Zespół stresu pourazowego (PTSD) to poważne zaburzenie psychiczne, które może rozwinąć się po traumatycznym wydarzeniu. Objawy obejmują między innymi natrętne wspomnienia, unikanie przypomnień o traumie oraz nadmierną czujność. Poniżej omawiamy, czym jest zespół stresu pourazowego, objawy oraz leczenie tego zaburzenia. Dzięki temu artykułowi lepiej zrozumiesz zespół stresu pourazowego, przyczyny oraz metody leczenia PTSD.
Spis treści:
- PTSD: co to jest?
- PTSD: objawy schorzenia
- Rozpoznanie PTSD: jak stawiana jest diagnoza?
- Jak leczyć zespół stresu pourazowego?
- Zespół stresu pourazowego: często zadawane pytania o PTSD
- Zespół stresu pourazowego (PTSD): podsumowanie
PTSD: co to jest?
W wielu książkach i filmach wojennych bohaterowie przedstawiani są jako osoby cierpiące na PTSD. Co to jest?Zespół stresu pourazowego (ang. Post-Traumatic Stress Disorder, PTSD) to zaburzenie lękowe, które dotyka nie tylko weteranów wojennych – może dotyczyć od kilku do nawet kilkunastu procent osób, które były narażone na traumatyczne wydarzenia.
Na czym polega PTSD? To zespół charakterystycznych objawów, które pojawiają się wskutek znalezienia się w sytuacji traumatycznej, związanej z wystąpieniem silnych, negatywnych emocji. Zespół stresu pourazowego traktowany jest jako opóźniona lub przedłużona reakcja na silnie stresujące wydarzenia wiążące się z zagrożeniem życia lub zdrowia.
| Warto wiedzieć: Co wyróżnia PTSD? Objawy to przede wszystkim powracające obrazy, sny, myśli związane z przeżytym wydarzeniem, unikanie myślenia o sytuacji emocjach z nim związanych oraz nadmierna czujność, lęk, zniecierpliwienie i trudności w koncentracji uwagi. PTSD może być wywołane przez traumatyczne przeżycie (np. porwanie, napad, gwałt, wypadek komunikacyjny, molestowanie) dotyczące bezpośrednio dotkniętej nim osoby lub zdarzenie dotyczące bliskiej osoby. Im dłużej osoba jest narażona na niebezpieczeństwo lub im wyższe było ryzyko utraty życia, tym większe ryzyko wystąpienia zespołu stresu pourazowego. |
Jak długo trwa PTSD? Tak naprawdę u każdego czas trwania może być różny. U niektórych osób objawy mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy, u innych – przez wiele lat, a niekiedy nawet całe życie! Z tego względu ważne jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia, by jak najszybciej przynieść ulgę osobie dotkniętej tym zaburzeniem.
>> Sprawdź: Stany lękowe – czym są i jakie są ich objawy? Przyczyny i leczenie
Czy stres pourazowy to choroba psychiczna?
PTSD zalicza się do zaburzeń lękowych, ponieważ trauma wywołuje długotrwałe reakcje emocjonalne i fizyczne. Objawy mogą obejmować zarówno problemy psychiczne, jak i somatyczne, co odróżnia PTSD od zwykłego stresu. Kryteria diagnostyczne PTSD można znaleźć w ICD-10, czyli Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Wczesna interwencja, np. terapia, pomaga złagodzić skutki tego schorzenia.
Rozwój PTSD: kogo może dotyczyć zespół stresu pourazowego?
Traumatyczne i zagrażające przeżycia mogą przydarzyć się każdemu; nie dla każdego jednak trauma będzie doświadczeniem na tyle trudnym i zmieniającym funkcjonowanie psychiczne, by rozwinął się zespół stresu pourazowego. Choć początkowo zaburzenie to było kojarzone przede wszystkim z doświadczeniami wojennymi, z czasem okazało się, że może wystąpić także u osób żyjących w czasach względnego pokoju.
