Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy i leczenie

Artykuł został zaktualizowany 14.10.2025 r.

Nietolerancja laktozy to powszechna dolegliwość, która dotyka znaczną część światowej populacji. Charakteryzuje się nieprzyjemnymi objawami ze strony układu pokarmowego, pojawiającymi się po spożyciu produktów mlecznych. Chociaż symptomy mogą być podobne do tych występujących w alergii na białko mleka krowiego, są to dwie zupełnie inne dolegliwości. Dowiedź się, co to jest nietolerancja laktozy, jakie są jej przyczyny oraz jak z nią funkcjonować?

Spis treści:

1. Co to jest nietolerancja laktozy?
2. Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy?
3. Jakie są objawy nietolerancji laktozy?
4. Diagnostyka nietolerancji laktozy – jakie badania należy wykonać?
5. Jak postępować w przypadku nietolerancji laktozy?
6. Nietolerancja laktozy – podsumowanie
7. Nietolerancja laktozy – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Co to jest nietolerancja laktozy?

Nietolerancja laktozy to zespół objawów, który charakteryzuje się występowaniem specyficznych dolegliwości po spożyciu produktów zawierających laktozę. Szacuje się, że dotyka ona około 65-75% ludzi na całym świecie. Najmniejszą częstość, 5-17%, stwierdza się wśród mieszkańców północnej części Europy, Ameryki Północnej i Australii, a niemal 100% u mieszkańców Azji.

Laktoza jest głównym węglowodanem obecnym w mleku krowim, ale również kozim, owczym i kobiecym. Jest to dwucukier, który składa się z glukozy i galaktozy. W normalnych warunkach laktoza jest rozkładana na monosacharydy (glukozę i galaktozę) w jelicie cienkim przez enzym zwany laktazą, zlokalizowany w szczytowej części enterocytów w rąbku szczoteczkowym jelita cienkiego. Następnie te monosacharydy są szybko wchłaniane do krwiobiegu przez błonę śluzową jelit. Nietolerancja występuje, gdy organizm ma zbyt małą ilość laktazy lub jej całkowity brak, przez co nie jest możliwe prawidłowe trawienie i wchłanianie laktozy.

>> Warto przeczytać: Co wygląda na alergię pokarmową, choć nią nie jest?

Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy?

Nietolerancja laktozy jest spowodowana niedoborem laktazy. Istnieją cztery główne przyczyny tego niedoboru:

• pierwotny niedobór laktazy – jest najczęstszą przyczyną nietolerancji laktozy. Charakteryzuje się stopniowym spadkiem aktywności enzymu laktazy wraz z wiekiem. Objawy zwykle pojawiają się w wieku dorastania lub wczesnej dorosłości.
• wtórny niedobór laktazy – wynika z uszkodzenia jelita cienkiego, które prowadzi do zmniejszenia produkcji laktazy. Może być spowodowany przez infekcje (np. zakażenia przewodu pokarmowego, infekcje pasożytnicze), choroby (np. celiakia, nieswoiste choroby zapalne jelit) lub leki (np. stosowane w czasie chemioterapii). Jest stanem odwracalnym.
• wrodzony niedobór laktazy – jest to bardzo rzadkie schorzenie genetyczne, w którym noworodki nie są w stanie trawić laktozy ze względu na całkowity brak laktazy.
• rozwojowy niedobór laktazy – jest to tymczasowy niedobór laktazy występujący u wcześniaków, wynikający z niedojrzałości przewodu pokarmowego.

Po zakończeniu karmienia piersią aktywność laktazy u ssaków spada o około 90-95% w stosunku do okresu noworodkowego. Z wiekiem produkcja tego enzymu stopniowo się zmniejsza, chociaż jest to proces bardzo zindywidualizowany.

Jakie są objawy nietolerancji laktozy?

W sytuacji niedoboru laktazy niestrawiona laktoza dociera do jelita grubego. Tam, pod wpływem bakterii, ulega fermentacji. Proces ten prowadzi do powstania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz gazów, takich jak wodór, dwutlenek węgla i metan. Jeśli ilość tych produktów przekracza zdolności organizmu do ich wchłonięcia, stają się one przyczyną objawów nietolerancji laktozy. Do najczęstszych objawów należą dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w tym:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• gazy jelitowe,
• uczucie „przelewania” w jamie brzusznej,
• biegunka,
• nudności.

Na szczęście powyższe objawy mijają w ciągu 5-28 dni po zastosowaniu diety bezlaktozowej.

>> Sprawdź też: Bulgotanie (przelewanie) w brzuchu i wodnista biegunka – przyczyny i zapobieganie

Diagnostyka nietolerancji laktozy – jakie badania należy wykonać?

