biologiczne to przede wszystkim uwarunkowania genetyczne. Skłonność do uzależnień może być dziedziczna, dlatego osoby, w których rodzinach występowały wcześniej problemy z nałogami, są bardziej narażone na rozwój lekomanii. U niektórych osób leki oddziałują szczególnie silnie na ośrodkowy układ nerwowy, zwiększając ryzyko rozwoju nałogu. Uzależnieniu sprzyjają także zmiany w obrębie układu nagrody w mózgu.
Jeśli chodzi o czynniki psychologiczne, do lekomanii może prowadzić na przykład samoleczenie zaburzeń psychicznych i problemów emocjonalnych. Zbadano także zależność pomiędzy określonymi cechami osobowości, takimi jak impulsywność, potrzeba silnych wrażeń czy trudności w radzeniu sobie ze stresem, a częstszym niekontrolowanym zażywaniem leków – szczególnie jeśli stają się one sposobem na złagodzenie napięcia psychicznego.
Uzależnienie od leków a czynniki środowiskowe, społeczne i związane z leczeniem
Istotną kwestią są również czynniki społeczne i środowiskowe, a także związane z leczeniem. Obecnie łatwy dostęp do leków – również przepisywanych na receptę – ułatwia ich nadużywanie. Presja otoczenia, trudności rodzinne, brak wsparcia społecznego czy stresujące warunki życia – wszystko to może wpływać na rozwój lekomanii.
Co ważne, w wielu przypadkach jedną z przyczyn może być niewystarczająca świadomość zagrożeń. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że uzależnienie od leków przeciwbólowych to realny problem, który może dotknąć także ich samych lub ich bliskich. Każda terapia powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza, ponieważ brak kontroli dawkowania, samodzielne zwiększanie dawek lub odstawianie leków może doprowadzić do uzależnienia.
>> Przeczytaj także: Co to jest fentanyl i jak działa na organizm? Dlaczego jest tak silnie uzależniający?
Jakie badania wykonać przy podejrzeniu lekomanii?
Diagnoza lekomanii wymaga współpracy specjalistów i obejmuje wywiad lekarski, ocenę stanu psychicznego, badania laboratoryjne (np. Screening substancji psychoaktywnych oraz monitorowanie poziomu danych substancji we krwi). Ważna jest także konsultacja psychiatryczna, by ocenić stopień uzależnienia i zaplanować leczenie. Oprócz testów toksykologicznych należy wykonać badania krwi i wątroby, by ocenić wpływ leków na organizm. Jeśli podejrzewasz u siebie lub bliskiej osoby lekomanię, skonsultuj się z lekarzem, który pomoże ustalić plan diagnostyki i leczenia.
>> Sprawdź: Markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych – enzymy wątrobowe
Lekomania: leczenie
Leczenie lekomanii to złożony, wieloetapowy proces, który wymaga indywidualnego podejścia. Najczęściej obejmuje detoksykację, czyli stopniowe odstawianie leku pod kontrolą lekarza (często w warunkach szpitalnych) oraz psychoterapię indywidualną i grupową. Zalecanym nurtem terapeutycznym jest terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga zmienić nawyki i radzić sobie z pokusą sięgnięcia po leki.
Lekomania: skutki uzależnienia
Do czego prowadzi lekomania? Skutki dotyczą zarówno sfery fizycznej, jak i psychicznej oraz społecznej. Do najpoważniejszych konsekwencji zalicza się:
- uszkodzenie narządów wewnętrznych, np. wątroby czy nerek
- problemy psychiczne, w tym depresja i stany lękowe
- izolacja społeczna i trudności w relacjach z bliskimi
- ryzyko przedawkowania, które może być śmiertelne
>> To może być interesujące: Monitorowanie stężenia leku we krwi
Lekomania. Najczęstsze pytania (FAQ)
Poniżej znajdziesz krótkie odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania odnośnie lekomanii.
Lekomania, tak jak inne zaburzenia związane z nadużywaniem substancji, klasyfikowana jest jako choroba psychiczna.
Osoba uzależniona często wykazuje niepokój, jest rozdrażniona, gdy brakuje jej leku i koncentruje się na zdobyciu kolejnej dawki. Może kłamać odnośnie przyjmowania leków, izolować się i ukrywać swoje uzależnienie, np. kupując leki w różnych aptekach.
Najczęściej uzależniające leki to:
>> leki przeciwbólowe (opioidowe),
>> leki nasenne i uspokajające (benzodiazepiny, leki Z-pochodne),
>> efedryna.
Nadużywanie leków może prowadzić do uzależnienia, uszkodzenia zdrowia fizycznego (np. uszkodzenia wątroby i nerek) i psychicznego, a nawet do zagrażających życiu zatruć, a w skrajnych przypadkach – do przedawkowania i śmierci.
Typowe symptomy to zmiany nastroju, trudności w zasypianiu, nadmierna senność lub pobudzenie oraz problemy z koncentracją. Objawy obejmują także silną potrzebę w przyjmowaniu leku, tolerancję (potrzebę większych dawek) oraz zespół odstawienny – lęk, bezsenność czy drgawki.
Podsumowanie informacji o lekomanii
Lekomania to poważne zaburzenie, które wymaga szybkiej interwencji. Kluczowe jest rozpoznanie objawów – psychicznych, poznawczych i fizycznych – oraz podjęcie leczenia, które obejmuje detoksykację i terapię. Ważne jest również zrozumienie przyczyn i świadomość ryzyka nadużywania leków, szczególnie psychotropowych. Jeśli podejrzewasz problem, nie zwlekaj – skonsultuj się ze specjalistą.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- Herman, Z. S. Mechanizmy lekozależności. Archivum Medycyny Sądowej i Kryminologii, Supl. 1, 2000, L, s. 25–33.
- Jędrzejko, M. Z., Chmielewska, M. Uzależnienia – choroba XXI wieku. Zjawisko – mechanizmy – przyczyny – terapia. Kwartalnik Policyjny, 2020, nr 04.
- Pęksa, J. W., Dembe, K. Leczenie uzależnienia od leków nasennych i uspokajających w podstawowej opiece zdrowotnej — współpraca lekarza i psychologa. Psychoterapia, 2020, 4(195), s. 37–48. DOI: 10.12740/PT/127511.
- Sterna, W. Nadużywanie leków psychiatrycznych bez typowego potencjału uzależniającego. Psychiatria Spersonalizowana, 2022, 1(1), s. 74–81.
- Ulman, P. Społeczne i rodzinne uwarunkowania uzależnień u dzieci i młodzieży. Kwartalnik Naukowy, 2011, 4(8). ISSN 2082-7067.
- Vetulani, J. Uzależnienia lekowe: mechanizmy neurobiologiczne i podstawy farmakoterapii. Alkoholizm i Narkomania, 1998, 14(1), s. 13–58.
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych – ICD-10. Wydanie polskie. Warszawa: Światowa Organizacja Zdrowia, 2015.