>> Przeczytaj: Kortyzol – hormon stresu
PTSDto reakcja organizmu na skrajnie stresujące zdarzenie, przekraczające możliwości adaptacyjne jednostki. Wyniki badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wykazały, że zespół stresu pourazowego występuje u 10% kobiet i 5% mężczyzn; w badaniach polskich ustalono, że w naszym kraju PTSD dotyczy 10-16% populacji osób dorosłych. Warto również wspomnieć, że depresja lub zaburzenia lękowe mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD oraz wpływać na jego cięższy przebieg.
>> Chcesz wiedzieć więcej? Poczytaj o: Tężyczka utajona a stres i nerwica. Objawy, diagnostyka i leczenie przypadłości
PTSD: objawy schorzenia
Jeśli chodzi o PTSD, objawy somatyczne łączą się z objawami psychicznymi. Objawy to przede wszystkim:
- powracające wspomnienia lub koszmary związane z traumą,
- problemy ze snem, drażliwość, wybuchy gniewu,
- silny lęk,
- obniżenie nastroju,
- zmęczenie,
- nadmierna czujność przy jednoczesnych trudnościach z koncentracją, uczucie niepokoju,
- unikanie miejsc, ludzi lub sytuacji przypominających wydarzenie,
- objawy somatyczne, np. bóle głowy, problemy żołądkowe.
Silne negatywne przeżycia emocjonalne mają także wpływ na układ sercowo-naczyniowy i zwiększają ryzyko rozwoju jego schorzeń: choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego czy nagłej śmierci sercowej.
Objawy te mogą utrzymywać się miesiącami, a nawet latami, utrudniając codzienne funkcjonowanie. Jednocześnie mogą przyjmować dość niespecyficzną formę, dlatego jeśli podejrzewasz u siebie PTSD, warto wykluczyć dolegliwości takie jak choroby tarczycy czy układu pokarmowego. Najprostszym sposobem będą badania krwi: pakiet tarczycowy pomoże w diagnozie i ułatwi wykluczenie chorób tarczycy, a badanie krzywej cukrowej będzie ważną informacją, czy uczucie niepokoju może wiązać się nie tyle z traumą, co ze spadkami poziomu cukru.
PTSD u dzieci: jak się objawia?
PTSD u dzieci może manifestować się inaczej niż u dorosłych – szczególnie w przypadku maluchów, które nie potrafią wyrazić swoich uczuć, co dodatkowo utrudnia diagnozę. Zespół stresu pourazowego u dzieci objawia się przede wszystkim poprzez:
- koszmary senne lub lęki nocne,
- zabawy odtwarzające traumatyczne wydarzenia,
- odcięcie emocjonalne lub agresja, zmniejszona reaktywność,
- regres rozwojowy, np. moczenie nocne.
Rodzice powinni obserwować zmiany w zachowaniu dziecka po traumatycznym wydarzeniu i skonsultować je z psychologiem. W przypadku najmłodszych dzieci występują jednak duże trudności w diagnozowaniu PTDS: maluchy nie są w stanie zwerbalizować objawów, a ich rodzice nie mogą jeszcze ocenić odstępstw od normy w ich zachowaniu.
Pod wpływem stresu w wyniku traumatycznych przeżyć zachodzą zmiany czynnościowe i strukturalne mózgu; takie zmiany uwrażliwiają dodatkowo na stres w późniejszym etapie życia.
Rozpoznanie PTSD: jak stawiana jest diagnoza?
Diagnoza PTSD wymaga szczegółowego wywiadu przeprowadzonego przez psychologa lub psychiatrę, opartego na kryteriach diagnostycznych ICD-10. Do rozpoznania PTSD konieczne jest:
- wystąpienie katastroficznego stresora (np. wydarzenie zagrażające życiu),
- uporczywe ponowne przeżywanie stresora w formie flashbacków, snów lub intensywnych wspomnień,
- unikanie przypomnień o stresorze, które nie występowało przed traumą,
- zwiększona wrażliwość psychiczna, np. trudności ze snem, drażliwość, problemy z koncentracją.
