Niedokrwistość, potocznie zwana anemią, to stan, w którym we krwi występuje zbyt mała liczba czerwonych krwinek (erytrocytów) lub obniżone jest stężenie hemoglobiny. Jednym z jej rodzajów jest niedokrwistość megaloblastyczna – schorzenie, którego istotą jest zaburzenie produkcji krwi, prowadzące do powstawania nieprawidłowych, dużych prekursorów krwinek czerwonych, tzw. megaloblastów. To poważna, ale uleczalna choroba, dlatego tak ważne jest prawidłowe rozpoznanie jej przyczyn i leczenie.
Spis treści:
- Co to jest niedokrwistość megaloblastyczna?
- Jakie są przyczyny anemii megaloblastycznej?
- Jakie są objawy niedokrwistości megaloblastycznej?
- Diagnostyka anemii megaloblastycznej – jakie badania należy wykonać?
- Sposoby leczenia niedokrwistości megaloblastycznej
- Profilaktyka anemii megaloblastycznej
- Podsumowanie
- FAQ. Niedokrwistość megaloblastyczna – często zadawane pytania
Co to jest niedokrwistość megaloblastyczna?
Niedokrwistość megaloblastyczna to anemia wynikająca z nieprawidłowej syntezy DNA w komórkach prekursorowych szpiku kostnego. Gdy proces tworzenia DNA jest upośledzony, komórki nie mogą się dzielić, ale w dalszym ciągu rosną. Prowadzi to do powstawania megaloblastów – dużych, niedojrzałych i dysfunkcyjnych erytrocytów. Te nieprawidłowe komórki są niszczone jeszcze w szpiku kostnym (tzw. niedokrwistość z nieefektywnej erytropoezy), co skutkuje ich niedoborem we krwi obwodowej. Konsekwencją jest niedotlenienie tkanek i narządów całego organizmu.
Jakie są przyczyny anemii megaloblastycznej?
Bezpośrednią przyczyną zaburzeń syntezy DNA jest niedobór jednej z dwóch kluczowych witamin.
- Niedobór witaminy B12 (kobalaminy):
- choroba Addisona-Biermera (niedokrwistość złośliwa) – choroba autoimmunologiczna, w której organizm wytwarza przeciwciała niszczące komórki okładzinowe żołądka produkujące czynnik wewnętrzny Castla – jest on niezbędny do wchłaniania witaminy B12 w jelicie krętym,
- dieta wegańska lub wegetariańska – witamina B12 występuje niemal wyłącznie w produktach odzwierzęcych (mięso, jaja, nabiał),
- zaburzenia wchłaniania – stany zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna), celiakia, resekcja żołądka lub jelita krętego, przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka, operacja bariatryczna,
- zakażenie pasożytnicze (tasiemiec bruzdogłowy szeroki).
>>Warto sprawdzić także: Niedobór witaminy B12 – objawy, przyczyny, badania
- Niedobór kwasu foliowego (witaminy B9):
- niedostateczna podaż w diecie – uboga dieta, niedożywienie, alkoholizm,
- zwiększone zapotrzebowanie – okres ciąży i laktacji, intensywny wzrost, nowotwory,
- zaburzenia wchłaniania – choroby jelita cienkiego,
- stosowanie niektórych leków, np. przeciwpadaczkowych lub metforminy.
>> Przeczytaj też: Diagnostyka niedoborów kwasu foliowego. Niedokrwistość megaloblastyczna
Jakie są objawy niedokrwistości megaloblastycznej?
Objawy można podzielić na wspólne dla wszystkich anemii oraz charakterystyczne dla niedoboru danej witaminy.
- Objawy ogólne anemii:
- przewlekłe zmęczenie, osłabienie, senność,
- bladość skóry i błon śluzowych,
- duszność (zwłaszcza podczas wysiłku),
- kołatanie serca, tachykardia,
- bóle i zawroty głowy.
- Objawy charakterystyczne dla niedoboru witaminy B12:
- zaburzenia neurologiczne – drętwienie i mrowienie dłoni i stóp, osłabienie czucia, zaburzenia chodu, osłabienie siły mięśniowej, w skrajnych przypadkach zaburzenia o podłożu neuropsychiatrycznym (depresja, demencja, psychozy),
- utrata smaku i chudnięcie, pieczenie języka (powiększony, wygładzony i ciemnoczerwony), nudności, zaparcia lub biegunka.
- Objawy charakterystyczne dla niedoboru kwasu foliowego:
- jak w niedoborze witaminy B12, ale bez powikłań neurologicznych.
>> Dowiedz się więcej z artykułu: Zespół przewlekłego zmęczenia – gdy odpoczynek nie pomaga
Diagnostyka anemii megaloblastycznej – jakie badania należy wykonać?
Proces diagnostyczny rozpoczyna się od morfologii krwi obwodowej. Wyniki charakterystyczne dla niedokrwistości megaloblastycznej to:
- obniżona liczba erytrocytów i obniżone stężenie hemoglobiny,
- podwyższone MCV (średnia objętość krwinki) – powyżej 100 fl (anemia makrocytarna),
- obniżona liczba leukocytów (białych krwinek) i płytek krwi.
Kolejnym krokiem jest potwierdzenie niedoboru, czyli oznaczenie stężenia witaminy B12 i kwasu foliowego w surowicy krwi.