Zdiagnozowanie nietolerancji laktozy opiera się na analizie objawów klinicznych oraz na przeprowadzeniu odpowiednich badań. Istnieje kilka metod diagnostycznych, w tym:

• test wodorowo-metanowy – polega na pomiarze poziomu wodoru i metanu w wydychanym powietrzu po spożyciu laktozy. Jest to najczęstszy test w diagnostyce nietolerancji laktozy.
• test tolerancji laktozy – polega na pomiarze poziomu glukozy we krwi na czczo, a następnie w 30., 60., 90. i 120. minucie po doustnym przyjęciu laktozy. Chociaż badanie to zostało zastąpione przez test oddechowy – to może być pomocne u pacjentów, którzy nie wydzielają wodoru.
• badania genetyczny w kierunku polimorfizmu genu LCT– umożliwia ocenę predyspozycji genetycznej do nietolerancji laktozy oraz stwierdzenie pierwotnego niedoboru laktazy.
• dieta eliminacyjna – polega ona na wyeliminowaniu laktozy z diety na co najmniej 14 dni. Jeśli objawy ustępują, a następnie wracają po ponownym wprowadzeniu laktozy do diety, może to sugerować nietolerancję.

Istnieją również inne testy, takie jak badania przeciwciał IgG na nietolerancję laktozy, jednak nie są one powszechnie akceptowane przez towarzystwa medyczne i nie są zalecane.

>> Zobacz: Alergia (uczulenie) na laktozę – czym jest naprawdę?

Jak postępować w przypadku nietolerancji laktozy?

Postępowanie w sytuacji zdiagnozowanej nietolerancji laktozy opiera się na odpowiednim dopasowaniu diety, aby złagodzić objawy, a jednocześnie zapewnić odpowiednią podaż niezbędnych składników odżywczych, w tym wapnia, witaminy D i białka. Nasilenie objawów zależy od ilości spożytej laktozy i jest to sprawa bardzo indywidualna. Dlatego też należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować produkty zawierające laktozę. Produkty mleczne pozbawione laktozy są oznaczane fioletowym kolorem na opakowaniu. Laktoza może być lepiej tolerowana w fermentowanych produktach mlecznych, takich jak jogurty, kefiry czy zsiadłe mleko, ze względu na obecność bakterii, które wstępnie rozkładają ten cukier mleczny. Sery żółte dojrzewające mają znikomą zawartość laktozy, przez co mogą być dobrze tolerowane u osób z nietolerancją.

Produkty mleczny, które są dozwolone w nietolerancji laktozy, a także ich roślinne odpowiedniki, to m.in.:

• mleko i produkty mleczne bez laktozy (jogurty, kefiry, sery twarogowe, sery żółte),
• masło bez laktozy,
• napoje roślinne (np. ryżowy, migdałowy, sojowy, kokosowy),
• tofu,
• wegańskie sery na bazie orzechów i soi,
• jogurt z surowców roślinnych, np. sojowy, kokosowy, owsiany, migdałowy.

>> Sprawdź: Dieta bez laktozy. Co jeść przy nietolerancji a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Eliminacja mleka i produktów mlecznych może zwiększać ryzyko niedoboru wapnia. Warto wtedy wzbogacić dietę o jego roślinne źródła, takie jak:

• produkty roślinne fortyfikowane wapniem (napoje roślinne, jogurty sojowe),
• zielone warzywa liściaste (np. brokuły, jarmuż),
• orzechy, sezam,
• suszone figi i morele,
• mak.

Dostępne są także suplementy zawierające enzym laktazę, które można przyjmować ok. 1 godzinę przed posiłkami zawierającymi laktozę, aby wspomóc jej trawienie.

>> Dowiedz się więcej z artykułu: Niedobór witaminy D – objawy, badania, suplementacja i zapobieganie niedoborom

Nietolerancja laktozy – podsumowanie

Nietolerancja laktozy jest powszechną dolegliwością, spowodowaną niedoborem enzymu laktazy, który jest kluczowy do trawienia cukru mlecznego. Zbyt mała ilość tego enzymu sprawia, że niestrawiona laktoza dociera do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji, prowadząc do nieprzyjemnych objawów, takich jak bóle brzucha, wzdęcia i biegunka. Ważne jest, aby odróżnić nietolerancję laktozy od alergii na białko mleka krowiego, gdyż są to dwie różne sytuacje kliniczne. Podstawą radzenia sobie z nietolerancją laktozy jest ograniczenie lub wyeliminowanie produktów mlecznych zawierających ten cukier. Prawidłowo zbilansowana dieta pozwala na łagodzenie objawów, jednocześnie zapewniając odpowiednią podaż wszystkich składniki odżywcze.

Nietolerancja laktozy – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Piśmiennictwo

1. DarmaA. SumitroK.R., Jo J. i in. Lactose Intolerance versus Cow’s Milk Allergy in Infants: A Clinical Dilemma. Nutrients, 2024, 16(3), 414,
2. Toca M.D.C., FernándezA., Orsi M. i in. Lactose intolerance: myths and facts. An update. Arch Argent Pediatr, 2022, 120(1), 59-66,
3. ZingoneF., BertinL., Maniero D. i in. Myths and Facts about Food Intolerance: A Narrative Review. Nutrients, 2023, 15(23), 4969.