Objawy muszą pojawić się w ciągu 6 miesięcy od wydarzenia. Do diagnozy wykorzystuje się także ustrukturalizowany wywiad kliniczny SCID-I-PTSD, bazujący na kryteriach diagnostycznych DSM-IV-TR. Klasyfikacja DSM opisuje podobne kryteria, ale podkreśla, że objawy muszą trwać co najmniej miesiąc i powodować znaczące cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania.
W przypadku zaostrzenia objawów przy procesie diagnozy dużym ułatwieniem jest usługa pobrania krwi w domu pacjenta – dzięki temu łatwiej wykluczyć inne dolegliwości dające podobne objawy, takie jak choroby tarczycy czy choroby układu krążenia. Objawy somatyczne i psychiczne mogą uniemożliwić udanie się do punktu diagnostycznego; w takiej sytuacji możliwość zamówienia usługi do własnego domu może dodatkowo przyspieszyć proces diagnozy.
>> Zobacz także: Niedokrwienie mięśnia sercowego (zawał serca) – przyczyny, objawy, badania i leczenie
Jak leczyć zespół stresu pourazowego?
Zastanawiasz się, jak leczyć zespół stresu pourazowego? Leczenie PTSD opiera się na psychoterapii, czasem wspartej farmakoterapią. Najskuteczniejsze metody to:
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), pomagająca zmienić negatywne schematy myślenia oraz reakcje na traumę,
- Terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), wspierająca przetwarzanie traumatycznych wspomnień poprzez specjalne ruchy oczu,
- Ekspozycja przedłużona: stopniowe konfrontowanie się ze wspomnieniami traumy w bezpieczny sposób,
- Leki przeciwlękowe lub antydepresanty, stosowane w razie potrzeby: leki z grupy SSRI, antydepresanty, inhibitory MAO.
Wsparcie bliskich i grupy terapeutyczne również odgrywają bardzo ważną rolę.
Czy można wyleczyć osobę z PTSD?
Czy da się wyleczyć PTSD? Leczeniepoprzez odpowiednio dobraną formę terapii pomaga zmniejszyć objawy i poprawić jakość życia, a z czasem prowadzić nawet do całkowitego wyleczenia. Zrozumienie PTSD oraz regularna praca ze specjalistami przy wsparciu bliskich osób mogą prowadzić do długotrwałej remisji oraz powrotu do normalnego funkcjonowania, choć należy mieć także świadomość, że u niektórych osób mogą występować nawroty choroby.
>> To może Cię zainteresować: Nerwica natręctw (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne) – czym jest i jak się objawia?
Zespół stresu pourazowego: często zadawane pytania o PTSD
Szukasz informacji na temat PTSD? Poniżej znajdziesz najczęściej zadawane pytania związane z zespołem stresu pourazowego.
Atak PTSD, czyli tak zwany flashback, to nagłe i intensywne przeżywanie traumy – zupełnie jakby traumatyczne wydarzenie działo się ponownie. Może towarzyszyć mu panika, uczucie dezorientacji, silny lęk, a także szereg objawów fizycznych takich jak przyspieszone tętno, drżenie czy pocenie się.
PTSD bywa mylone z innymi zaburzeniami, takimi jak zaburzenia lękowe, lęk uogólniony czy depresja ze względu na podobne objawy, takie jak niepokój czy obniżony nastrój. Ponieważ PTSD może manifestować się objawami somatycznymi, np. bólami głowy czy dolegliwościami żołądkowymi, kluczowa jest prawidłowa diagnoza i wykluczenie innych chorób. Popularnym błędem jest także przekonanie, że PTSD dotyczy tylko żołnierzy – to zaburzenie, które może dotknąć każdego.