W przypadku niedoboru B12, by ustalić jego przyczynę, wykonuje się dodatkowe testy:
- oznaczenie stężenia kwasu metylomalonowego (MMA) i homocysteiny – są one podwyższone zarówno w niedoborze B12, jak i kwasu foliowego,
- test Schillinga (obecnie rzadko wykonywany) lub badanie na przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu Castla (w przypadku podejrzenia anemii złośliwej).
Sposoby leczenia niedokrwistości megaloblastycznej
Leczenie polega na uzupełnieniu niedoborów i usunięciu ich przyczyny.
- Leczenie niedoboru witaminy B12:
- przyczyny związane z wchłanianiem (anemia złośliwa, resekcje) wymagają domięśniowych iniekcji witaminy B12. Leczenie rozpoczyna się od dawki nasycającej, a następnie przechodzi na terapię podtrzymującą do końca życia.
- w przypadku niedoboru wynikającego z diety skuteczna może okazać się suplementacja doustna dużymi dawkami.
- Leczenie niedoboru kwasu foliowego:
- polega na doustnej suplementacji kwasu foliowego,
- należy jednocześnie zbadać poziom witaminy B12. Uzupełnianie samego kwasu foliowego przy utajonym niedoborze B12 poprawia parametry krwi, ale nie powstrzymuje postępu uszkodzeń neurologicznych.
Leczenie powoduje szybką poprawę – ustąpienie objawów ogólnych już w ciągu kilku dni, a regeneracja układu nerwowego (jeśli doszło do uszkodzeń) może trwać wiele miesięcy.
>> Warto sprawdzić również: Suplementacja – świadome budowanie odporności
Profilaktyka anemii megaloblastycznej
Profilaktyka sprowadza się do:
- zbilansowanej diety bogatej w produkty zawierające witaminę B12 (mięso, ryby, nabiał, jaja, podroby, skorupiaki) i kwas foliowy (warzywa i nasiona roślin strączkowych, ciemnozielone warzywa liściaste tj., szpinak, jarmuż, sałata),
- suplementacji u osób z grupy ryzyka – kobiety w ciąży (kwas foliowy), osoby na diecie wegańskiej (witamina B12), osoby z chorobami upośledzającymi wchłanianie,
- unikania nadużywania alkoholu,
- regularnych kontrolach lekarskich i badań okresowych w przypadku schorzeń predysponujących.
>> Więcej dowiesz się z artykułu: Suplementacja i leczenie preparatami żelaza w stanach niedoborów i w niedokrwistości
Podsumowanie
Niedokrwistość megaloblastyczna charakteryzuje się obecnością we krwi nieprawidłowo dużych erytrocytów (megaloblastów). Jej bezpośrednią przyczyną jest zaburzenie syntezy DNA w komórkach prekursorowych szpiku, co uniemożliwia ich prawidłowe dojrzewanie. Głównymi przyczynami są niedobory: witaminy B12 lub kwasu foliowego.
Do typowych objawów niedokrwistości megaloblastycznej należą:
- osłabienie,
- bladość,
- zapalenie języka,
- objawy ze strony układu pokarmowego i nerwowego (szczególnie przy niedoborze B12).
Rozpoznanie stawia się na podstawie charakterystycznego obrazu krwi obwodowej i oznaczeń poziomu witamin. Leczenie polega na uzupełnieniu brakującego składnika i usunięciu przyczyny niedoboru.
FAQ. Niedokrwistość megaloblastyczna – często zadawane pytania
Tak, w większości przypadków jest to choroba całkowicie uleczalna. Kluczowe jest prawidłowe rozpoznanie przyczyny i wdrożenie odpowiedniego leczenia. W przypadku przyczyn trwałych (np. anemia złośliwa) konieczna jest dożywotnia suplementacja.
Podstawą jest morfologia krwi z rozmazem (wykazuje podwyższone MCV) oraz oznaczenie stężenia witaminy B12 i kwasu foliowego w surowicy. Dalsza diagnostyka zależy od wyniku.
Są to głównie objawy ogólne anemii (zmęczenie, bladość, duszność) oraz ewentualnie zapalenie języka i biegunki. Nie obserwuje się typowych dla niedoboru B12 powikłań neurologicznych.
Tak, niedobór witaminy B12 jest jedną z głównych przyczyn niedokrwistości megaloblastycznej. Uniemożliwia prawidłowy proces dojrzewania krwinek czerwonych w szpiku kostnym.
Nie wolno leczyć się na własną rękę. Diagnozować i leczyć zawsze musi lekarz. W zależności od przyczyny będzie to suplementacja witaminy B12 (doustna lub w zastrzykach domięśniowych) lub kwasu foliowego.
Kluczowym wskaźnikiem jest podwyższona wartość MCV (powyżej 100 fl), świadcząca o tym, że krwinki czerwone są zbyt duże. Dodatkowo może wystąpić obniżona liczba leukocytów i płytek krwi.
Piśmiennictwo
- Hariz A, Bhattacharya PT. Megaloblastic Anemia. 2023 Apr 3. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan–. PMID: 30725939.
- Podręcznik Interna – Medycyna Praktyczna: Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12.
- Podręcznik Interna – Medycyna Praktyczna: Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego.
- Niedokrwistość megaloblastyczna: przyczyny, objawy, leczenie | Hematologia – mp.pl.
- Rychlik E., Stroś K., Woźniak A., Mojska H. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2024.