Osoba z zespołem stresu pourazowego może zachowywać się w specyficzny sposób, który wynika z próby radzenia sobie z traumą. Osoby z PTSD mogą doświadczać powracających myśli i wspomnień związanych z traumatycznymi wydarzeniami oraz odczuwać ciągłe poczucie zagrożenia. W efekcie wykazują nadmierną czujność i drażliwość, które mogą nasilać się na przykład w sytuacjach stresowych. Unikanie miejsc, osób lub sytuacji przypominających o traumatycznym wydarzeniu może prowadzić do wycofania z życia zawodowego i społecznego.
Tak, PTSD można skutecznie leczyć za pomocą psychoterapii (np. CBT, EMDR) i farmakoterapii (np. SSRI). Wczesna interwencja zwiększa szanse na powrót do zdrowia, choć u niektórych osób objawy mogą się utrzymywać lub nawracać. Regularna współpraca ze specjalistą jest kluczowa dla procesu leczenia.
Nieleczony zespół stresu pourazowego może prowadzić do zaburzeń współistniejących: PTSD często występuje z depresją, u osób z PTSD częściej stwierdza się także uzależnienie od alkoholu czy nikotyny. Zmiany immunologiczne wywołane stresem zwiększają ryzyko chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczyca, cukrzyca insulinozależna czy choroby tarczycy. Nieleczone PTSD może powodować trwałe zmiany w mózgu, wpływające na zdolność radzenia sobie ze stresem i emocjami, a w skrajnych przypadkach prowadzić nawet do myśli samobójczych.
Tak, PTSD jest chorobą psychiczną zaliczaną do zaburzeń lękowych. Wymaga profesjonalnej diagnozy i leczenia, aby złagodzić objawy i poprawić jakość życia.
>> Zobacz: Depresja maskowana – objawy, przyczyny, leczenie. Jakie badania zrobić przy depresji?
Zespół stresu pourazowego (PTSD): podsumowanie
- PTSD to złożone zaburzenie psychiczne, które rozwija się po traumatycznych wydarzeniach i znacząco wpływa na życie codzienne.
- Objawy takie jak flashbacki, unikanie, negatywne myśli i nadmierna czujność mogą być wyniszczające i znacząco obniżać jakość życia.
- Wczesna diagnoza i leczenie poprzez psychoterapię, a w niektórych przypadkach również farmakoterapię, dają dużą szansę na poprawę.
- Nie ignoruj wczesnych sygnałów – skonsultuj się z psychologiem, jeśli zaobserwujesz u siebie niepokojące objawy.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
- Cebella, A., & Łucka, I. Zespół stresu pourazowego — rozumienie i leczenie. Psychiatria, 4(3), 128–137
- Cyniak-Cieciura, A., Jakubowska, B., Pragłowska, E., Popiel, A., & Zawadzki, B. (2015). Diagnosis of Posttraumatic Stress Disorder (PTSD) by the Structured Clinical Interview SCID-I. Psychiatria Polska, 49(1), 159–169
- Dąbrowska, M. (2008). Rozpoznawanie zespołu stresu pourazowego. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 3(2), 80–84
- Dąbkowska, M. (2014). Kompleksowa opieka nad dzieckiem z zespołem stresu pourazowego. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 14(2), 130–134
- Jarema, M. (2017). Psychiatria. Warszawa: PZWL
- Kowalski, J., Elżanowski, A., & Śliwerski, A. (2023). Przegląd wybranych psychoterapii PTSD, ich skuteczności i zaleceń terapeutycznych w terapii osób dorosłych. Psychiatria Polska, (303
- Ogińska-Bulik, N. (2013). Pozytywne skutki doświadczeń traumatycznych, czyli kiedy łzy zamieniają się w perły. Warszawa: Difin
- Ogińska-Bulik, N., Łuczyński, Z. Konsekwencje doświadczanych negatywnych wydarzeń życiowych — objawy stresu pourazowego i potraumatyczny wzrost. Psychiatria, 9(1), 1–10
- Popiel, A. (2015). Pourazowe zaburzenie stresowe – dlaczego warto leczyć? Psychiatria po Dyplomie, 5(15), 10–15
